Sáng 12/3, tại Hà Nội, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia - Sự thật phối hợp với Hội đồng Lý luận Trung ương tổ chức Hội thảo khoa học với chủ đề “Giá trị lý luận cốt lõi của Chủ nghĩa Mác-Lênin về mối quan hệ giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất trong điều kiện mới”.

Chủ trì Hội thảo là các đồng chí: Phùng Hữu Phú, Phó Chủ tịch Thường trực Hội đồng Lý luận Trung ương, Chủ tịch Hội đồng Khoa học các Ban Đảng Trung ương; Phạm Văn Linh, Phó Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương; Phạm Chí Thành, Quyền Giám đốc - Tổng biên tập Nhà xuất bản Chính trị quốc gia-Sự thật.

Báo cáo đề dẫn Hội thảo nêu rõ: Theo chủ nghĩa Mác-Lênin, mối quan hệ giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất là mối quan hệ có giá trị phổ quát, là quy luật xuyên suốt và chi phối sự phát triển của xã hội loài người, của mọi hình thái kinh tế - xã hội. Đây là mối quan hệ tương tác giữa hai bộ phận cấu thành trong một chỉnh thể của phương thức sản xuất. Trong đó, lực lượng sản xuất là nội dung vật chất của phương thức sản xuất và quan hệ sản xuất là hình thái xã hội của sự tồn tại, phát triển phương thức sản xuất. 

Trong mối quan hệ này, trình độ phát triển của lực lượng sản xuất là cái quyết định kết cấu nội dung của quan hệ sản xuất và quan hệ sản xuất phải phù hợp với trình độ phát triển nhất định của lực lượng sản xuất. Quan hệ sản xuất tiến bộ, phù hợp sẽ thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển, ngược lại, quan hệ sản xuất lạc hậu sẽ kìm hãm sự phát triển của lực lượng sản xuất. 

Quá trình này diễn ra một cách khách quan, như một quá trình lịch sử tự nhiên, không phụ thuộc vào ý muốn chủ quan của con người và loài người. 

Tuy nhiên, trong lịch sử nhiều năm qua có thể thấy, một trong những tư tưởng cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin đã bị nhận thức và vận dụng méo mó sai lệch nhiều nhất chính là tư tưởng về mối quan hệ giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất.

Đồng tình với những nhận định nêu lên trong Báo cáo đề dẫn, các đại biểu cho rằng: Thực tiễn vận động phát triển ở Liên Xô, Đông Âu và hệ thống các nước xã hội chủ nghĩa trước đây, cả một thế kỷ qua luôn chứng minh tính đúng đắn của tư tưởng cốt lõi của mối quan hệ này.

Khi nào và ở đâu nhận thức và vận dụng đúng mối quan hệ phổ biến này, tức là khi nào và ở đâu có quan hệ sản xuất phù hợp thì ở đó lực lượng sản xuất, sức sản xuất được giải phóng, phát huy, phát triển và ngược lại. Sự sụp đổ của Liên Xô, Đông Âu và các bước thăng trầm của nhiều nước trên thế giới là minh chứng cho sự nhận thức và vận dụng không đúng mối quan hệ này.

Các ý kiến thảo luận và tham luận tại Hội thảo đều thống nhất và khẳng định: Trong suốt hơn 30 năm đổi mới, Đảng Cộng sản Việt Nam đặc biệt quan tâm tìm tòi, phát triển nhận thức thông qua tổng kết lý luận - thực tiễn, vận dụng mối quan hệ giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất trên tổng thể và đối với từng yếu tố cấu thành của quan hệ sản xuất.

Tuy nhiên trong quá trình nhận thức và vận dụng mối quan hệ này, trong tổ chức thực hiện chúng ta vẫn còn nhiều hạn chế, thiếu sót sai lầm. Hoặc là không nhận thức rõ sự phát triển lực lượng sản xuất là một quá trình lịch sử tự nhiên; chúng ta đã từng chủ quan, không quan tâm đến những điều kiện để phát huy ưu thế của hợp tác lao động, muốn tạo ra một quan hệ sản xuất vượt trước trình độ lực lượng sản xuất, làm cho mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất trở nên gay gắt, đưa đất nước lâm vào khủng hoảng kinh tế - xã hội. Hoặc là đề cao một cách phiến diện yếu tố người về mặt số lượng, không chú ý chất lượng nguồn nhân lực và yếu tố vật của lực lượng sản xuất; nóng vội mở rộng quy mô hợp tác xã khiến cho sức sản xuất của lao động giảm sút, kinh tế trì trệ; về quan hệ sản xuất thường chỉ chú trọng quan hệ sở hữu, không chú trọng quan hệ quản lý và quan hệ phân phối...

Đảng ta đã sớm nhận ra những thiếu sót này và từng bước khắc phục. Như Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011) nhấn mạnh phải nắm vững và giải quyết tốt mối quan hệ “giữa phát triển lực lượng sản xuất và xây dựng, hoàn thiện từng bước quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa”. Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII tiếp tục nêu rõ: “Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa Việt Nam có quan hệ sản xuất tiến bộ phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất”. Những chủ trương đúng đắn đó đóng vai trò quyết định tạo nên những thành tựu có ý nghĩa lịch sử, đưa nước ta vượt qua khủng hoảng kinh tế - xã hội, vươn lên trở thành quốc gia có thu nhập trung bình, có vị thế và uy tín quốc tế ngày càng được khẳng định.

Hiện nay,với cuộc cách mạnh 4.0 đang phát triển như vũ bão, cả thế giới vật chất, thế giới số và thế giới sinh học... đang hòa trộn với nhau, ảnh hưởng đến mọi quy tắc, mọi nền kinh tế, mọi ngành nghề và chính phủ, thậm chí thách thức cả nội hàm của khái niệm “con người”, làm “thay đổi cách chúng ta sống, làm việc và liên hệ với nhau”... Hiện thực đó đang thách thức những quan niệm nhận thức của chúng ta về lực lượng sản xuất, quan hệ sản xuất và nội dung mối quan hệ này.

Kết luận Hội thảo, GS. TS. Phùng Hữu Phú nhấn mạnh: Hội thảo đã khẳng định làm rõ những nội dung cốt lõi của chủ nghĩa Mác-Lênin về mối quan hệ giữa lực lượng sản xuất với quan hệ sản xuất vẫn còn nguyên giá trị trong điều kiện mới hiện nay; chỉ ra những hạn chế, thiếu sót và nguyên nhân trong nhận thức và vận dụng mối quan hệ này trong thời kỳ quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội. 

"Đối chiếu với thực tiễn Việt Nam, có những vấn đề cần bổ sung, phát triển về mối quan hệ giữa lực lượng sản xuất với quan hệ sản xuất trong thời đại hiện nay, kinh nghiệm và bài học rút ra", GS. TS. Phùng Hữu Phú nêu.

Kết quả của Hội thảo là cơ sở quan trọng để tiếp tục nghiên cứu đề xuất, kiến nghị những nội dung phù hợp về mối quan hệ giữa lực lượng sản xuất với quan hệ sản xuất vận dụng vào thực tiễn Việt Nam, góp phần nhỏ vào tổng kết Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển 2011) và chuẩn bị các văn kiện trình Đại hội XIII của Đảng./.

Nhật Minh