(TG) - Trong điều kiện nền kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa, hội nhập toàn cầu hiện nay, việc định hướng giá
trị xã hội, bồi dưỡng giá trị và lý tưởng cách mạng đối với thế hệ trẻ
có ý nghĩa sống còn của dân tộc. Ngoài vai trò nòng cốt của tổ chức
Đoàn, cần có sự vào cuộc tích cực, khẩn trương của cả hệ thống chính trị
để đảm bảo xây dựng được một lớp thanh niên “vừa hồng, vừa chuyên”, đủ
sức gánh vác những nhiệm vụ lớn lao của quá trình công nghiệp hóa, hiện
đại hóa đất nước
1. Hiện nay, thanh niên Việt Nam chiếm 28,9% dân số cả nước và chiếm 36,4% lực lượng lao động xã hội, là nguồn nhân lực dồi dào, có tiềm năng to lớn trong sự nghiệp đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
Trong quá trình lãnh đạo sự nghiệp cách mạng, Đảng ta luôn đặt niềm tin và kỳ vọng lớn lao vào lực lượng thanh niên, xác định thanh niên là một trong những nhân tố quyết định tương lai, vận mệnh của dân tộc.
Trải qua quá trình cách mạng, thanh niên Việt Nam luôn thể hiện lòng yêu nước nồng nàn, phát huy truyền thống tốt đẹp của các thế hệ cha anh, khẳng định niềm tin vào mục tiêu, lý tưởng cách mạng; có nhận thức và thái độ chính trị đúng đắn, kiên quyết chống lại những biểu hiện sai trái, âm mưu “diễn biến hòa bình”, các hành vi của các thế lực phản động, thù địch gây tổn hại đến sự phát triển đất nước; có ý chí vươn lên trong học tập, lao động và công tác, mong muốn đất nước sớm thoát khỏi nghèo nàn, lạc hậu, không thua kém các nước trên thế giới; sẵn sàng vì lợi ích dân tộc, bảo vệ chủ quyền quốc gia, tình nguyện vì cộng đồng. Đa số thanh niên có ý thức chính trị tốt; tôn trọng các chuẩn mực đạo đức xã hội, giá trị văn hóa truyền thống dân tộc, có ý thức công dân, tích cực tham gia các phong trào, hoạt động đoàn thể, xung kích, sáng tạo, tình nguyện vì cộng đồng. Phần lớn thế hệ trẻ hiện nay có đời sống văn hóa, tinh thần phong phú, nhu cầu giải trí lành mạnh...
Tuy nhiên, bên cạnh đó cũng còn không ít thanh niên không có chí hướng rõ ràng, chưa hiểu biết đầy đủ truyền thống cách mạng của Đảng và dân tộc, ít quan tâm đến tình hình đất nước; một bộ phận thanh niên lười lao động, lười học tập, ngại khó, ngại khổ, chưa làm tròn trách nhiệm và nghĩa vụ của mình với gia đình, địa phương, xã hội. Đặc biệt là những biểu hiện giảm sút niềm tin, bản lĩnh non kém, bị lôi kéo, kích động tham gia vào các hoạt động vi phạm pháp luật; đề cao hưởng thụ, sống thực dụng, ích kỷ, đua đòi, xa hoa lãng phí; thờ ơ, vô cảm...
Vì vậy, việc hình thành các giá trị cách mạng, giáo dục lý tưởng, xây dựng đạo đức, lối sống trong sáng cho thanh thiếu niên là yêu cầu, công việc quan trọng, thường xuyên, liên tục của các cấp, các ngành.
Thông qua Cuộc vận động “Tuổi trẻ Việt Nam học tập và làm theo lời Bác”, các cấp bộ Đoàn đã có nhiều mô hình phong phú để giáo dục thanh thiếu niên như: Viết “Nhật ký làm theo lời Bác”; “Sổ vàng học tập và làm theo lời Bác”, “Sổ tay tự rèn”, cuộc thi “Tôi yêu Tổ quốc tôi, tôi yêu đồng bào tôi”, khẩu hiệu hành động “Mỗi ngày một việc tốt vì nhân dân”... ; xây dựng các tiêu chí về chuẩn mực đạo đức, lối sống cho các đối tượng đoàn viên thanh niên gắn liền với chương trình rèn luyện đoàn viên và tuyên dương, biểu dương các điển hình tiên tiến. Hiện nay, Trung ương Đoàn đã tổ chức trao nhiều giải thưởng cho những điển hình tiêu biểu như: Giải thưởng Sao Tháng Giêng cho sinh viên, giải thưởng Lý Tự Trọng cho học sinh; giải thưởng Lương Đình Của cho thanh niên nông thôn; giải thưởng Người thợ trẻ giỏi cho thanh niên công nhân; giải thưởng Sao Đỏ cho doanh nhân; giải thưởng Gương mặt trẻ Việt Nam tiêu biểu; các giải thưởng cho thanh niên quân đội, thanh niên công an...
Trong những năm qua, Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh đã chú trọng đổi mới phương thức giáo dục lý tưởng, đạo đức, lối sống cho thanh thiếu niên, trong đó đẩy mạnh hơn việc giáo dục thông qua phong trào hành động cụ thể, lấy môi trường thực tiễn để bồi dưỡng, rèn luyện, vun đắp những giá trị tốt đẹp cho đoàn viên thanh niên; đưa ra khẩu hiệu “làm mới cái cũ” để phù hợp với thanh niên hơn và triển khai đồng bộ, đồng loạt để tạo hiệu ứng xã hội lớn hơn.
Một hoạt động cũ được “làm mới” trong nhiều năm gần đây được đánh giá mang ý nghĩa giáo dục sâu sắc và tính sáng tạo cao là hoạt động "Thắp nến tri ân các Anh hùng liệt sỹ". Từ sáng kiến của Đoàn, hiện nay, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội đã đưa vào chương trình định kỳ trong dịp 27-7 hàng năm. Hoạt động này đã tạo sức lay động mạnh mẽ đối với mỗi đoàn viên thanh niên nói riêng và toàn xã hội nói chung.
Các tổ chức Đoàn đã sử dụng hiệu quả hệ thống thiết chế văn hóa, phương tiện truyền thông, tiện ích của internet để tạo sân chơi và định hướng các hoạt động lành mạnh cho thanh thiếu niên.
Tuy nhiên, công tác giáo dục thanh niên trong thời gian qua cũng còn những hạn chế:
Một là, công tác giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống của Đoàn Thanh niên các cấp chưa cụ thể hóa nội dung cho phù hợp với các đối tượng thanh thiếu niên; việc đổi mới phương thức giáo dục chưa đáp ứng được yêu cầu, nhiều hoạt động giáo dục chỉ đến với thanh niên tích cực. Công tác nắm bắt tình hình tư tưởng và dư luận trong thanh niên chưa kịp thời, còn nhiều yếu kém.
Hai là, chưa đưa ra được giải pháp tích cực để định hướng, giáo dục thanh niên trước những trào lưu, xu hướng mới thiếu lành mạnh, không phù hợp với chuẩn mực xã hội; những biểu hiện lệch chuẩn trong lựa chọn giá trị, lý tưởng của thanh niên; sự thờ ơ, vô cảm, thiếu trách nhiệm; bạo lực học đường...
Ba là, việc tổ chức các phong trào hành động cách mạng tuy diễn ra sôi nổi, đều khắp nhưng có những nơi còn mang tính hình thức, thiếu hiệu quả. Các cấp bộ Đoàn đã làm tốt công tác biểu dương, khen thưởng nhưng còn lúng túng trong việc nhân ra diện rộng các điển hình tiên tiến.
Bốn là, việc phát huy vai trò của các phương tiện truyền thông hiện đại vào công tác giáo dục chưa hiệu quả; các ấn phẩm, tài liệu phục vụ công tác tuyên truyền còn thiếu, chưa sinh động, hấp dẫn. Chưa phát huy hết các điều kiện, nguồn lực, thiết chế văn hóa phục vụ cho công tác giáo dục; chưa thực sự tạo ra những trào lưu mới, tích cực trong thanh thiếu niên...
Những hạn chế, khiếm khuyết nêu trên có nguyên nhân từ việc nhận thức của một số cán bộ Đoàn về đổi mới phương thức giáo dục của Đoàn chưa sâu sắc, dẫn tới việc chưa đầu tư suy nghĩ và sáng tạo những mô hình mới, phù hợp với thanh thiếu niên và điều kiện của địa phương, cơ sở; công tác chỉ đạo, hướng dẫn của các cấp bộ Đoàn chưa thực sự quyết liệt, thường xuyên, sâu sát; đội ngũ cán bộ Đoàn có kỹ năng, nghiệp vụ, có trình độ chuyên môn, có khả năng tham mưu triển khai công tác giáo dục còn thiếu, chất lượng không đồng đều. Chất lượng đội ngũ cán bộ Đoàn làm công tác tuyên giáo ở nhiều cơ sở Đoàn còn hạn chế về chuyên môn, nghiệp vụ, kỹ năng công tác.
Bên cạnh đó, thanh thiếu niên hiện nay đã và đang chịu sự chi phối của rất nhiều những yếu tố khác như: Sự tác động ngày càng mạnh mẽ của thông tin truyền thông trong bối cảnh toàn cầu hóa, nhiều thông tin độc hại, ảnh hưởng và gây tác động xấu đến công tác giáo dục thanh thiếu niên; những tác động từ mặt trái của nền kinh tế thị trường dẫn đến những tiêu cực trong xã hội ngày càng nhiều, tệ nạn xã hội có chiều hướng gia tăng; tệ tham nhũng, quan liêu, cửa quyền, sự suy thoái về đạo đức, lối sống trong một bộ phận cán bộ, đảng viên; chiến lược “diễn biến hoà bình” của các thế lực thù địch đã và đang nhằm vào đối tượng thanh thiếu niên; hệ thống nhà trường còn thiếu những điều kiện, nguồn lực đảm bảo cho học sinh học tập, vui chơi giải trí; nội dung, phương thức giáo dục chậm đổi mới, còn khô cứng, chưa thật gắn kết, phù hợp, hấp dẫn, lôi cuốn thanh thiếu niên; một số gia đình, cha mẹ còn thiếu kiến thức, phương pháp giáo dục, sự quan tâm chăm sóc, quản lý con em...
2. Việt Nam đang trên đà hội nhập và ngày càng phát triển, đòi hỏi thế hệ trẻ Việt Nam phải ý thức đầy đủ hơn về trách nhiệm; biết trân trọng và phát huy những giá trị truyền thống, có ý chí vươn lên, quyết tâm hành động, làm chủ tri thức khoa học và công nghệ, chia sẻ và sống trách nhiệm với cộng đồng để cùng tạo dựng tương lai tốt đẹp hơn.
Thực tiễn cho thấy, nếu không có sự dẫn dắt, định hướng của thế hệ đi trước thì thanh thiếu niên sẽ rất khó khăn trong lựa chọn, định hình hệ giá trị của mình. Định hướng giá trị, lý tưởng cách mạng cho thanh niên để giúp họ biết phê phán những quan điểm sống lệch lạc, những xu thế tiêu cực, những hiện tượng không phù hợp. Những sai lầm trong lựa chọn giá trị sẽ để lại những hậu quả lớn đối với sự phát triển của cá nhân và xã hội. Bởi vậy, việc định hướng những giá trị đúng, phù hợp trong giai đoạn mới cho thanh thiếu niên là một yêu cầu hết sức cấp bách.
Từ chủ trương đúng đắn của Đảng về "Chiến lược phát triển thanh niên giai đoạn 2011-2012", Đại hội toàn quốc Đoàn TNCS Hồ Chí Minh lần thứ X (tháng 12-2012) đề ra mục tiêu: “Xây dựng lớp thanh niên giàu lòng yêu nước, yêu chủ nghĩa xã hội, có bản lĩnh chính trị, ý thức chấp hành pháp luật, có đạo đức cách mạng và lối sống đẹp, có ước mơ, hoài bão, khát vọng đưa đất nước vươn lên, có tri thức, sức khỏe, kỹ năng xã hội, năng lực chuyên môn, làm chủ khoa học công nghệ hiện đại... góp phần đưa nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại vào năm 2020”.
Đứng trước yêu cầu của thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, quá trình hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng và sự biến đổi nhanh chóng về mặt tư duy, nhận thức trong giới trẻ hiện nay, đòi hỏi công tác giáo dục, bồi dưỡng lý tưởng cách mạng cho thanh thiếu niên cần phải tiếp tục được quan tâm đẩy mạnh, tập trung vào một số nội dung sau:
Thứ nhất, tiếp tục đẩy mạnh việc học tập và làm theo tư tưởng, tấm gương đạo đức và phong cách Hồ Chí Minh, thực hiện những tiêu chí cụ thể để rèn luyện trong từng đối tượng đoàn viên, thanh niên và xem đây là công việc thường xuyên hàng ngày của mỗi cá nhân. Tiếp tục đổi mới phương thức, nâng cao hiệu quả công tác tuyên truyền, giáo dục về chính trị tư tưởng, học tập chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quán triệt chủ trương, đường lối và các nghị quyết của Đảng, của Đoàn; tăng cường các hình thức tạo diễn đàn trao đổi, đối thoại có tính tương tác với đoàn viên, thanh niên; thường xuyên nắm bắt tình hình tư tưởng, định hướng dư luận trong thanh niên thông qua mạng lưới thăm dò dư luận xã hội do Đoàn tổ chức.
Song song với đó là chú trọng tuyên truyền, giáo dục về truyền thống yêu nước, đoàn kết, cần cù, sáng tạo và khát vọng vươn lên trong mọi hoàn cảnh, bồi dưỡng, xây dựng lớp thanh niên có bản lĩnh, tự tin đảm nhận vai trò chủ nhân tương lai của đất nước. Giáo dục truyền thống vẻ vang của Đảng, của Đoàn, ý thức giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc; tiếp thu có chọn lọc tinh hoa văn hóa của nhân loại; đấu tranh với các biểu hiện, hành vi đi ngược với truyền thống dân tộc. Tiếp tục quán triệt, tổ chức thực hiện hiệu quả các nội dung, giải pháp về chính trị, tư tưởng theo tinh thần Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XI) của Đảng “Một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay”.
Thứ hai, thường xuyên bồi dưỡng, phát hiện người tốt, việc tốt, nêu gương điển hình tiên tiến, xây dựng và nhân rộng những tấm gương tiêu biểu, lấy “xây” để “chống”, làm cho các giá trị tốt đẹp có sức lan tỏa trong cộng đồng thanh thiếu niên. Phát huy hiệu quả hệ thống báo chí, xuất bản của Đoàn, Đội cũng như của các đơn vị khác để làm tốt hơn công tác tuyên truyền, giáo dục thanh thiếu niên.
Định kỳ tổ chức tuyên dương “Thanh niên tiên tiến làm theo lời Bác” trong các đối tượng thanh niên gắn với thực hiện chương trình “Thắp sáng ước mơ tuổi trẻ Việt Nam vì dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”.
Thứ ba, đổi mới phong trào hoạt động của Đoàn và Đội có sức hấp dẫn hơn đối với thanh thiếu niên, qua đó, mở rộng mặt trận đoàn kết tập hợp thanh niên, đưa thanh thiếu niên vào tổ chức Đoàn, tổ chức Hội và các phong trào, hoạt động của Đoàn, Hội, xem đây là môi trường để giáo dục, rèn luyện thanh thiếu niên. Thực tiễn cho thấy, giáo dục Đoàn viên thanh niên thông qua các phong trào lớn và hành động cụ thể mang lại hiệu quả thiết thực và bền vững.
Các tổ chức, đoàn thể, cơ quan chức năng cần tăng cường công tác quản lý văn hóa, kịp thời ngăn chặn tác động xấu của các sản phẩm không lành mạnh đến thanh thiếu niên. Tạo điều kiện, khuyến khích để các cơ quan văn hóa, văn học nghệ thuật, điện ảnh... sáng tác và phổ biến nhiều công trình, tác phẩm có giá trị giáo dục lý tưởng mạng tốt cho thanh thiếu niên. Đồng thời siết chặt quản lý với những ấn phẩm, trang mạng, game online có nội dung không lành mạnh, ảnh hưởng không tốt đến thanh thiếu niên. Quan tâm đầu tư thỏa đáng những thiết chế văn hóa để đáp ứng nhu cầu vui chơi, giải trí cho thanh thiếu niên.
Tổ chức Đoàn, Hội và Đội tăng cường nâng cao chất lượng gặp gỡ, đối thoại với thanh thiếu niên, kịp thời giải đáp những vấn đề phát sinh trong thực tiễn, những điều mà thanh thiếu niên quan tâm gắn với việc thực hiện nhiệm vụ chính trị ở địa phương, đơn vị; tăng cường chỉ đạo tổ chức thực hiện và kiểm tra, giám sát việc chấp hành các chủ trương, đường lối của Đảng về thanh niên và công tác thanh niên; phát huy vai trò, nêu cao trách nhiệm của các cấp ngành, đoàn thể xã hội tham gia công tác giáo dục thanh thiếu niên.
Thứ tư, chú trọng giáo dục pháp luật, phát triển các mô hình giáo dục kỹ năng xã hội, cảm hoá thanh thiếu niên chậm tiến. Đồng thời xây dựng cơ chế chính sách, pháp luật về thanh niên và công tác thanh niên; tăng cường nguồn lực, xây dựng môi trường văn hóa - xã hội lành mạnh, đặc biệt là môi trường giáo dục trong các nhà trường và địa bàn dân cư; đề cao trách nhiệm của mỗi gia đình trong giáo dục, quản lý thanh thiếu niên.
Tạo môi trường thực tiễn để giáo dục thanh thiếu niên thông qua thực hiện các cuộc vận động, đợt sinh hoạt chính trị và phong trào thi đua yêu nước. Tăng cường giáo dục thanh thiếu niên thông qua phong trào hành động cụ thể; nâng cao chất lượng các phong trào hành động cách mạng đã thực hiện có hiệu quả trong thời gian qua; tiếp tục đầu tư nghiên cứu, đa dạng hóa các phong trào, các hoạt động phù hợp với tâm lý thanh niên, điều kiện kinh tế - xã hội của địa phương, đơn vị.
Thứ năm, tuyên truyền, giáo dục truyền thống, lịch sử thông qua các đợt sinh hoạt chính trị, cuộc vận động, phong trào thi đua nhân kỷ niệm các ngày lễ lớn, các sự kiện chính trị trọng đại của đất nước, của Đảng, Đoàn, Hội. Từ năm 2013 đến hết nhiệm kỳ Đại hội XI, tập trung thực hiện thành công 4 đợt sinh hoạt chính trị và 3 Cuộc vận động lớn trên toàn quốc dành cho tuổi trẻ với các chủ đề, gồm: 4 đợt sinh hoạt chính trị: “Con đường của thanh niên chỉ là con đường cách mạng”; “Khát vọng tuổi trẻ dựng xây đất nước”; “Tôi - người đoàn viên thanh niên cộng sản”; “Đảng với thanh niên, thanh niên với Đảng”; 3 Cuộc vận động: “Đoàn viên phấn đấu trở thành đảng viên”; “Đội viên tiếp bước lên Đoàn”; “Xây dựng giá trị hình mẫu thanh niên Việt Nam thời kỳ mới".
Tổ chức Đoàn tăng cường phối hợp với các cơ quan báo chí, xuất bản Trung ương và địa phương đẩy mạnh có chất lượng, trọng tâm, trọng điểm các hoạt động tuyên truyền, giáo dục về đạo đức, lối sống, bồi dưỡng lý tưởng cách mạng cho thanh thiếu niên. Tổ chức các cuộc vận động sáng tác các tác phẩm văn học - nghệ thuật, ca khúc, phim, video clip, blog... có ý nghĩa giáo dục cao, phù hợp với nhu cầu, tâm lý, thị hiếu thẩm mỹ của thanh thiếu niên; phát triển và duy trì hoạt động của các đội tuyên truyền ca khúc cách mạng ở các địa phương.
Thứ sáu, tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo, kiểm tra của các cấp ủy Đảng, chính quyền, đoàn thể đối với công tác thanh thiếu niên và nhiệm vụ phát triển thanh thiếu niên.
Trong điều kiện nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, hội nhập toàn cầu hiện nay, việc định hướng giá trị xã hội, bồi dưỡng giá trị và lý tưởng cách mạng đối với thế hệ trẻ có ý nghĩa sống còn của dân tộc. Ngoài vai trò nòng cốt của tổ chức Đoàn, cần có sự vào cuộc tích cực, khẩn trương của cả hệ thống chính trị để đảm bảo xây dựng được một lớp thanh niên “vừa hồng, vừa chuyên”, đủ sức gánh vác những nhiệm vụ lớn lao của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước./.
PGS.TS. Hoàng Nam Nhất