Tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc được phát huy cao độ trong thời đại Hồ Chí Minh, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại. Đảng Cộng sản Việt Nam có một đường lối chính trị đúng đắn và khoa học, dựa trên nền tảng của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và thực tiễn cách mạng Việt Nam. Đảng đã lãnh đạo nhân dân ta đấu tranh giành độc lập dân tộc, chấm dứt ách đô hộ của thực dân Pháp, phát xít Nhật, lập nên nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam), Nhà nước dân chủ nhân dân đầu tiên ở Đông Nam Á, Nhà nước đã tiến hành sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc và thực hiện sứ mệnh lớn lao “Đánh cho Mỹ cút, đánh cho ngụy nhào” thống nhất đất nước. Sau khi non sông thu về một mối, dưới sự lãnh đạo của Đảng và quản lý của Nhà nước, nhân dân ta đã từng bước vượt qua thời kỳ khủng hoảng về kinh tế - xã hội, tiến hành hai cuộc chiến đấu bảo vệ biên giới phía Tây Nam và biên giới phía Bắc, phá thế bị bao vây, cấm vận, thống nhất về thể chế và thiết chế chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội trên phạm vi cả nước, tạo tiền đề quan trọng để bước vào sự nghiệp đổi mới đất nước.

Giá trị tinh thần nổi bật, bao trùm và xuyên suốt lịch sử dân tộc, làm nên sức mạnh bất diệt của con người Việt Nam, trước hết và trên hết là tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc. Yêu nước, ý chí tự cường dân tộc không chỉ là tình cảm thiêng liêng của mỗi người dân Việt Nam với quê hương, đất nước, mà còn gắn liền với niềm tin, khát vọng, đạo lý của dân tộc. Đây là mẫu số chung để quy tụ, tập hợp mọi người dân Việt Nam, không phân biệt dân tộc, tôn giáo, địa vị xã hội, giới tính, tuổi tác, đang sinh sống và làm việc ở trong nước hay nước ngoài đều có thể tham gia vào sự nghiệp đấu tranh giành độc lập dân tộc và xây dựng đất nước. Dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc đã được phát triển lên thành chủ nghĩa anh hùng cách mạng “nhấn chìm tất cả bè lũ cướp nước và bán nước”, thực hiện sứ mệnh cao cả là giải phóng đất nước khỏi giặc ngoại xâm, thống nhất đất nước, đưa đất nước đi vào thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội.

Sự nghiệp đổi mới toàn diện đất nước được khởi đầu từ Đại hội VI của Đảng đã mở ra một thời kỳ mới để toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta phát huy tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc nhằm thực hiện khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc. Trong thời kỳ đẩy mạnh toàn diện công cuộc đổi mới đất nước vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh hiện nay, nội dung của tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc được tiếp cận từ nhiều bình diện khác nhau, làm phong phú hơn nội hàm của khái niệm này.

Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (năm 1991) và Cương lĩnh (Bổ sung, phát triển năm 2011) đã xác định: “Đi lên chủ nghĩa xã hội là khát vọng của nhân dân ta, là sự lựa chọn đúng đắn của Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh, phù hợp với xu thế phát triển của lịch sử”⁽²⁾.

Trong Cương lĩnh (Bổ sung, phát triển năm 2011), Đảng ta đã xác định mô hình và đặc trưng của chế độ xã hội xã hội chủ nghĩa mà nhân dân ta xây dựng là một xã hội: “Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh; do nhân dân làm chủ; có nền kinh tế phát triển cao dựa trên lực lượng sản xuất hiện đại và quan hệ sản xuất tiến bộ, phù hợp; có nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc; con người có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện phát triển toàn diện; các dân tộc trong cộng đồng Việt Nam bình đẳng, đoàn kết, tôn trọng và giúp nhau cùng phát triển; có Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân do Đảng Cộng sản lãnh đạo; có quan hệ hữu nghị và hợp tác với các nước trên thế giới”⁽³⁾. Đường lối đổi mới đất nước của Đảng tiếp tục được bổ sung, phát triển qua các kỳ Đại hội VIII, IX, X, XI, XII, XIII là những định hướng cụ thể thể hiện khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc của toàn Đảng, toàn dân ta. Như vậy, có thể nói khát vọng chung của dân tộc Việt Nam hiện nay là độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, phấn đấu vì mục tiêu “Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”, đem lại cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc cho mọi người dân Việt Nam.

Yêu nước trước hết là phải vì lợi ích quốc gia - dân tộc. Yêu nước phải hướng tới xây dựng và thực hiện hệ giá trị quốc gia - dân tộc. Hệ giá trị cơ bản, cốt lõi của quốc gia - dân tộc Việt Nam đã và đang hướng tới xây dựng và thực hành cần bao hàm các giá trị: “Hòa bình, thống nhất, độc lập, dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, hạnh phúc”⁽⁴⁾.

Có thể khái quát, trong suốt tiến trình cách mạng, Đảng, Nhà nước ta đã rất quan tâm, coi trọng khơi dậy tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc. Đảng và Nhà nước đã ban hành chủ trương, chính sách để khơi dậy tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc để phát triển đất nước. Kế thừa và phát huy truyền thống yêu nước, truyền thống đại đoàn kết dân tộc trong các giai đoạn lịch sử chống xâm lược, thống nhất đất nước, tại Đại hội VI Đảng ta đã khẳng định khát vọng lớn của đất nước: “Toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta đoàn kết một lòng, quyết tâm đem hết tinh thần và lực lượng tiếp tục thực hiện thắng lợi hai nhiệm vụ chiến lược xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, đồng thời tích cực góp phần vào cuộc đấu tranh chung của nhân dân thế giới vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và chủ nghĩa xã hội”⁽⁵⁾.

Năm 1998, Đảng ta ra Nghị quyết Hội nghị Trung ương 5 khóa VIII “về xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc” nhấn mạnh đối với nhiệm vụ xây dựng con người là “Có tinh thần yêu nước, tự cường dân tộc, phấn đấu vì độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, có ý chí vươn lên đưa đất nước thoát khỏi nghèo nàn, lạc hậu, đoàn kết với nhân dân thế giới trong sự nghiệp đấu tranh vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội”⁽⁶⁾. Nghị quyết nhấn mạnh: Giáo dục chủ nghĩa yêu nước phải gắn với phong trào thi đua yêu nước và giáo dục về chủ nghĩa xã hội, về nhiệm vụ công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đưa đất nước thoát khỏi nghèo nàn, lạc hậu; làm cho mọi người thấm nhuần truyền thống lịch sử và cách mạng của dân tộc, đóng góp xứng đáng vào công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong giai đoạn mới.

Khuyến khích tinh thần thi đua yêu nước gắn với đổi mới, sáng tạo trong lao động, sản xuất. (Nguồn: nhiepanhdoisong.vn)

Trong bối cảnh hiện nay, khơi dậy tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc là tạo ra nguồn lực to lớn đối với sự nghiệp phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc.

Một là, xây dựng lòng tự hào dân tộc: giúp tạo nên niềm tin trong xã hội về con đường phát triển của đất nước, tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng và quản lý của Nhà nước để cùng nhân dân thực hiện khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc. Từ đó, lan tỏa cảm hứng và động viên toàn dân tham gia cống hiến cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Hai là, động viên và định hình ý thức cộng đồng: truyền tải qua các nguồn thông tin, giáo dục và các hoạt động văn hóa, nghệ thuật, giúp cộng đồng dân tộc đối mặt với thách thức và chủ động tạo ra cơ hội thuận lợi cho phát triển.

Ba là, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội: thông qua khuyến khích tinh thần thi đua yêu nước gắn với đổi mới, sáng tạo, thi đua học hỏi, nỗ lực trong nghiên cứu và phát triển khoa học - công nghệ, phát triển văn hóa doanh nghiệp, xây dựng nền kinh tế nhân văn, kinh tế phát triển bền vững và bao trùm, bảo đảm tăng trưởng kinh tế gắn liền với phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, bảo đảm an sinh xã hội, bảo vệ môi trường sinh thái.

Bốn là, bảo vệ chủ quyền và an ninh quốc gia: các tầng lớp nhân dân cùng tham gia vào các hoạt động bảo đảm quốc phòng và an ninh quốc gia, xây dựng “Thế trận lòng dân” để “bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa”.

Năm là, thúc đẩy giáo dục và phát triển con người: tạo môi trường thuận lợi cho việc khuyến khích học tập và phát triển cá nhân. Điều này thúc đẩy phát triển nguồn nhân lực và tài năng cho đất nước, góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Sáu là, xây dựng mối quan hệ quốc tế tích cực: cần tương tác với thế giới với tinh thần độc lập, tự chủ, tích cực, chủ động hội nhập quốc tế, bảo đảm cao nhất lợi ích quốc gia - dân tộc trên cơ sở các nguyên tắc cơ bản của Hiến chương Liên hợp quốc và luật pháp quốc tế, bình đẳng, hợp tác, cùng có lợi.

Sự tự tin và lòng tự hào dân tộc có thể thúc đẩy quan hệ quốc tế tích cực, kết hợp sức mạnh trong nước và quốc tế, dân tộc và thời đại để phát triển nhanh và bền vững đất nước.

Để khơi dậy tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc trong xây dựng và phát triển đất nước hiện nay, cần tập trung vào một số giải pháp:

Một là, nâng cao nhận thức của các tổ chức đảng, cơ quan nhà nước và xã hội về khơi dậy tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay.

Việc nâng cao nhận thức về tinh thần yêu nước và ý chí tự cường dân tộc của cán bộ, đảng viên và mỗi người dân Việt Nam hiện nay phải hướng tới thực hiện những mục tiêu và phương hướng xây dựng chế độ xã hội chủ nghĩa được nêu trong Cương lĩnh chính trị của Đảng và được cụ thể hóa trong các văn kiện Đại hội Đảng các khóa sau này. Tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc phải gắn liền với nội dung xuyên suốt của sự nghiệp cách mạng là độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội dưới sự lãnh đạo của Đảng, dựa trên cơ sở của chủ nghĩa Mác - Lê-nin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Nội hàm của tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc phải thường xuyên được bổ sung những nội dung mới đáp ứng yêu cầu của thực tiễn và đòi hỏi của thời đại.

Hai là, tiếp tục thể chế hóa quan điểm khơi dậy tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc thành chính sách, quy định, quy chế để tổ chức triển khai trong thực tiễn.

Nhà nước cần tập trung thể chế hóa nhiệm vụ khơi dậy tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc thành quy định có tính pháp quy, đồng thời tiếp tục hoàn thiện các chính sách ưu tiên để phát huy tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; xây dựng cơ chế, chính sách phát huy tinh thần cống hiến của mọi người dân. Nâng mức đầu tư cho văn hóa tương xứng với tốc độ tăng trưởng kinh tế. Các bộ, ngành và địa phương cần xây dựng chương trình, kế hoạch hành động để khơi dậy tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc ở cơ quan, đơn vị; xây dựng các chỉ tiêu, tiêu chí phấn đấu cụ thể để thực hiện trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên của Mặt trận ở các cấp cần tiếp tục đẩy mạnh phong trào thi đua yêu nước, gắn với khơi dậy khát vọng của các tầng lớp nhân dân, phát huy giá trị văn hóa và sức mạnh của con người Việt Nam vào phát triển kinh tế - xã hội, phát triển quê hương, đất nước phồn vinh, hạnh phúc. Chú trọng phát huy những mặt tích cực, khắc phục những mặt hạn chế của con người Việt Nam, gắn kết giữa các giá trị truyền thống và giá trị hiện đại trong xây dựng con người.

Ba là, đẩy mạnh các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể dục, thể thao, báo chí, phát thanh và truyền hình trong việc tuyên truyền, giáo dục, cổ vũ, động viên tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc và khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc.

Vai trò của văn hóa nói chung, của các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể dục, thể thao, truyền thông đại chúng nói riêng có vị trí đặc biệt quan trọng trong việc tuyên truyền, cổ vũ, lan tỏa tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc và khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc thông qua các kênh thông tin và truyền thông khác nhau. Các hoạt động này vừa tác động theo phổ rộng thông qua các phương tiện truyền thông đại chúng và các hoạt động văn hóa - thể thao - du lịch, vừa tạo sự thuyết phục sâu sắc thông qua con đường tình cảm, truyền cảm hứng về tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc, tạo động lực để mỗi người, mỗi cộng đồng quyết tâm phấn đấu vì sự hưng thịnh của quê hương, đất nước.

Vì vậy, cần tăng cường đầu tư, phát huy vai trò của các hoạt động này trong việc cổ vũ khơi dậy tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc, khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc. Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Bộ Thông tin và Truyền thông cần xây dựng kế hoạch triển khai thực hiện nhiệm vụ này, đặc biệt là tạo nên những bước đột phá, đổi mới các nội dung, chương trình hoạt động để khơi dậy tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc, khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc.

Giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ. (Ảnh: Tư liệu)

Giáo dục - đào tạo đóng vai trò quan trọng đặc biệt trong việc truyền đạt và giáo dục tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc cho các thế hệ thanh, thiếu niên. Hiện nay, công tác giáo dục về lịch sử và văn hóa dân tộc trong hệ thống trường học ở các cấp còn nhiều bất cập. Vì vậy, cần đổi mới nội dung, phương pháp giáo dục tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc phù hợp với từng đối tượng. Cần quán triệt sâu sắc và toàn diện tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh về giáo dục tinh thần yêu nước cho các thế hệ người Việt Nam “Dân ta phải biết sử ta”. Chú trọng giáo dục truyền thống lịch sử và văn hóa dân tộc, đề cao tinh thần tự hào, tự tôn dân tộc, giáo dục ý chí, nghị lực, tinh thần độc lập, tự chủ cho học sinh, sinh viên trong xây dựng và phát triển đất nước. Nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, có chính sách thu hút trong đào tạo, sử dụng và đãi ngộ người tài, chuẩn bị tiền đề cần thiết để họ có thể làm việc trong môi trường “đa văn hóa” và hội nhập quốc tế trên tinh thần độc lập, tự chủ vì lợi ích quốc gia, dân tộc.

Năm là, tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, kỹ thuật và công nghệ cho nhiệm vụ khơi dậy tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc để xây dựng và phát triển đất nước.

Nhà nước cần tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, kỹ thuật và công nghệ cho nhiệm vụ khơi dậy tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc, khát vọng phát triển đất nước. Đặc biệt là tăng nguồn lực đầu tư vào xây dựng con người, trước hết là lĩnh vực giáo dục - đào tạo, khoa học - công nghệ và phát triển văn hóa, xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, xây dựng nền tảng tinh thần cho quá trình phát triển bền vững đất nước. Bên cạnh việc tăng đầu tư từ ngân sách nhà nước vào lĩnh vực văn hóa và xây dựng con người, cần đẩy mạnh chính sách xã hội hóa, thu hút nguồn lực trong nước và nước ngoài đầu tư vào các lĩnh vực này. Nhà nước chú trọng xây dựng một số công trình văn hóa, nghệ thuật trọng điểm tầm cỡ khu vực và quốc tế, ưu tiên phát triển một số lĩnh vực nghệ thuật đỉnh cao,... Phát huy vai trò của dòng văn hóa, nghệ thuật chủ lưu để nâng cao vai trò định hướng tư tưởng, thẩm mỹ, đạo đức, lối sống và lan tỏa tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc vào trong đời sống xã hội.

Sáu là, đẩy mạnh xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, đấu tranh phòng, chống sự suy thoái về tư tưởng, đạo đức, lối sống.

Môi trường văn hóa có vai trò rất quan trọng trong việc giáo dục cộng đồng, khơi dậy tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc. Môi trường văn hóa bắt đầu từ trong gia đình, dòng họ, làng xã, khu dân cư tới cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp... Nhiệm vụ khơi dậy tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc để xây dựng và phát triển đất nước chỉ có thể thành công trong một môi trường văn hóa lành mạnh, những giá trị cao cả và chân chính được đề cao và làm điểm tựa tinh thần cho nhân dân thực hành theo. Vì vậy, cần kết hợp tốt phong trào thi đua yêu nước với phong trào xây dựng môi trường văn hóa trong các chương trình xây dựng nông thôn mới, xây dựng đô thị văn minh, đẩy mạnh giáo dục tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc gắn với giáo dục trách nhiệm xã hội, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân tham gia quản lý nhà nước và xã hội, tham gia thảo luận và kiến nghị với cơ quan nhà nước về các vấn đề của cơ sở, địa phương và cả nước. Đồng thời, khuyến khích người dân khám phá và tìm hiểu về lịch sử - văn hóa của địa phương và của đất nước thông qua du lịch, từ đó tăng cường lòng tự hào dân tộc và trách nhiệm đối với đất nước.

Cùng với nhiệm vụ xây dựng là trọng tâm, cần đẩy mạnh hơn nữa cuộc đấu tranh chống sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, chống “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ cũng như chống tham nhũng, tiêu cực, tệ nạn xã hội để xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, củng cố niềm tin vững chắc của nhân dân vào con đường đi lên chủ nghĩa xã hội dưới sự lãnh đạo của Đảng và quản lý của Nhà nước. Đồng thời, cần đẩy mạnh cuộc đấu tranh bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, phản bác các quan điểm sai trái, thù địch, bảo đảm sự thống nhất về tư tưởng và tổ chức ở tất cả các cấp, các ngành, tạo nên sự đồng tâm nhất trí cao của toàn Đảng, toàn dân và toàn quân trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc./.

PGS. TS. PHẠM DUY ĐỨC
Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh

______________________  

(1) Xem: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, H, 2021, t.I, tr.34; Xem: Văn kiện Hội nghị lần thứ tám Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, H, 2023, tr.142, 152

(2) (3) Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, H, 2011, tr. 70-71, 70.

(4) Nguyễn Phú Trọng: Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, H, 2022, tr.171.

(5) Đảng Cộng san Việt Nam: Văn kiện Đại hội Đảng thời kỳ đổi mới, Phần I, (Đại hội VI, VII, VIII, IX), Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, H, 2019, tr.38.

(6) Đảng Cộng san Việt Nam: Văn kiện Đại hội Đảng thời kỳ đổi mới Văn kiện Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương khóa VIII, Nxb. Chính trị quốc gia, H, 1998, tr.58-59.

(Nguồn: tapchicongsan.org.vn)