Theo PGS.TS Nghiêm Đình Vỳ (nguyên Hiệu trưởng trường ĐH Sư phạm Hà Nội, thành viên nhóm biên soạn chương trình, SGK mới), ở Tiểu học sẽ không còn riêng môn Lịch sử mà được tích hợp sâu với môn Địa lý thành môn Lịch sử và Địa lý. Các cấp học khác cũng có tích hợp nội môn… Và để đáp ứng với yêu cầu của chương trình, SGK mới, giáo viên cần phải trau dồi, nâng cao trình độ để thực hiện được mục tiêu giáo dục phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh.
Tiểu học sẽ tích hợp, viết sử theo kể chuyện
*Điểm mới nhất của môn Lịch sử theo chương trình, SGK mới sẽ như thế nào ở bậc phổ thông, thưa PGS?
-Việc tích hợp trong SGK Lịch sử từ trước đến nay đã có nhưng ở mức độ vừa phải. Riêng phần tích hợp nội môn chưa làm được. Do đó, nhóm biên soạn chương trình, SGK mới đề xuất, cần tăng cường tích hợp trong giảng dạy vì đây là xu thế chung của thế giới, cũng như thực hiện Nghị quyết 29 của BCH Trung ương Đảng về tích hợp sâu và phân hóa dần ở các lớp trên. Cụ thể, ở chương trình và SGK hiện hành, môn Lịch sử được viết riêng lịch sử thế giới đến lịch sử Việt Nam. Còn trong chương trình môn Lịch sử mới, nhóm đã dự thảo chuyển theo mô hình: Thế giới - khu vực - Việt Nam - địa phương. Trong đó, lấy lịch sử Việt Nam làm trọng tâm, chiếm 60% thời lượng của chương trình. Phần lịch sử địa phương sẽ do địa phương chủ động thiết kế theo hướng dẫn của Bộ GD&ĐT trong phạm vi cho phép. Trong quá trình tích hợp, chú ý thể hiện rõ mối quan hệ giữa lịch sử thế giới và lịch sử Việt Nam. Sau này trong SGK, nhất là sách giáo viên, sẽ chú trọng yêu cầu giáo viên phân tích cho học sinh thấy mối quan hệ và sự tác động giữa lịch sử thế giới và lịch sử Việt Nam. Ví dụ cuộc cách mạng tháng 10 Nga, sự ra đời của quốc tế cộng sản, chiến tranh thế giới lần thứ 2, công cuộc cải tổ ở Liên Xô... Tất cả các sự kiện này đã ảnh hưởng đến Việt Nam như thế nào và ngược lại.
* Vậy việc tích hợp môn Lịch sử cụ thể ở từng cấp học sẽ như thế nào?
-Cụ thể, ở cấp Tiểu học sẽ thực hiện tích hợp xuyên môn, không còn riêng môn như truyền thống nữa. Hiện môn Lịch sử đang học theo kiểu thông sử, từ cổ đại đến hiện đại, trong thời gian tới tích hợp sâu hơn và dự kiến sẽ tích hợp giữa Lịch sử và Địa lý nhưng vẫn có sắc thái riêng của cả hai môn. Chương trình môn Lịch sử và Địa lý mới bắt đầu từ lớp 4 và kết thúc ở lớp 5 với việc tìm hiểu các nước láng giềng, khu vực Đông Nam Á và thế giới. Đây là điểm mới mà SGK hiện hành chưa có.
Giáo dục hướng đến mục tiêu phát triển phẩm chất, năng lực học sinh
Cách viết dự kiến sẽ có sự kết hợp giữa kể chuyện với các chủ đề Lịch sử và Địa lý. Nội dung chủ yếu liên quan đến đất nước và con người Việt Nam, trong đó có kiến thức chung cả hai môn. Ví dụ: Chủ đề “Giới thiệu về nhà nước Văn Lang - Âu Lạc” sẽ nói đến sự thành lập, quá trình xây dựng và bảo vệ nhà nước qua một số câu chuyện: Lạc Long Quân - Âu Cơ; Mỵ Châu - Trọng Thủy...
Ở cấp THCS, học sinh phải học những kiến thức truyền thống và chuyên sâu theo thông sử nhưng dự kiến cũng sẽ tích hợp giữa Lịch sử và Địa lý trong nội dung cụ thể của chương và theo các chủ đề chung. Chẳng hạn chủ đề biển đảo, đô thị, văn minh châu thổ sông Hồng và sông Cửu Long… Dự kiến trong chương trình Lịch sử và Địa lý ở THCS sẽ dành cho các chủ đề chung từ 10- 15% thời lượng. Tương tự như vậy, việc tích hợp đa môn hoặc liên môn không chỉ riêng Lịch sử và Địa lý mà còn cả kiến thức của các môn khác. Theo đó, định hướng trong chương trình SGK mới sẽ tăng cường tích hợp đa môn, sử dụng nhiều hơn kiến thức các môn học khác trong các chương bài để làm cho lịch sử phong phú, hấp dẫn và giúp học sinh hiểu biết rộng hơn. Chẳng hạn kết nối Lịch sử với Địa lý, với Văn học, khoa học kĩ thuật... Ví dụ khi học về thời nguyên thủy, sẽ kết hợp với kiến thức Sinh học như sự phát triển của bộ não, sự tiến hóa từ bốn chân đến hai chân... Hoặc sử dụng kiến thức Toán học có số La Mã, số Ả Rập hay môn Vật lý là các phát minh về máy hơi nước, về động cơ...
Cấp THPT là giai đoạn định hướng nghề nên được dạy theo chủ đề/chuyên đề có tính nâng cao. Việc tích hợp nội môn theo mô hình: Thế giới - khu vực - Việt Nam - địa phương ở cả 3 cấp là điểm mới nhất. Điều khó khăn mà nhóm biên soạn dự đoán khi tích hợp Lịch sử thế giới với Lịch sử Việt Nam là học sinh sẽ khó hệ thống kiến thức xuyên suốt theo tiến trình phát triển của Lịch sử. Để khắc phục điều này, trong SGK sẽ có bài khái quát về lịch sử thế giới.
Không thể thiếu thầy giỏi
*Điều quan trọng nhất là làm sao để học sinh yêu thích môn Lịch sử. Vậy , theo PGS, giáo viên dạy Sử cần phải có phương pháp dạy như thế nào để tạo được hứng thú cho học sinh?
-Hiện nay chúng ta đang dạy học theo định hướng giảm truyền thụ kiến thức cơ bản sang phát triển năng lực học sinh. Bên cạnh đó cũng có nhiều phương pháp mới đang được vận dụng như phương pháp dạy học theo di sản, văn hóa ứng xử... là những phương pháp dạy tốt, cần động viên giáo viên không ngừng trau dồi, nâng cao trình độ chuyên môn, làm thế nào để thực hiện được mục tiêu giáo dục phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh. Ngoài những hoạt động chính khóa trên lớp, ngoài đổi mới phương pháp thì các thầy cô cần phải thực hiện tốt giờ dạy trong mỗi buổi ngoại khóa. Các thầy cô có thể tổ chức cho học sinh học tập ở bảo tàng, ở các di sản, học tập thông qua các buổi tham quan hoặc có thể có những buổi với phương pháp học tập mới, chia thành nhóm nhỏ để thảo luận, giáo viên giữ vai trò tổ chức các hoạt động để phát huy tính tích cực của học sinh… Đổi mới phương pháp như vậy, theo tôi sẽ giúp ích cho học sinh rất nhiều. Ngoài ra, cũng cần phải có những chương trình, sách hay, thậm chí có cả những bộ phim lịch sử hay.
Việc đẩy mạnh hoạt động giáo dục lịch sử kèm theo đổi mới phương pháp một cách căn bản sẽ giúp cho học sinh yêu thích môn Lịch sử hơn. Khi có nhiều em yêu thích môn Lịch sử thì sẽ có nhiều em đoạt giải thưởng trong các cuộc thi Lịch sử và nhiều em đi vào nghề bằng môn Lịch sử.
Môn Lịch sử không chỉ trang bị kiến thức mà còn góp phần hình thành nhân cách, tinh thần yêu nước, yêu quê hương cho học sinh. Thế hệ trẻ cần phải hiểu rõ và yêu lịch sử dân tộc, có vốn hiểu biết cần thiết về lịch sử, văn hóa dân tộc và nhân loại, từ đó có tinh thần tự tôn dân tộc, kế thừa truyền thống tốt đẹp của cha ông…
Hiện nay thang giá trị và định hướng giá trị đã có sự thay đổi. Những biểu hiện tích cực, tiêu cực đã và đang diễn ra trong đời sống xã hội nói chung, hoạt động giáo dục nói riêng. Trong khi đó, những định hướng về nhân cách như lý tưởng, hoài bão, bản lĩnh, lòng tự tôn dân tộc thì ít được chú ý. Vì thế, dạy học Lịch sử phải hướng tới giáo dục những phẩm chất, giá trị sao cho học sinh phổ thông: yêu quý bản thân, gia đình, quê hương đất nước; có tinh thần tự hào, tự tôn dân tộc, bảo vệ Tổ quốc…
* Thực tế việc đào tạo, bồi dưỡng giáo viên dạy Lịch sử hiện nay như thế nào, thưa PGS?
-Hiện nay, chúng ta đang đứng trước một thực tế, nhiều cơ sở đại học có ít cán bộ giảng dạy, không chuyên về Lịch sử Việt Nam và Lịch sử thế giới nhưng được mở cả ngành sư phạm Lịch sử! Do đó chất lượng đào tạo, bồi dưỡng chưa được chú trọng đúng mức, chưa có những biện pháp có hiệu quả để đáp ứng nhu cầu sử dụng của xã hội và yêu cầu đổi mới giáo dục. Việc thực hiện bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm với thời gian 3 tháng rồi cấp chứng chỉ cho những người tốt nghiệp khoa học cơ bản để đi dạy Lịch sử đã làm chất lượng giảng dạy sa sút.
Trong khi đó, các trường, khoa sư phạm chưa thực sự được quan tâm, đầu tư đúng mức. Việc bồi dưỡng giáo viên, kể cả bồi dưỡng chuẩn bị cho chương trình SGK mới chưa tốt. Chế độ đãi ngộ, đời sống vật chất và điều kiện làm việc của phần đông cán bộ giảng dạy còn thiếu thốn, nhất là giảng viên trẻ đã ảnh hưởng đến việc dạy học không chỉ ở phổ thông mà cả ở đại học.
Mặt khác, chất lượng đầu vào của sinh viên ngành Lịch sử thấp cũng là nguyên nhân dẫn đến chất lượng giáo sinh sau khi tốt nghiệp.
* Nhiều mùa thi học sinh giỏi môn Sử trôi qua, khi hỏi các em về định hướng nghề nghiệp trong tương lai, đa số các em đều chọn những ngành không mấy liên quan đến Sử mà chọn an ninh, cảnh sát, luật… PGS nghĩ sao về điều này?
-Không thể trách các em được bởi nếu học Sử mà ra trường không xin được việc, thì có giỏi cũng phải xin vào các ngành khác. Bao giờ môn Sử được đề cao, được trọng dụng thì lúc đó các em sẽ chọn. Nếu Đảng, Nhà nước có chính sách đãi ngộ giáo viên thỏa đáng thì chắc chắn giáo viên sẽ thi vào sư phạm nhiều hơn. Cũng như vậy, học sinh sẽ chọn môn Sử nhiều hơn.
Theo kinh nghiệm của tôi, những tiết dạy dự giờ, giáo viên tập trung vào giảng dạy đều rất tốt. Sở dĩ họ không tập trung được vì còn phải lo cho cuộc sống gia đình. Nếu trọng dụng giáo viên hơn, chế độ tốt hơn thì tôi nghĩ không chỉ môn Sử, mà các môn học khác và cả nền giáo dục sẽ tốt lên.
Trong đại kế giáo dục thì người thầy là gốc. Trong các yếu tố để nâng cao chất lượng giáo dục thì có yếu tố đầu vào, chương trình sách giáo khoa, cơ sở vật chất, cơ chế chính sách - chế độ quản lý và giáo viên. Trong 5 yếu tố đó, giáo viên dạy giỏi là quan trọng nhất. Ví dụ chương trình và sách giáo khoa có thể chưa hoàn hảo nhưng giáo viên dạy giỏi có thể lựa chọn được. Hoặc sách viết 3 mục, giáo viên giỏi có thể chỉ dạy 2 mục, thậm chí nếu trong sách không chuẩn thì giáo viên cũng có thể biết được cách truyền thụ tới học sinh.
*Xin cảm ơn PGS!
Theo Tạp chí Giáo dục Thủ đô tháng 4/2018