Tham gia Tọa đàm trực tuyến có các vị khách mời: Bà Ngô Thị Minh, Phó chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội; GS.TS. Lê Danh Tuyên, Viện trưởng Viện Dinh dưỡng Quốc gia; TS. BS. Phan Hướng Dương, Phó Giám đốc Bệnh viện Nội tiết Trung ương; PGS.TS. Bùi Thị An, Phó chủ tịch Liên hiệp các hội khoa học và kỹ thuật Hà Nội, Viện trưởng Viện Tài nguyên Môi trường. Đến dự và đưa tin về buổi Tọa đàm có đại diện các báo đài Trung ương và các tỉnh...

Nội dung Tọa đàm nhằm chia sẻ ý kiến của các đại biểu Quốc hội, các chuyên gia, nhà quản lý với ba nội dung chính: 1) Tầm quan trọng của việc bổ sung vi chất đối với sự phát triển và sức khỏe con người.2). Thực trạng và những cảnh báo thiếu vi chất dinh dưỡng ở người Việt Nam hiện nay. 3) Tăng cường thực thi Nghị định 09 về bổ sung vi chất để nâng cao tầm vóc người Việt. Qua đó, đề xuất các giải pháp phòng ngừa thiếu hụt vi chất dinh dưỡng, thay đổi nhận thức và hành vi cho người tiêu dùng, từ đó đảm bảo các mục tiêu phát triển nhân lực quốc gia, phát triến kinh tế - xã hội bền vững.

Hiện nay, tỷ lệ thiếu vi chất dinh dưỡng ở nước ta có sự khác biệt lớn giữa các vùng, miền. Do đó, Chính phủ đã ban hành Nghị định 09/2016/NĐ-CP về bắt buộc tăng cường vi chất vào thực phẩm nhằm giải quyết tình trạng thiếu các vi chất phổ biến ở người Việt Nam, bao gồm tăng cường I ốt vào muối ăn và muối dùng trong chế biến thực phẩm; tăng cường sắt, kẽm vào bột mì dùng trong chế biến thực phẩm và tăng cường vitamin A vào dầu ăn.

Chia sẻ về tầm quan trọng của vi chất đối với sự phát triển và sức khỏe con người, TS. BS. Phan Hướng Dương, Phó Giám đốc Bệnh viện Nội tiết Trung ương nêu rõ, các yếu tố vi chất rất quan trọng đối với sự phát triển của con người, đặc biệt quan trọng đối với phụ nữ mang thai và trẻ em, đó là những đối tượng chúng ta phải quan tâm bổ sung, để cải thiện không chỉ chiều cao, sức mạnh mà còn về trí tuệ để không ảnh hướng tới cả thế hệ tương lai của đất nước.

Trả lời câu hỏi, làm thế nào để phòng, chống được việc thiếu vi chất dinh dưỡng? BS. Phan Hướng Dương nhận định, đây là công việc chúng ta đã làm rất nhiều, nhằm bổ sung trực tiếp vi chất dinh dưỡng vào nguồn thực phẩm đã được nêu trong Nghị định 09. Để giúp người dân quan tâm đến việc bổ sung vi chất dinh dưỡng, điều quan trọng nhất chính là truyền thông, giúp cho người dân hiểu rõ tác hại của thiếu vi chất, để có các biện pháp phòng tránh, như biết cách sử dụng muối i-ốt, các loại gia vị mặn có i-ốt… Bên cạnh đó, cần đa dạng hóa các sản phẩm để giúp người dân dễ lựa chọn và dễ sử dụng hơn. Cùng với đó, các cơ quan chính quyền cũng phải giám sát chất lượng của những sản phẩm đó trước khi đưa vào tiêu dùng.

Cùng quan điểm trên, PGS. TS. Bùi Thị An cho rằng, bổ sung vi chất vào thực phẩm là vấn đề mới nghe chỉ là nghe vi mô, nhưng thực chất là vấn đề vĩ mô và có tầm ảnh hưởng trực tiếp, toàn diện đến sự phát triển của mỗi quốc gia, trong đó có Việt Nam. Mặt khác, đây còn là “giải pháp gốc” quyết định đến việc phát triển con người - yếu tố quyết định phát triển kinh tế, xã hội bền vững của đất nước. Trong bối cảnh hội nhập ngày càng sâu rộng, chúng ta phải cạnh tranh bằng trí tuệ chứ không phải bằng lợi thế lao động giá rẻ, nhưng muốn có trí tuệ thì trước tiên phải khỏe về thể chất.

Lý giải điều này, PGS. TS Bùi Thị An nhận định, điều quan trọng nhất vẫn là vấn đề chính sách. Chính sách đưa ra phải có tính hiệu quả, tuyên truyền dễ và khả thi khi thực hiện. Khi người dân nhận thức được tầm quan trọng của vấn đề, thì nghị định sẽ dễ dàng đi vào cuộc sống và người tiêu dùng sẽ có lựa chọn đúng. Cần tuyên truyền để mỗi người dân hiểu rằng, sinh ra những người con khỏe mạnh là trách nhiệm. Do đó, cũng nên có chế tài khuyến khích các địa phương, cơ quan đoàn thể thực hiện tốt vấn đề này. Với sự quyết tâm của Chính phủ, Quốc hội, các cơ quan chức năng và cả cộng đồng cùng vào cuộc thì vấn đề bổ sung vi chất dinh dưỡng vào thực phẩm sẽ được thực hiện thành công.

Chia sẻ về sự quan tâm của Chính phủ, bà Ngô Thị Minh, Phó chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội nhận định, vệc Chính phủ đã phê duyệt đề án về chính sách phát triển trẻ thơ giai đoạn từ 0 – 8 tuổi, đặc biệt là ban hành Nghị định 09/2016/NĐ-CP quy định về tăng cường vi chất dinh dưỡng vào thực phẩm quy định bắt buộc tăng cường iốt vào muối; sắt, kẽm vào bột mỳ và vitamin A vào dầu ăn, nhằm tăng cường vi chất dinh dưỡng vào thực phẩm là rất cần thiết, đây là hành lang pháp lý quan trọng giúp doanh nghiệp có thêm niềm tin cùng chung tay để bổ sung vi chất dinh dưỡng vào thực phẩm, tăng cường sức vóc, trí tuệ cho người dân.

Bà Minh lý giải, đối với trẻ em để phát triển toàn diện, trong 1.000 ngày đầu đời và trong độ tuổi trước 8 tuổi thì việc cần thực hiện những điều quy định trong  nghị định 09 là bắt buộc, để các doanh nghiệp cùng bắt tay thực hiện. Đi vào thực tiễn mới thấy được sự cần thiết phải có Nghị định này. Do đó, cần phải triển khai đồng bộ mới mang lại kết quả tốt, đặc biệt là thay đổi nhận thức của các bậc cha mẹ, cũng như của chính quyền địa phương. 

Chia sẻ về thực trạng thiếu vi chất dinh dưỡng ở người Việt Nam hiện nay và hệ quả của nó, GS.TS Lê Danh Tuyên, chuyên gia về dinh dưỡng nhận xét: Việt Nam là một trong 19 nước thiếu iot. Mặc dù chúng ta đã tiến bộ rất nhiều, nhưng mới chỉ có chương trình quốc gia về vitamin A, sắt, chứ chưa tập trung vào các vi chất khác. Trong khi, nếu thiếu vitamin A thì mỗi năm sẽ có khoảng 5.000 trẻ em mù lòa. Và thiếu máu do thiếu sắt sẽ có nguy cơ gây tình trạng đẻ non, gây tình trạng trẻ phát triển không tốt.… Cần phải hiểu rõ tầm quan trọng của 1.000 ngày đầu đời của đứa trẻ, quyết định sự phát triển chiều cao và sự trưởng thành sau này của nó. Vì vậy, cần phải tập trung bổ sung dinh dưỡng ngay trong quãng thời gian đó đối với cả bà mẹ và trẻ em. Cần học tập kinh nghiệm các nước để có cách tuyên tuyền và thực hiện hiệu quả Nghị định 09. Thực tế trong năm 2018, khi Tổ chức Y tế thế giới tổng kết công tác năm đã kết luận rằng, việc đủ vi chất mang lại hiệu quả rõ rệt, đặc biệt những nước làm tốt vấn đề này thì tăng trưởng tầm vóc về con người cũng như các chỉ số khác đều tăng lên.

Cùng quan điểm trên, PGS. TS. Bùi Thị An cho rằng, với  sự chỉ đạo quyết liệt của Chính phủ và các bộ ngành trong những năm vừa qua, đến nay thể trạng người Việt đã tăng lên ngang bằng một số quốc gia phát triển trong khu vực. Thực tế, những cuộc “giao tranh” tại các giải thể thao quốc tế đã chứng minh điều này. Theo bà An, cơ hội để chúng ta khi nâng cao toàn diện tầm vóc, thể chất và trí tuệ người Việt, chỉ đơn giản là  việc bổ sung vi chất vào muối và các thực phẩm chế biến sẵn. Đây chính là giải pháp quan trọng nhằm tạo ra nguồn nhân lực tốt. Chính phủ và cơ quan chức năng, các địa phương cần tập trung vốn, những nguồn lực xã hội khác để thực hiện tốt vấn đề bổ sung vi chất dinh dưỡng vào thực phẩm. Bên cạnh đó, cần đặc biệt  quan tâm công tác tuyên truyền, tập huấn cho phụ nữ ở vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo; dạy cho các bà mẹ việc nuôi con có đủ vi chất và biết cách chăm sóc, ăn uống… cho trẻ trong 1.000 ngày đầu đời. Đồng thời, tăng cường kiểm tra, kiểm soát dinh dưỡng trong thức ăn cho trẻ ở 1.000 ngày đầu đời tại các cơ sở, nhà máy sản xuất thức ăn cho bé; giao trách nhiệm cho những người đứng đầu địa phương về phát triển nguồn lực, vì điều này liên quan trực tiếp đến vấn đề an sinh xã hội; tránh thực hiện kiểu “đầu voi đuôi chuột”. có như vậy, chúng ta mới thực hiện thành công mục tiêu bổ sung vi chất dinh dưỡng, trước hết cho phụ nữ và trẻ em.

 Chia sẻ về iốt, TS. BS. Phan Hướng Dương bày tỏ sự cảnh báo, khi những em bé sinh ra bị suy dinh dưỡng, còi cọc thì nguy cơ sau này bị béo phì, đái tháo đường tăng cao. Ông nhấn mạnh, ngoài việc quan tâm tới vấn đề chiều cao, trí tuệ thì việc không thể bỏ qua chính là những căn bệnh không lây nhiễm. Đây là điều lý giải tại sao Việt Nam có tỷ lệ mắc bệnh không lây nhiễm gia tăng rất nhanh và cao, chiếm đến 70% tỷ lệ tử vong hiện nay.

Một trong những nguyên nhân ông Dương đưa ra là do tình trạng thiếu iot. Năm 1993, điều tra đầu tiên tại Việt Nam cho thấy, có tới 94% dân số nước ta nằm trong vùng thiếu i-ốt, tỷ lệ bướu cổ ở trẻ em từ 8 - 12 tuổi là 22,4%. Điều này xuất phát từ hai vấn đề: Một là, Việt Nam nằm ở trong những nước bị thiếu iot. Hai là, trước đây chúng ta nhầm tưởng rằng chỉ ở vùng núi, vùng sâu vùng xa mới thiếu iot, nhưng thực tế ở vùng đồng bằng hay ven biển cũng xảy ra tình trạng này. 

Nhận thức được điều đó, từ năm 1994, Chương trình quốc gia phòng, chống các rối loạn do thiếu hụt i-ốt đã được triển khai thực hiện. Đến năm 2005, nước ta đã trở thành một trong những nước đi đầu trong công cuộc loại trừ tình trạng rối loạn do thiếu hụt iot với ba chỉ số: Thứ nhất, tỉ lệ hộ gia đình sử dụng muối iot phải hơn 90%, và chúng ta đạt 93%. Thứ hai, tỷ lệ mắc mới bướu cổ ở trẻ em 8-10 tuổi của Tổ chức Y tế Thế giới là 5% thì chúng ta đạt 3,6%. Thứ ba, mức iot niệu trung vị phải trên 100mg/lít, thì chúng ta đạt 122mg/lít.

Đến nay, nhờ Nghị định 09, chúng ta đã tăng lên được mức i-ốt niệu trung vị,  giúp chúng ta đạt được và duy trì bền vững. Tuy nhiên, vẫn ở mức độ chưa cao, tỷ lệ người dùng ở hộ gia đình chỉ đạt 76%.

 Bày tỏ sự quan tâm về thực hiện Nghị định 09, bà Ngô Thị Minh, Phó chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhỉ đồng của Quốc hội cho rằng, Nghị định 09 rất quan trọng, nhưng tổ chức triển khai trong thực tiễn không hề đơn giản. Vì vậy, công tác tuyên truyền rất quan trọng. Phải cung cấp cho người dân những kiến thức, nhận thức đúng, đủ và nên sử dụng những thực phẩm có những vi chất cần thiết, trong đó có iot, vitaminA, sắt, kẽm...  Do đó, cần phải làm đồng bộ và phải hiểu từng đối tượng để tuyên truyền. Đặc biệt là cần phát huy trách nhiệm của cha mẹ, của chính quyền, cơ quan quản lý, ngành Y tế, ngành Thông tin và Truyền thông.

Bàn về chủ đề tăng cường thực thi Nghị định 09, PGS. TS. Bùi Thị An cho rằng, nên có chính sách đối với hộ nghèo, hỗ trợ, phát miễn phí cho những người tiêu dùng thuộc diện hộ nghèo, có hoàn cảnh khó khăn, đồng bào dân tộc thiểu số, vùng sâu, vùng xa… Mặt khác, cũng cần kiểm tra, giám sát công bằng, công khai đối với các doanh nghiệp, cơ sở sản xuất thức ăn sẵn trong 1.000 ngày đầu đời của trẻ. Đồng thời, cần hỗ trợ doanh nghiệp bằng chính sách thuế hoặc ưu đãi về mặt bằng sản xuất… hợp lý.

TS. BS. Phan Hướng Dương cũng cho rằng, việc lựa chọn các sản phẩm, như muối hay dầu ăn là những sản phẩm sử dụng hàng ngày, bất kỳ người dân nào đều sử dụng đến và không ai dùng nhiều quá mức. Đây là chiến lược toàn cầu và Việt Nam đã đi đúng xu hướng của thế giới để đảm bảo sức khỏe của người dân. Sản phẩm tốt, chi phí thấp, dễ sử dụng và ở đâu cũng phải có thì người dân mới có thể tiếp cận một cách dễ dàng, theo đúng định hướng của thế giới, chi phí thấp - hiệu quả cao. 

Vấn đề đặt ra là, công tác truyền thông phải làm sao cho Nghị định đi được vào đời sống của người dân, phù hợp với người dân, phù hợp với phong tục tập quán từng địa phương, ngôn ngữ cũng phải phù hợp, dễ hiểu. Truyền thông cũng phải đa phương tiện, vì với những vùng sâu, vùng xa việc tiếp cận báo giấy hay internet là rất khó khăn.

Trong Nghị định 09 quy định rất rõ trách nhiệm của Bộ Y tế, Bộ Công thương, Bộ Nông Nghiệp… các bộ phải phối hợp với nhau để làm sao có đủ sản phẩm cho người dân tiêu dùng, đủ chất lượng, và đảm bảo sức khỏe cho người tiêu dùng. Phải tăng cường giám sát để đảm bảo công bằng cho người dân sử dụng cũng như các doanh nghiệp trong sản xuất. Do đó, công tác quản lý nhà nước là hết sức quan trọng.

Bà Trần Khánh Vân nhấn mạnh những điểm mấu chốt nhằm đảm công bằng đối với doanh nghiệp, công bằng đối với người sử dụng các sản phẩm tăng cường vi chất dinh dưỡng, để Nghị định 09 nhanh đi vào cuộc sống:  Thứ nhất, quy định, chính sách của nhà nước. Thứ hai, trách nhiệm của doanh nghiệp sản xuất cũng như là phân phối các sản phẩm tăng cường vi chất dinh dưỡng. Thứ ba, người tiêu dùng phải là người tự nguyện có ý thức với sức khỏe của mình để lựa chọn sử dụng các sản phẩm có tăng cường vi chất dinh dưỡng.

Trên thực tế, các doanh nghiệp trong lĩnh vực này đều không ngại về thiếu công nghệ hay quy trình sản xuất sản phẩm tăng cường vi chất dinh dưỡng, nhưng họ sợ một vấn đề là không công bằng. Không công bằng khi một doanh nghiệp thể hiện trách nhiệm xã hội của mình, nhưng các doanh nghiệp khác không thể hiện, họ tốn nhiều chi phí hơn nhưng người tiêu dùng lại không nhận thức đúng, lại không mua những sản phẩm có tăng cường vi chất mà lại mua các sản phẩm không thêm vi chất dinh dưỡng. 

Bà Ngô Thị Minh chia sẻ, để đạt được mục tiêu nghị định 09, đòi hỏi phải thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp. Theo đó, phải đa dạng hóa truyền thông, tạo một trang web chính thống tuyên truyền về vấn đề này. Cần đưa thông tin tuyên truyền về vấn đề này vào giờ vàng. Phải tập trung tuyên truyền những nội dung của Nghị định 09 để người dân hiểu rõ về tầm quan trọng của vấn đề này, tránh chung chung gây lãng phí. Cùng với đó là có chế tài phù hợp, cơ chế kiểm tra, giám sát chặt chẽ.

Đối với vùng sâu, vùng xa phải có sự quan tâm riêng. Chúng ta có đề án cho 1.000 ngày đầu đời, nhưng 1.000 ngày là tính từ lúc trong bào thai. Do đó, việc thực hiện phải hiệu quả, đúng đối tượng, tránh tình trạng lạm dụng chính sách của nhà nước.

Phòng chống thiếu vi chất dinh dưỡng là một cuộc chiến bền bỉ để nâng cao năng lực lao động, phát triển trí tuệ, tầm vóc, chất lượng cuộc sống và sức khỏe của người dân Việt Nam. Trong điêu kiện kinh tê - xã hội và mức thu nhập bình quân đầu người của người dân Việt Nam, tăng cường vi chất dinh dưỡng vào thực phẩm là giải pháp tối ưu nhất vì ngoài ưu điểm chi phí thấp, sử dụng thuận tiện còn có thể kết hợp công - tư, trong đó nhà nước phê duyệt chính sách phù hợp cá nhân và cơ sở sản xuất thực phẩm sản xuất và phân phối các thực phẩm tăng cường vi chât dinh dưỡng và người tiêu dùng tự chi trả cho các sản phẩm có giá trị dinh dưỡng cao, có lợi ích cho sức khỏe./.

PV