Nói đến vắc xin là nói đến một sản phẩm hiệu quả và ít tiền nhưng có tác dụng phòng bệnh cao. Vắc xin không những có thể phòng bệnh cho những người được tiêm phòng mà còn và có thể bảo vệ cho những người tiếp xúc chưa được tiêm vắc xin. Đến nay đã có gần 30 bệnh truyền nhiễm có vắc xin phòng bệnh.

Tiêm chủng là việc đưa vắc xin vào cơ thể con người với mục đích tạo cho cơ thể khả năng đáp ứng miễn dịch để dự phòng chủ động bệnh tật, tiêm vắc xin là biện pháp phòng bệnh hiệu quả nhất để bảo vệ cho người được tiêm chủng không bị mắc bệnh và tránh xảy ra các vụ dịch. Nhờ có vắc xin dự phòng, nhiều bệnh truyền nhiễm đã được thanh toán, loại trừ hoặc giảm đáng kể số mắc, số chết như thanh toán bệnh đậu mùa trên toàn cầu từ năm 1979; Uốn ván sơ sinh; Bại liệt, Sởi, Ho gà...

Tại Việt Nam, Chương trình tiêm chủng mở rộng (TCMR) đã được triển khai từ năm 1985. Qua 30 năm triển khai, hàng trăm triệu liều vắc xin đã được tiêm miễn phí cho trẻ em và phụ nữ để phòng 12 loại bệnh truyền nhiễm nguy hiểm như Lao, Bạch hầu, Ho gà, Uốn ván, Viêm gan B, Sởi, Bại liệt, Viêm não Nhật Bản B, Tả, Thương hàn, Rubella và bệnh do vi khuẩn Hib. Nhờ có vắc xin và tỷ lệ tiêm chủng đạt ở mức cao, Việt Nam đã thanh toán bệnh bại liệt vào năm 2000, loại trừ bệnh uốn ván sơ sinh vào năm 2005, tỷ lệ mắc và tử vong do các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm ở trẻ em như bạch hầu, ho gà, sởi…. đã giảm hàng trăm đến hàng ngàn lần so với trước khi triển khai Chương trình này. Thành công của công tác tiêm chủng mở rộng đã góp phần quan trọng trong việc bảo vệ, nâng cao sức khỏe trẻ em Việt Nam để đạt mục tiêu Thiên niên kỷ.

Lợi ích, hiệu quả của tiêm chủng vắc xin Quinvaxem

Vắc xin Quinvaxem là vắc xin phối hợp phòng 5 bệnh truyền nhiễm nguy hiểm là bạch hầu, ho gà, uốn ván, viêm gan B và bệnh viêm màng não/viêm phổi nặng do vi khuẩn Hib gây ra như vậy chỉ cần một mũi tiêm đã có thể phòng được 5 bệnh cho trẻ em. Nghiên cứu lâm sàng đáp ứng kháng thể đối với vắc xin Quinvaxem cho thấy tỷ lệ sinh kháng thể bảo vệ phòng bệnh sau khi tiêm 3 liều vắc xin là 100% đối với bệnh bạch hầu, uốn ván; 98% đối với bệnh do Hib gây ra; 97% đối với bệnh ho gà và 94% đối với bệnh viêm gan B. Đây là loại vắc xin đã được Tổ chức Y tế thế giới (WHO) tiền thẩm định về chất lượng.

Với mong muốn giảm thiểu số mũi tiêm cho trẻ em, năm 2009 Bộ Y tế đã đề xuất Liên minh toàn cầu về vắc xin và tiêm chủng (GAVI) tài trợ cho Việt Nam loại vắc xin mới có độ an toàn cao, tiêm ít mũi mà có thể phòng được nhiều bệnh. Trên cơ sở đó, GAVI đã hỗ trợ cho Việt Nam loại vắc xin 5 trong 1 (Quinvaxem) qua Quỹ Nhi đồng liên hợp quốc (UNICEF) từ tháng 6 năm 2010 để sử dụng trong TCMR có nghĩa là một lần tiêm có thể phòng được 5 loại bệnh khác nhau, đây cũng là điều mong ước của các bậc làm cha, mẹ. Sau hơn 6 năm triển khai, đã có khoảng 24,9 triệu liều vắc xin Quinvaxem được tiêm cho trẻ vào lúc trẻ được 2, 3, 4 tháng tuổi và tỷ lệ tiêm chủng vắc xin này hàng năm đạt trên 90% đã góp phần làm giảm đáng kể tỷ lệ mắc các bệnh  bạch hầu, ho gà, uốn ván, viêm gan B và bệnh viêm màng não/viêm phổi nặng do vi khuẩn Hib gây ra trong khi tại một số nước có tỷ lệ tiêm chủng thấp đang bùng phát một số bệnh dịch bạch hầu, ho gà,…

Trên thế giới, vắc xin Quinvaxem đã được sử dụng tại hơn 90 quốc gia với hơn 400 triệu liều.

Tại Việt Nam vắc xin Quinvaxem đã sử dụng từ năm 2010 thay thế vắc xin DPT (bạch hầu, ho gà, uốn ván) đã sử dụng trong TCMR từ năm 1984. Số lượng vắc xin mỗi năm sử dụng là 4,5 triệu liều để tiêm cho khoảng 1,5 triệu trẻ em và đến nay đã có khoảng 24,9 triệu liều vắc xin Quinvaxem được sử dụng. Từ đầu năm 2015 đến nay đã sử dụng 3.489.295 liều trong tiêm chủng.

Các phản ứng không mong muốn có thể gặp phải sau tiêm chủng

Về nguyên tắc các vắc xin đều phải đảm bảo được tính an toàn, hiệu lực và kiểm định nghiêm ngặt mới được đưa vào sử dụng. Tuy nhiên, giống như thuốc không có một loại vắc xin nào dù tốt đến đâu có thể đảm bảo an toàn tuyệt đối 100% như mong muốn. Mỗi cá thể phản ứng với vắc xin ở các mức độ khác nhau và hầu hết chỉ có các phản ứng nhẹ như sốt, sưng đau tại chỗ tiêm và tự khỏi trong 24 giờ, tuy nhiên một số rất ít lại có phản ứng mạnh với vắc xin như sốt cao, co giật, quấy khóc kéo dài, tím tái, thậm chí là sốc phản vệ và tử vong. Việc tử vong sau tiêm chủng có thể xảy ra ở tất cả các loại vắc xin kể cả các loại vắc xin như vắc xin phòng bệnh lao, viêm gan B chứ không phải chỉ có Quinvaxem và không phải tất cả các trường hợp tử vong sau tiêm chủng là do nguyên nhân phản ứng quá mẫn cá thể đối với vắc xin mà còn có nguyên nhân trùng hợp ngẫu nhiên với các bệnh lý khác sẵn có của trẻ tại thời điểm sau tiêm chủng (tại Việt Nam mỗi ngày có khoảng 70 trẻ em dưới 1 tuổi bị tử vong do các nguyên nhân khác nhau như nhiễm trùng huyết, viêm não-màng não, viêm phổi, suy hô hấp, bệnh tim bẩm sinh, chết đột tử, sặc sữa....)

Mặc dù sử dụng vắc xin có thể gặp rủi ro song vì mục đích của tiêm chủng là bảo vệ toàn thể cộng đồng, nên nếu tỉ lệ phản ứng sau tiêm chủng nằm trong thống kê của WHO thì nhất thiết vẫn phải duy trì tiêm chủng để tránh dịch bệnh bùng phát. Nếu trẻ em không được tiêm chủng hoặc tiêm chủng không đầy đủ, tiêm chủng muộn thì nguy cơ dịch bệnh quay trở lại là rất lớn. Ví dụ trong thời gian qua dịch sởi bùng phát tại Việt Nam, Mỹ, Úc và một số quốc gia châu Âu mà phần lớn những người mắc bệnh do không tiêm chủng. Hiện nay dịch Bạch hầu đang bùng phát tại Lào do tỷ lệ tiêm phòng bệnh bạch hầu thấp tại quốc gia này.

Đối với vắc xin Quinvaxem, do có thành phần ho gà toàn tế bào (giống như vắc xin DPT) nên các phản ứng nhẹ sau tiêm chủ yếu là đau tại chỗ tiêm, sốt cao, khóc dai dẳng… có thể lên tới trên 50% các trường hợp sau tiêm song phần lớn các phản ứng này sẽ tự khỏi sau 1-2 ngày. Một trong những yếu tố hay gây phản ứng sau tiêm là thành phần vắc xin phòng bệnh ho gà toàn tế bào trong thành phần vắc xin Quinvaxem. Theo tổng kết của WHO các phản ứng thông thường ở vắc xin có chứa thành phần ho gà toàn tế bào là cao hơn vắc xin vô bào nhưng các phản ứng nặng là tương đương. Song cũng có ý kiến cho rằng vắc xin toàn tế bào có tính sinh miễn dịch tốt hơn. Tỷ lệ phản ứng nặng sau tiêm vắc xin Quinvaxem của Việt Nam là 4,5/1.000.000 liều thấp hơn tỷ lệ cho phép của WHO với tỷ lệ là là 20/1.000.000 liều.

 Tại sao Bộ Y tế chưa thay thế vắc xin Quinvaxem trong tiêm chủng mở rộng?

Có những ý kiến cho rằng vắc xin Quinvaxem tiêm trong Chương trình TCMR là không an toàn và vắc xin có chứa thành phần ho gà vô bào Infanrix Hexa (6 trong 1) hoặc Pentaxim (5 trong 1) sử dụng dưới hình thức tiêm dịch vụ là tuyệt đối an toàn, tuy nhiên như đã đề cập ở phần trên không có loại vắc xin nào là an toàn 100% cả.

Bộ Y tế đưa ra quan điểm là luôn mong muốn trẻ em Việt Nam ngày càng được tiêm nhiều loại vắc xin thế hệ mới, an toàn và hiệu quả. Tuy vậy việc thay thế vắc xin cần phải dựa trên các bằng chứng khoa học không thể cứ xảy ra trường hợp tai biến nặng sau tiêm chủng là thay thế ngay loại vắc xin đang sử dụng mà phải tìm hiểu rõ vấn đề an toàn tiêm chủng, tính sinh miễn dịch của loại vắc xin dự kiến thay thế. Tiếp đó là nguồn cung ứng vắc xin, nguồn tài chính bảo đảm. Tuy nhiên, bất kỳ loại vắc xin nào cũng có tỷ lệ phản ứng nhất định và không ai dám khẳng định là loại vắc xin mới thay thế khi được triển khai sẽ không xảy ra tử vong.

Việc thay thế vắc xin Quinvaxem bằng vắc xin phối hợp chứa thành phần ho gà vô bào cũng đã được đặt ra, tuy nhiên còn nhiều ý kiến trái chiều. Hiện nay nguồn cung ứng các vắc xin này (Infanrix Hexa, Pentaxim) trên thế giới và tại Việt Nam rất khó khăn, không có để sử dụng ngay cả trong tiêm dịch vụ. Nguyên nhân chủ yếu là do các nhà sản xuất không có khả năng cung ứng đầy đủ vì thay đổi quy trình công nghệ, địa điểm và kế hoạch sản xuất,… do vậy cần nhiều thời gian hơn trước mới có thể đưa được sản phẩm ra thị trường kể từ lúc được đặt hàng khiến các nhà sản xuất không ưu tiên cung ứng cho các nước chưa đưa vắc xin này vào tiêm chủng mở rộng mà chỉ cung cấp cho các nước đã đặt hàng với số lượng lớn từ mấy năm trước.

Từ nay đến cuối năm, thậm chí hết năm 2016, sẽ vẫn khan hiếm 2 loại vắc xin trên. Nếu tiếp tục chờ đợi, trẻ có thể sẽ bị mắc bệnh ho gà, bạch hầu, uốn ván, viêm gan B... Bộ Y tế cũng nghiêm cấm tất cả việc lợi dụng việc khan hiếm vắc xin để trục lợi, đồng thời khuyến cáo người dân không nên sử dụng nguồn hàng trôi nổi (nếu có) sẽ không bảo đảm chất lượng, giá thành cao.

Để đảm bảo quyền lợi cho người dân, trẻ em Việt Nam ngày càng được tiêm chủng nhiều loại vắc xin an toàn và hiệu quả, Bộ Y tế đang tiếp tục chỉ đạo triển khai quyết liệt các biện pháp. Đồng thời xem xét các giải pháp thay thế khi có đủ các bằng chứng khoa học và có nguồn cung ứng đủ vắc xin thế hệ mới, đảm bảo nguồn tài chính trong đó sử dụng vắc xin an toàn, hiệu quả đặt lên hàng đầu.

GT