Ngày 6-9, Ban Tuyên giáo Trung ương phối hợp với Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Ủy ban Toàn quốc Liên hiệp các hội Văn học-Nghệ thuật Việt Nam đã tổ chức tọa đàm khoa học 70 năm tác phẩm “Nhật ký trong tù” của Hồ Chí Minh. Đồng chí Đinh Thế Huynh, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương đã tới dự và phát biểu chỉ đạo tại Hội thảo.

Nhật ký trong tù là tập thơ của Chủ tịch Hồ Chí Minh gồm 133 bài thơ viết bằng chữ Hán, theo thể tứ tuyệt được Bác sáng tác trong khoảng thời từ ngày 25-8-1942 đến ngày 19-9-1943,  khi Người bị bọn phản động giam giữ. Tập thơ gắn với mốc thời gian 25-8-1942, với danh nghĩa là đại biểu của Việt Nam Độc lập Đồng minh và Phái bộ quốc tế chống xâm lược, Bác Hồ từ Cao Bằng sang Trung Quốc để vận động quốc tế ủng hộ cách mạng Việt Nam. Khi đến thị trấn Túc Vinh, huyện Tĩnh Tây, tỉnh Quảng Tây (Trung Quốc), Người đã bị chính quyền địa phương của Chính phủ Tưởng Giới Thạch bắt giam vô cớ và bị giải qua 18 nhà lao của 13 huyện thuộc tỉnh Quảng Tây.

Phát biểu tại Hội thảo, đồng chí Đinh Thế Huynh khẳng định, tọa đàm khoa học thêm một lần nữa khẳng định giá trị to lớn về tư tưởng, nghệ thuật, tính nhân văn và sức sống lâu bền của tập thơ Nhật ký trong tù. Đây đồng thời là việc làm thể hiện lòng biết ơn và kính yêu đối với Chủ tịch Hồ Chí Minh, một việc làm có ý nghĩa khi các cấp, các ngành, các địa phương đang tích cực triển khai thực hiện Chỉ thị 03 của Bộ Chính trị về tiếp tục đẩy mạnh việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh.

Đồng chí Đinh Thế Huynh cũng khẳng định: Nhật ký trong tù không chỉ có ý nghĩa văn chương sâu sắc, mà là tài sản vô giá trong di sản văn hóa của dân tộc Việt Nam, đặc biệt từ khi tác phẩm được dịch ra tiếng Việt, phát hành rộng rãi vào năm 1960, lan tỏa và thấm sâu vào đời sống xã hội Việt Nam. Tác phẩm đã được các tầng lớp nhân dân cả nước đón đọc, trở thành giá trị tinh thần của mỗi người dân đất Việt, được đưa vào giảng dạy trong hệ thống nhà trường. Tác phẩm không chỉ được phổ biến sâu rộng ở trong nước, mà còn được giới thiệu bằng nhiều thứ tiếng trên thế giới: Anh, Ả Rập, Bồ Đào Nha, Đức, Hàn Quốc, Myanma, Nga, Nhật Bản, Pháp, Rumani, Séc, Tây Ban Nha...

Là tập nhật ký bằng thơ, ghi chép những sự việc hàng ngày, Nhật ký trong tù chẳng những là một văn kiện vô giá về một giai đoạn hoạt động cách mạng của Nguyễn Ái Quốc, mà nó còn là một tác phẩm văn học lớn, là bức chân dung tự họa bằng thơ của người chiến sỹ cộng sản Hồ Chí Minh, nhà thơ lớn Hồ Chí Minh, tuy rằng chưa bao giờ Người nhận mình là nhà thơ.

Nhật ký trong tù thể hiện lòng yêu nước cháy bỏng, yêu nhân dân, yêu đồng loại, thương cảm đến tận cùng những cảnh đời bất hạnh. Tác phẩm thể hiện tinh thần cách mạng, ý chí gang thép của Hồ Chí Minh, là nhân cách, phong thái, tinh thần, ý chí, nghị lực, sự tiên đoán, tính trào lộng, tính triết lý, là tinh thần tự do cao cả, thể hiện trong thái độ, khí phách, cách ứng xử, lối sống của một con người mà gông cùm, song sắt nhà tù không thể trói buộc, không khóa nổi lời thơ, không ngăn được tâm hồn tinh tế trước thiên nhiên, tạo vật; là lòng nhân ái bao la đối với con người. Và trên hết, Nhật ký trong tù thể hiện nhất quán tư tưởng đấu tranh tự do của con người; là niềm mong mỏi giải phóng đất nước, khát vọng thiết tha giành độc lập, tự do cho đất nước, cho nhân dân.

Giá trị tư tưởng nghệ thuật, tính nhân văn của Nhật ký trong từ đã được nhiều nhà nghiên cứu, nhà thơ, nhà văn dày công nghiên cứu, viết sách, thể hiện bằng thư pháp và đã có những thành tựu nổi bật. Qua thời gian, từ khi tác phẩm ra đời, Nhật ký trong tù luôn có sức cuốn hút, lan tỏa kỳ diệu.

Toàn cảnh buổi Hội thảo (Ảnh: Thu Hằng)

Đồng chí Đinh Thế Huynh cũng đề nghị trong buổi tọa đàm khoa học này, các nhà văn, nhà khoa học, nhà nghiên cứu tập trung làm rõ hơn những nội dung: Hoàn cảnh đặc biệt ra đời tập thơ Nhật ký trong tù; Những giá lớn lao về tư tưởng, nghệ thuật của tác phẩm; Ảnh hưởng lâu bền, sâu sắc của tập thơ Nhật ký trong tù; Làm thế nào để tiếp tục kế thừa, phát huy các giá trị và ảnh hưởng to lớn của tác phẩm Nhật ký trong tù trong việc giáo dục, cổ vũ mọi người hăng hái thực hiện Chỉ thị 03 của Bộ Chính trị về Tiếp tục đẩy mạnh việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh; Xây dựng nền tảng đạo đức trong Đảng và trong toàn xã hội, xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đàm bản sắc dân tộc... Qua đó, góp phần đấu tranh chống những quan điểm, luận điệu sai trái, thù địch xuyên tạc thân thế, sự nghiệp của Chủ tịch Hồ Chí Minh và tác phẩm Nhật ký trong tù. Cần suy nghĩ, để có thể chuyển tải Nhật ký trong tù bằng nhiều hình thức khác nhau như: sách điện tử, qua nghệ thuật biểu diễn, điện ảnh, nghệ thuật thư pháp, mỹ thuật, âm nhạc… để giới thiệu và truyền bá sâu rộng hơn nữa những giá trị bất hủ của tập thơ đó.

Buổi tọa đàm đã nhận được những ý kiến, tham luận sâu sắc, tiếp tục làm rõ những giá trị lớn lao và sâu sắc của Nhật ký trong tù.

GS. Hà Minh Đức khẳng định Nhật ký trong tù quy tụ nhiều tri thức về chính trị, triết học, đạo lý. Bảy mươi năm đã trôi qua, giá trị của tác phẩm được tôn vinh, nội dung được khai thác nhiều nhưng không thể nói là đã tìm hiểu, nghiên cứu đầy đủ về tác phẩm. GS. Hà Minh Đức cũng đề cập đến những hạn chế của việc dịch Nhật ký trong tù của Bác rất khó, ở một chừng mực nào đó, Nhật ký trong từ cần bổ sung phần dịch thuật; cần có một hội đồng dịch thuật để đi đến thống nhất trong dịch thuật... Gần một thế kỷ đã trôi qua, nhưng giá trị của tập thơ vẫn bền vững, cần có những nỗ lực mới trong nghiên cứu, trong giảng dạy ở nhà trường về tác phẩm có giá trị với tầm vóc lớn nhất của thơ ca Việt Nam thời kỳ hiện đại.

GS. Phong Lê lại cho rằng, Nhật ký trong tù chính là một bức chân dung tự họa của Hồ Chí Minh. Tác giả của tập thơ là một nhà thơ không chủ định, không có ý định làm thơ, không ham làm thơ, nhưng giá trị của tập thơ lại được khẳng định ngay sau khi ra mắt. Kể từ năm 1960, với hàng triệu bản in, hàng trăm công trình giới thiệu, hàng nghìn buổi nói chuyện của những học giả và thi nhân hàng đầu trong nước và trên thế giới, Nhật ký trong tù đã có thể can dự một cách tích cực vào sinh hoạt văn hóa, tinh thần của dân tộc và nhân loại.

GS.TS Trần Văn Bính lại cho rằng, Nhật ký trong tù thể hiện một hồn thơ trong một nhân cách văn hóa. Hơn 100 bài thơ được viết ra trong thời gian bị bắt giam trong tù đã chứng tỏ sức mạnh của sự cảm xúc tinh tế, phong phú của nhà thơ. Qua các vần thơ đó, đã hiện lên hình ảnh của một nhân cách văn hóa lớn: không chỉ hòa mình vào vũ trụ, vào thân phận những kẻ bất hạnh, những người bị vùi dập trong xã hội bất công và tự nguyện làm người bạn muôn đời của thế giới đau thương. Chất thép hòa quyện với chất thơ trong hồn thơ Hồ Chí Minh là ở đó.

Với hơn 30 tham luận gửi tới Ban Tổ chức, Tọa đàm khoa học 70 năm tác phẩm Nhật ký trong tù của Chủ tịch Hồ Chí Minh và những ý kiến, tham luận sâu sắc khẳng định giá trị vượt thời gian, không gian của tác phẩm, đồng thời góp phần thúc đẩy việc học tập và làm theo tư tưởng, tấm gương đạo đức, phong cách của Bác, góp phần thực hiện nhiệm vụ xây dựng Đảng ta trong sạch, vững mạnh, xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc, thực hiện thắng lợi sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Thu Hằng