Chủ ­tịch Hồ Chí Minh, vị lãnh tụ kính yêu của nhân dân Việt Nam đã đánh giá đúng vị trí, vai trò của thanh niên, luôn dành tình cảm và sự quan tâm đến các thế hệ thanh niên của nước nhà. Luôn chăm lo, bồi dưỡng thanh niên, động viên thanh niên, Người đã từng nói: Thanh niên là người chủ tương lai của nước nhà. Nước nhà thịnh hay suy, yếu hay mạnh một phần lớn là do các thanh niên. Trong bản Di chúc, Người căn dặn: “Đoàn viên thanh niên ta nói chung là tốt, mọi việc đều hăng hái xung phong, không ngại khó khăn, có chí tiến thủ. Đảng cần phải chăm lo giáo dục đạo đức cách mạng cho họ, đào tạo họ thành những người thừa kế xây dựng chủ nghĩa xã hội vừa “hồng” vừa “chuyên”. Bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau là một việc rất quan trọng và rất cần thiết”[i].

1. Sinh thời, Chủ ­tịch Hồ Chí Minh đã đề cập trong nhiều bài viết, bài nói của mình những nội dung liên quan đến thanh niên. Ra đi tìm đường cứu nước, với sức mạnh và niềm tin của tuổi trẻ, Hồ Chí Minh tin tưởng sâu sắc thế hệ trẻ Việt Nam sẽ nối tiếp truyền thống cha anh, đánh đuổi thực dân Pháp, giành độc lập cho dân tộc. Trong hành trình đi tìm đường cứu nước, Người đến với chủ nghĩa Mác -Lênin, và khẳng định rằng: Cách mạng muốn thành công, trước hết phải có Đảng lãnh đạo, phải tập hợp các lực lượng cách mạng, phải giác ngộ chủ nghĩa Mác -Lênin cho các lực lượng, trong đó có vai trò rất quan trọng của thanh niên.

Từ khảo nghiệm thực tiễn, Hồ Chí Minh nhận thức sự cần thiết phải khơi dậy tinh thần cách mạng, phong trào cách mạng của thanh niên Việt Nam. Trong tác phẩm “Bản án chế độ thực dân Pháp”, xuất bản năm 1925, Người viết: “Hỡi Đông Dương đáng thương hại, Người sẽ chết mất, nếu như đám thanh niên già cỗi của người không sớm hồi sinh”. Sau đó, khi về đến Quảng Châu, Người thành lập Hội Việt Nam cách mạng thanh niên (6-1925), tập hợp tất cả những thanh niên Việt Nam yêu nước vào một tổ chức thống nhất, giáo dục đạo đức cách mạng và trang bị cho họ những nguyên lý về Đảng, về các tổ chức, các đoàn thể, về phương pháp đấu tranh cách mạng,v.v.. của chủ nghĩa Mác - Lênin, đã lựa chọn những hạt nhân cốt cán trong thanh niên vào Cộng sản đoàn, đã ra báo Thanh Niên làm phương tiện tuyên truyền hữu hiệu...

Cách mạng tháng Tám năm 1945 thành công, nước Việt Nam đã được độc lập, nhân dân Việt Nam được tự do. Không chỉ viết: Thanh niên là chủ tương lai của nước nhà, Người còn ví thanh niên là mùa xuân của xã hội: “Một năm khởi đầu từ mùa xuân. Một đời khởi đầu từ tuổi trẻ. Tuổi trẻ là mùa xuân của xã hội”2. Bởi vậy, cùng với việc giáo dục trí lực, nâng cao trình độ chuyên môn, nắm vững khoa học kỹ thuật, Người đặc biệt quan tâm giáo dục đạo đức cách mạng cho thanh niên, giúp họ trở thành người công dân tốt, người chủ xứng đáng của đất nước.

Nhìn nhận thanh niên một cách toàn diện, thấy rõ vị trí, vai trò của thanh niên “là người tiếp sức cách mạng cho thế hệ thanh niên già, đồng thời là người phụ trách dìu dắt thế hệ thanh niên tương lai”, Hồ Chí Minh yêu cầu, đòi hỏi thanh niên phải tự giác rèn luyện, không ngừng học tập, gương mẫu xung phong trong mọi công việc. Cũng theo Người, thanh niên chỉ có thể là những người thừa kế sự nghiệp cách mạng của cha anh một cách vững vàng, nếu họ là những người có tài và có đức. Người từng nói: “Thanh niên phải có đức, có tài. Có tài mà không có đức ví như một anh làm kinh tế tài chính rất giỏi nhưng lại đi đến thụt két thì chẳng những không làm được gì lợi ích cho xã hội, mà còn có hại cho xã hội nữa. Nếu có đức mà không có tài ví như ông Bụt không làm hại gì, nhưng cũng không có lợi gì cho loài người”3. Vì thế, đức và tài, phẩm chất và năng lực phải được kết hợp hài hoà, cân đối và toàn diện, để mỗi thanh niên có thể tự phấn đấu hoàn thiện mình, hoàn thành nhiệm vụ vẻ vang mà Tổ quốc và nhân dân giao phó.

Khi nói về mối quan hệ đức và tài, Hồ Chí Minh coi đạo đức là cái gốc của người cách mạng. Người từng nói: Người cách mạng phải có đạo đức, không có đạo đức thì dù tài giỏi mấy cũng không lãnh đạo được nhân dân. Tuy nhiên, “đạo đức cách mạng không phải trên trời sa xuống. Nó do đấu tranh, rèn luyện bền bỉ hàng ngày mà phát triển và củng cố. Cũng như ngọc càng mài càng sáng, vàng càng luyện càng trong”4, nên yêu cầu mỗi thanh niên phải thường xuyên trau dồi đạo đức cách mạng, trau dồi nền tảng vững chắc để trở thành người cách mạng chân chính, những con người mới XHCN.

Người cũng nói: Đạo đức cách mạng là triệt để trung thành với cách mạng, một lòng, một dạ phục vụ nhân dân. Vì nhân dân phục vụ chính là tinh thần yêu nước, sẵn sàng xả thân cho đất nước được thể hiện trong suy nghĩ và hành động hằng ngày của mỗi thanh niên, do đó Người nhấn mạnh việc cần thiết phải giáo dục thanh niên tính trung thực, ngay thẳng; tác phong khiêm tốn, giản dị, tinh thần lao động tích cực, siêng năng, gan dạ, táo bạo và sáng tạo; luôn có tinh thần cố gắng vươn lên, luôn cần kiệm liêm chính, chí công vô tư; luôn sống, lao động và học tập vì lợi ích của Tổ quốc và nhân dân, luôn đặt lợi ích dân tộc, của Đảng lên trên hết.

Tại buổi lễ khai mạc Trường Đại học Nhân dân Việt Nam, ngày 19-1-1955, Người nói: “Nhiệm vụ của thanh niên không phải là hỏi nước nhà đã cho mình những gì. Mà phải tự hỏi mình đã làm gì cho nước nhà?”. Thanh niên cần phải chống tâm lý tự tư, tự lợi, chỉ lo lợi ích riêng và sinh hoạt riêng của mình; chống tâm lý ham sung sướng và tránh khó nhọc, chống thói xem khinh lao động, nhất là lao động chân tay; hống lười biếng, xa xỉ; chống kiêu ngạo, giả dối, khoe khoang, vì đó là những thói xấu kìm hãm chí tiến thủ của thanh niên. Và Người dạy thanh niên phải luôn luôn trau dồi đạo đức cách mạng, khiêm tốn và giản di, chống kiêu căng, tự mãn, lãng phí, xa hoa, phải thực hành tự phê bình và phê bình nghiêm chỉnh để giúp đỡ nhau cùng tiến bộ. Quan tâm đến vấn đề đạo đức và giáo dục đạo đức cho thế hệ trẻ, đặc biệt là giáo dục đạo đức tại các nhà trường, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã phát biểu: “Tôi xem chương trình giáo dục cho đến hết lớp 10, phần đức dục rất thiếu sót, chỉ có mười dòng”5, cho nên “Nội dung giáo dục cần chú trọng hơn nữa về đức dục”6 và “không ngừng bồi dưỡng đạo đức cách mạng”.

Nhấn mạnh việc chống chủ nghĩa cá nhân, chống thói hư tật xấu - kẻ thù của đạo đức cách mạng xã hội chủ nghĩa, nhưng Hồ Chí Minh không nói những điều cao xa, chung chung về đạo đức, mà nêu rõ những chuẩn mực của đạo đức cách mạng; chỉ rõ từng căn bệnh do chủ nghĩa cá nhân đẻ ra, đưa ra biện pháp phòng chữa và động viên mỗi người tự rèn luyện, thể hiện trong hành động hàng ngày.

2. Không chỉ mong mỏi và giáo dục thanh niên, cổ vũ thanh niên học tập, phấn đấu, Hồ Chí Minh còn là một mẫu mực của tấm gương đạo đức cách mạng, cần kiệm liêm chính, chí công vô tư, hết lòng, hết sức phục vụ cách mạng và nhân dân. Suốt đời phấn đấu vì độc lập, thống nhất Tổ quốc, vì một cuộc sống ấm no, hạnh của nhân dân, dù bị giam cầm trong nhà ngục ở Hồng Kông, hay ở Quảng Tây, dù còn hoạt động bí mật ở nước ngoài, ở trong hang Pác Bó, hay khi đang nằm trên giường bệnh, thì với Hồ Chí Minh, vẫn không ngoài một khát vọng độc lập cho Tổ quốc, tự do, hạnh phúc cho đồng bào, đó là “dù phải đốt cháy cả dãy Trường Sơn cũng phải giành cho kỳ được độc lập”, là “thà hy sinh tất cả chứ nhất định không chịu mất nước, nhất định không chịu làm nô lệ”, là “không có gì quý hơn độc lập tự do” cho nhân dân Việt Nam và các dân tộc bị áp bức khác.

Ngày nay, Người đã đi xa, nhưng sự nghiệp cách mạng của Người, tình thương yêu, sự quan tâm của Người dành cho đoàn viên, thanh niên vẫn còn mãi. Thực hiện lời căn dặn của Người, các thế hệ thanh niên Việt Nam đã không ngừng học tập, phấn đấu, trau dồi đạo đức cách mạng, sống, chiến đấu, lao động và học tập theo tấm gương của Hồ Chí Minh, góp sức mình vào thắng lợi của nhân dân Việt Nam vì hoà bình, độc lập, tự do và CNXH.

Chiến tranh đã kết thúc, một đất nước Việt Nam hoà bình, độc lập, thống nhất vẫn kiên định con đường Người và Đảng ta đã chọn. Cũng như Hồ Chí Minh lúc sinh thời, Đảng ta luôn đề cao vai trò của thanh niên, coi thanh niên là lực lượng xung kích, là đội dự bị tin cậy của Đảng và công tác thanh niên là vấn đề sống còn của dân tộc. Trên con đường đi lên CNXH và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN đầy khó khăn và thách thức, trong Báo cáo Chính trị đọc tại Đại hội lần thứ IX (4-2001) Đảng ta đã nêu rõ nhiệm vụ đối với thế hệ trẻ: “Chăm lo giáo dục, bồi dưỡng, đào tạo phát triển toàn diện về chính trị, tư tưởng, đạo đức, lối sống, văn hóa, sức khoẻ, nghề nghiệp; giải quyết việc làm, phát triển tài năng và sức sáng tạo, phát huy vai trò xung kích trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”, đồng thời khẳng định: “Sự nghiệp đổi mới thành công hay không, đất nước bước vào thế kỷ XXI có vị trí xứng đáng trong cộng đồng thế giới hay không, cách mạng Việt Nam có vững bước theo con đường XHCN hay không, phần lớn phụ thuộc vào lực lượng thanh niên, vào việc bồi dưỡng, rèn luyện thế hệ thanh niên; công tác thanh niên là vấn đề sống còn của dân tộc, là một trong những nhân tố quyết định sự thành bại của cách mạng”.

Học tập và làm theo tư tưởng, tấm gương đạo đức cách mạng của Người, dưới sự lãnh đạo của Đảng, tuổi trẻ cả nước với tinh thần “Không có việc gì khó; Chỉ sợ lòng không bền; Đào núi và lấp biển; Quyết chí ắt làm nên” đã phát huy truyền thống của đoàn viên, thanh niên Việt Nam, sôi nổi hưởng ứng các cuộc vận động, các đợt sinh hoạt chính trị và tham gia diễn đàn: “Tuổi trẻ Việt Nam sống chiến đấu lao động và học tập theo gương Bác Hồ vĩ đại”; “Tiếp lửa truyền thống - Mãi mãi tuổi hai mươi”; “Thanh niên sống đẹp, sống có ích”, “Hiến máu nhân đạo”, “Bảo vệ môi trường”, “Chăm sóc giáo dục trẻ em”,v.v...

Bị tác động bởi cơ chế thị trường, có một bộ phận không nhỏ thanh niên lười lao động, sống thiếu hoài bão, thực dụng, ăn chơi, mắc phải ma tuý, mại dâm, cờ bạc, nghiện rượu, v.v…và trong nhiều tồn tại yếu kém, sa sút về phẩm chất đạo đức của thanh niên, thì có lẽ phai nhạt lý tưởng, thờ ơ với chính trị, xuống cấp về đạo đức, lối sống là nguy hại nhất. Song bên cạnh đó, có rất nhiều thanh niên Việt Nam đã nêu gương sáng về đạo đức cách mạng, học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh với những hoạt động mang tính cộng đồng xã hội, tính nhân đạo, nhân văn sâu sắc. Và họ là những bông hoa đẹp, những tấm gương điển hình tiên tiến, sẽ có mặt tại Đại hội thi đua yêu nước làn thứ VIII, sẽ diễn ra tại Hà Nội vào ngày 28-28/11/2010 tới đây.

3. Thiết thực bồi dưỡng, đào tạo đoàn viên, thanh niên thành những người thừa kế CNXH vừa “hồng” vừa “chuyên”. Hơn bao giờ hết, thanh niên Việt Nam cần phải được giáo dục đạo đức cách mạng một cách thường xuyên, triệt để theo những chỉ dẫn của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Đó là giáo dục tinh thần yêu nước, tự cường dân tộc, phấn đấu vì độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; tinh thần tập thể, đoàn kết, cần kiệm; lối sống lành mạnh, nếp sống văn minh; có ý thức bảo vệ và cải thiện môi trường sinh thái, v.v.. vì lợi ích của bản thân, gia đình, tập thể và xã hội. Đặc biệt, Đảng, Nhà nước cần phải có chủ trương, chính sách được thực hiện đồng bộ, sâu rộng từ việc đoàn kết, tập hợp đoàn viên, thanh niên đến tổ chức hoạt động; từ định hướng phát triển đến giáo dục đào tạo, bồi dưỡng, phân bố, sử dụng đãi ngộ đoàn viên, thanh niên. Cùng với việc phải đưa giáo dục đạo đức cách mạng vào chương trình giáo dục bắt buộc trong nhà trường các cấp, là việc phải giáo dục cho đoàn viên, thanh niên nhận thức và thực hành nếp sống văn minh, đấu tranh chống lối sống thực dụng, coi thường đạo lý, phải chống lại các hành vi trái đạo đức, trái với thuần phong mỹ tục của dân tộc. Chúng ta phải coi giáo dục đạo đức cách mạng cho thanh niên là trách nhiệm của gia đình, nhà trường và toàn xã hội, phải giáo dục tinh thần “mình vì mọi người” đi đôi với giáo dục trí lực, tài năng cho học sinh, sinh viên và thanh niên. Trên tinh thần đó, mỗi cấp bộ Đoàn “cần cụ thể hoá nội dung và phương châm xuyên suốt đó trong công tác giáo dục đạo đức cách mạng cho thanh niên trong thời gian tới”7.

Đặc biệt, phải tăng cường các hình thức, các hoạt động tuyên truyền, thực hiện tư tưởng, làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh một cách đa dạng, hữu hiệu như: ôn lại những câu chuyện kể về tấm gương đạo đức của Bác Hồ; tổ chức cho đoàn viên, thanh niên, học sinh, sinh viên đến tham quan, học tập các di tích lịch sử, đến những địa chỉ đỏ, đến các bảo tàng, đặc biệt là Cụm di tích lịch sử văn hoá Ba Đình (Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh - Khu Di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch - Bảo tàng Hồ Chí Minh), để có thể hiểu sâu sắc hơn, học tập cụ thể hơn về tấm gương đạo đức cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư, lòng yêu Tổ quốc, yêu nhân dân, đức tính khiêm tốn, lối sống giản dị,… của Người, của các anh hùng liệt sĩ, các bậc lão thành cách mạng,v.v..để lấy từ đó nguồn sức mạnh nội lực “từ ngọn lửa thiêng – ngọn đuốc truyền thống”, kết tinh hồn thiêng sông núi và thời đại Hồ Chí Minh anh hùng.

Với ý nghĩa đó, việc giáo dục rèn luyện đạo đức cách mạng, đào tạo thế hệ thanh niên thời đại Hồ Chí Minh vừa hồng vừa chuyên không chỉ là thiết thực thực hiện tâm nguyện của Người, đó còn là một trong những nhiệm vụ cấp bách, quan trọng của toàn Đảng, toàn dân, và toàn quân ta vì một nước Việt Nam giàu mạnh và phát triển./.

Thái Thu Hà, Bảo tàng Hồ Chí Minh

[i] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, t.12, tr.510

2 Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.4, tr.167

3 Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.9, tr.172

4 Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.9, tr.293

5 Hồ Chí Minh: Biên niên tiểu sử, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996, t.8, tr.105

6 Hồ Chí Minh: Biên niên tiểu sử, Sđd, t.8, tr. 444

7 Ban chấp hành Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh: Báo cáo của Ban chấp hành Đoàn khóa VII tại Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ VIII, Hà Nội, tháng 12- 2002, tr. 21