Đây là lễ hội dân gian truyền thống lớn nhất, đã trở thành nét sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng không thể thiếu trong dịp Tết đến Xuân về của người Mường ở Hòa Bình.

Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc Hầu A Lềnh cùng đại diện lãnh đạo Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, một số bộ, ban, ngành Trung ương, địa phương, hàng nghìn người dân và khách du lịch trong nước, quốc tế đã dự lễ hội. 

Tại buổi lễ, Chủ tịch UBND tỉnh Hòa Bình Bùi Văn Khánh chia sẻ, trải qua những thăng trầm, biến thiên của lịch sử, Lễ hội Khai hạ đã đi sâu vào tâm thức của cộng đồng người Mường. Lễ hội được người dân địa phương bảo tồn, gìn giữ nhiều giá trị truyền thống, nơi kết tinh, hội tụ nhiều di sản văn hóa, lịch sử, thu hút đông đảo người dân địa phương, du khách về tham dự.

Đây cũng là nét văn hóa đặc sắc của người Mường, niềm tự hào của nhân dân các dân tộc tỉnh Hòa Bình. Lễ hội Khai hạ dân tộc Mường được tổ chức thường niên góp phần giáo dục truyền thống yêu nước, lòng tự hào dân tộc, qua đó tuyên truyền về giá trị lịch sử, văn hóa, nâng cao nhận thức trong việc bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc; quảng bá sản phẩm du lịch Hòa Bình đến với du khách trong nước, quốc tế.

Năm 2022, Lễ hội Khai hạ dân tộc Mường tỉnh Hòa Bình đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Tại buổi lễ, Ban tổ chức Lễ hội đã công bố và trao quyết định công nhận Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia đối với Lễ hội Khai hạ dân tộc Mường tỉnh Hòa Bình cho các huyện Tân Lạc, Lạc Sơn, Cao Phong và Kim Bôi.

Lễ hội Khai Hạ dân tộc Mường tỉnh Hòa Bình hay còn gọi là Lễ xuống đồng, Lễ mở cửa rừng - lễ hội dân gian truyền thống lớn nhất của người Mường Hòa Bình, gắn liền với nền nông nghiệp lúa nước, mang nhiều dấu ấn của văn minh Việt cổ. Đây là hoạt động văn hóa - tín ngưỡng không thể thiếu của người Mường ở Hòa Bình, đặc biệt là ở bốn vùng Mường lớn: Bi, Vang, Thàng, Động. Lễ hội mang ý nghĩa tôn kính các vị thần linh, tưởng nhớ những người đã có công lập đất, lập mường và cầu mong vạn vật phát triển thuận lợi, mùa màng bội thu, cuộc sống ấm no, hạnh phúc.

Lễ hội Khai hạ ở mỗi vùng Mường diễn ra thời gian và địa điểm khác nhau. Mỗi địa điểm diễn ra lễ hội đều gắn liền với lịch sử của các vị thần là người có công lập đất, lập mường. 

Trong đó, Lễ hội Khai hạ Mường Bi là hoạt động mang tính cộng đồng, gắn với các truyền thuyết: Quốc Mẫu Hoàng Bà, thân mẫu của Đức Thánh Tản - người đã chỉ dạy cho con dân Mường Bi cách làm ruộng, cách ăn, ở; Tản viên Sơn Thánh, con rể của Vua Hùng Vương thứ 18, người có công giúp vua chống giặc ngoại xâm, mang lại sự bình yên cho nhân dân; Ải Lý, Ải Lo - hai vị thần đã dạy cho con dân Mường Bi cách đào mương dẫn nước.

Lễ hội Khai hạ Mường Vang, huyện Lạc Sơn diễn ra ngày mồng 4 tháng Giêng tại Miếu Áng Ka và Mái đá Làng Vành, xã Yên Phú vào ngày mồng 7 tháng Giêng.

Lễ hội Khai hạ Mường Thàng, huyện Cao Phong tổ chức vào ngày mồng 5-6 tháng Giêng tại Miếu Cả.

Tại vùng Mường Thàng, huyện Kim Bôi, Lễ hội Khai hạ được tổ chức vào ngày mùng 3 tháng 5 âm lịch (tức ngày mùng 4 tháng Tư theo lịch Mường Động) tại Miếu Mường Chanh. 

Năm 2023, Lễ hội Khai hạ dân tộc Mường Hòa Bình lần đầu tiên được tổ chức với quy mô cấp tỉnh. Lễ hội diễn ra trong 3 ngày (từ mùng 6 - 8 tháng Giêng, năm Quý Mão) với nhiều hoạt động văn hóa nghệ thuật, thể thao, trò chơi dân gian có nội dung phong phú, đa dạng. Có thể kể đến phiên chợ đêm Mường Bi, trưng bày các sản phẩm đặc trưng của tỉnh Hòa Bình, thi trình diễn trang phục dân tộc Mường và giao lưu văn nghệ, thi đấu thể thao dân tộc, trò chơi dân gian, thi hát đúm, nhạc cụ dân tộc, thi đan lát, dệt thổ cẩm, trình diễn một số nghề thủ công, làm đồ gia dụng truyền thống của dân tộc Mường…

Chị Đoàn Thu Giang (du khách Hà Nội) cho biết, Lễ hội Khai hạ dân tộc Mường Hòa Bình năm 2023 diễn ra với quy mô lớn. Các nghi lễ được xây dựng công phu với nhiều nét văn hóa dân gian đặc sắc như: Dấng chiêng (diễn xướng gọi hồn chiêng) của các nghệ nhân; hòa tấu chiêng Mường với hơn 500 diễn viên và nghệ nhân; nghi thức xuống đồng đi cày đầu Xuân… Qua đó, người dân và du khách hiểu biết hơn về những giá trị văn hóa độc đáo, tình cảm, ý chí, khát vọng vươn lên xây đắp cuộc sống ấm no, hạnh phúc của đồng bào Mường Hòa Bình.

Thanh Hải (TTXVN)