Tiếp tục chương trình làm việc, sáng 25/11, các đại biểu Quốc hội làm
việc tại Hội trường biểu quyết thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số
điều của Luật thi hành án dân sự và thảo luận dự án Bộ luật dân sự (sửa
đổi).
Thông qua dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật thi hành án dân sự
Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật thi hành án dân sự đã
được Quốc hội biểu quyết thông qua với 84,1% đại biểu tán thành.
Báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một
số điều của Luật thi hành án dân sự của Ủy ban thường vụ Quốc hội đã
làm rõ hơn một số nội dung qua thảo luận vẫn còn có ý kiến khác nhau.
Đối với yêu cầu thi hành án (Điều 31), đại biểu Quốc hội có hai loại ý
kiến: Thứ nhất, tán thành với quy định của dự thảo Luật giữ quy định hai
cơ chế ra quyết định thi hành án: cơ quan thi hành án dân sự chủ động
ra quyết định thi hành án và ra quyết định thi hành án theo yêu cầu.
Thứ hai, đề nghị bỏ quy định về đơn yêu cầu thi hành án. Vấn đề này, Ủy
ban thường vụ Quốc hội đánh giá quy định về cơ chế ra quyết định thi
hành án là một trong những vấn đề quan trọng của Luật này.
Ủy ban thường vụ Quốc hội đã chỉ đạo Đoàn thư ký kỳ họp lấy ý kiến đại
biểu Quốc hội bằng phiếu về cả hai phương án. Tuy nhiên, ý kiến của các
vị đại biểu Quốc hội về phương án “bỏ quy định về đơn yêu cầu thi hành
án” chưa có sự đồng thuận cao.
Thực tiễn cũng cho thấy cơ chế ra quyết định thi hành án theo đơn yêu
cầu đã bảo đảm nguyên tắc tự định đoạt, thỏa thuận, tự nguyện của đương
sự trong giải quyết các quan hệ dân sự. Hiệu quả hạn chế trong thi hành
án dân sự hiện nay chủ yếu do thực thi, không phải do vướng mắc từ quy
định này. Vì vậy, Ủy ban thường vụ Quốc hội đề nghị Quốc hội cho giữ quy
định về yêu cầu thi hành án như Điều 31 dự thảo Luật.
Về nhiệm vụ và quyền hạn của Tòa án nhân dân trong thi hành án dân sự
(Điều 170), qua thảo luận có ý kiến đề nghị quy định cơ quan thi hành án
dân sự có trách nhiệm thường xuyên báo cáo Tòa án về tiến độ, kết quả
thi hành tất cả bản án, quyết định, làm cơ sở Tòa án theo dõi, giám sát
việc thi hành án và quy định rõ trách nhiệm của cơ quan thi hành án dân
sự trong việc báo cáo kết quả thi hành án cho Tòa án.
Có ý kiến đề nghị chỉ quy định cơ quan thi hành án dân sự báo cáo khi có
yêu cầu của Tòa án. Ủy ban thường vụ Quốc hội nhận thấy, để đề cao
trách nhiệm của Tòa án trong việc xem xét lại bản án, quyết định có sai
sót theo quy định của pháp luật thì cần bổ sung quy định cơ quan thi
hành án dân sự báo cáo kết quả thi hành án đối với Tòa án.
Tuy nhiên, do Tòa án không phải là cơ quan quản lý về thi hành án dân
sự, nên việc báo cáo chỉ cần thực hiện khi có yêu cầu của Tòa án mà
không nhất thiết phải báo cáo thường xuyên để giảm bớt thủ tục hành
chính.
Tiếp thu ý kiến của đại biểu Quốc hội, Ủy ban thường vụ Quốc hội đã sửa
đổi, bổ sung quy định về trách nhiệm báo cáo của cơ quan thi hành án dân
sự đối với Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân, Tòa án nhân dân tại các
điều 14, 15 và 16 dự thảo Luật.
Thời gian còn lại của buổi làm việc sáng nay, các đại biểu Quốc hội đã thảo luận dự án Bộ luật dân sự (sửa đổi).
Trên cơ sở tán thành với sự cần thiết sửa đổi cơ bản, toàn diện Bộ luật
dân sự, qua thảo luận, nhiều đại biểu Quốc hội đánh giá Bộ luật dân sự
là đạo luật rất quan trọng, tác động đến các mối quan hệ cơ bản của xã
hội, ảnh hưởng trực tiếp đến mọi hoạt động và đời sống của các tổ chức,
cá nhân, gia đình. Chính vì vậy, việc sửa đổi, bổ sung Bộ luật dân sự
không chỉ nhằm giải quyết những vấn đề vướng mắc, tồn tại, đáp ứng được
các yêu cầu phát triển kinh tế-xã hội mà điều quan trọng hơn là phải xây
dựng Bộ luật dân sự trở thành luật chung của hệ thống pháp luật liên
quan đến các quan hệ dân sự, kinh tế, thương mại, góp phần bảo đảm tính
ổn định, bền vững của các quan hệ xã hội trên cơ sở kế thừa, phát triển
pháp luật dân sự Việt Nam.
Ý kiến khác nhau về hình thức sở hữu
Thảo luận về hình thức sở hữu (Điều 206), dự thảo quy định hai phương án
về hình thức sở hữu: Phương án 1 xác định ba hình thức sở hữu là sở hữu
toàn dân, sở hữu riêng và sở hữu chung; phương án 2 xác định hai hình
thức sở hữu là sở hữu riêng và sở hữu chung; đồng thời ghi nhận hình
thức sở hữu đối với tài sản công thuộc sở hữu toàn dân là sở hữu chung
hợp nhất do Nhà nước đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý.
Qua thảo luận, nhiều ý kiến tán thành cần sửa đổi quy định về phân loại
hình thức sở hữu, bởi vì việc quy định hình thức sở hữu theo cách liệt
kê như Bộ luật dân sự hiện hành không bảo đảm tính ổn định do các chủ
thể này luôn thay đổi, biến động theo sự phát triển kinh tế-xã hội. Tuy
nhiên việc phân loại hình thức sở hữu theo cách nào, có bao nhiêu hình
thức sở hữu, hiện có hai loại ý kiến.
Một số ý kiến tán thành với phương án 1 vì cho rằng nếu chỉ quy định hai
hình thức sở hữu là sở hữu chung và sở hữu riêng là không hợp lý, không
thể hiện đầy đủ tính chất "nhiều hình thức sở hữu" của nền kinh tế
nhiều thành phần và không bao quát hết các quy định cụ thể về sở hữu
trong Hiến pháp (sở hữu toàn dân, sở hữu tư nhân...).
Theo quy định của Hiến pháp, đất đai, tài nguyên nước, tài nguyên khóang
sản, nguồn lợi ở vùng biển, vùng trời, tài nguyên thiên nhiên khác và
các tài sản do Nhà nước đầu tư, quản lý là tài sản công thuộc sở hữu
toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý.
Như vậy, các loại tài sản này thuộc sở hữu toàn dân, Nhà nước là người
đại diện chủ sở hữu. Vì vậy, các văn bản pháp luật, nhất là Bộ luật dân
sự cần phải ghi nhận về sở hữu toàn dân.
Theo đại biểu Nguyễn Thành Bộ (Thanh Hóa) phương án 1 thể hiện được đầy
đủ, toàn diện các hình thức sở hữu hiện đang tồn tại của nước ta, trong
đó có sở hữu pháp nhân nằm trong nội hàm sở hữu chung.
Đại biểu cho rằng việc xác định hình thức sở hữu phải căn cứ vào sự khác
biệt trong cách thức thực hiện các quyền chiếm hữu, sử dụng, định đoạt
của chủ sở hữu đối với tài sản chứ không phải căn cứ vào yếu tố ai là
chủ thể của quyền sở hữu như quy định hiện hành, một số ý kiến đề nghị
chỉ có hai hình thức sở hữu là sở hữu chung và sở hữu riêng.
Đại biểu Trần Du Lịch (Thành phố Hồ Chí Minh) cho rằng có sở hữu toàn
dân như hình thức sở hữu chung mà Hiến pháp đã ghi. Sở hữu chung chính
là sở hữu quốc gia, đại diện là Nhà nước. Đối với chủ thể sở hữu, đại
biểu cũng đề nghị nên sử dụng hai chủ thể rõ ràng là pháp nhân, thể
nhân.
Làm rõ các loại pháp nhân
Về các loại pháp nhân (Điều 111 và Điều 112), dự thảo Bộ luật quy định
hai loại pháp nhân cơ bản, đó là pháp nhân thương mại là pháp nhân hoạt
động vì mục tiêu chính là tìm kiếm lợi nhuận; Pháp nhân phi thương mại
là pháp nhân hoạt động không vì mục tiêu chính là tìm kiếm lợi nhuận và
không phân chia lợi nhuận cho các thành viên.
Đại biểu Vũ Tiến Lộc (Thái Bình) đánh giá thực tiễn áp dụng Bộ luật dân
sự 2005 cho thấy chế định pháp nhân còn nhiều bất cập và cần được sửa
đổi. Tuy nhiên dự thảo lần này không thay đổi cách tiếp cận so với Bộ
luật hiện hành về khái niệm pháp nhân, thậm chí quy định của dự thảo còn
thiếu rõ ràng so với luật hiện hành.
Đại biểu khẳng định chưa có đột phá nào trong dự thảo về khái niệm pháp
nhân và do vậy tất cả những vướng mắc trên thực tế đã không được xử lý.
Để giải quyết vấn đề này, đại biểu đề nghị cần thay đổi cách tiếp cận
theo hướng việc xác định tổ chức là pháp nhân hay không theo quy định cụ
thể của pháp luật...
Đại biểu Trần Du Lịch đề nghị cần làm rõ pháp nhân công và pháp nhân tư.
Đối với pháp nhân công cần làm rõ hai loại: pháp nhân công quyền và
pháp nhân phi công quyền. Trong đó, pháp nhân công quyền là các cơ quan
chính quyền, tòa án... còn pháp nhân phi công quyền là những tổ chức xã
hội như bệnh viện, trường học...
Cho ý kiến về vấn đề này, đại biểu Nguyễn Công Hồng (Đồng Nai) nhận định
dự thảo mới chỉ giải quyết mối quan hệ giữa pháp nhân cũ và pháp nhân
mới khi hợp nhất, sát nhập, chia tách và chuyển đổi mà chưa đề cập đến
giải quyết mối quan hệ giữa pháp nhân cũ và pháp nhân mới đối với quyền
và lợi ích đã được xác định trước thời điểm trên giữa các pháp nhân này
đối với bên thứ 3.
Đại biểu đề nghị bộ luật cần có nội dung khẳng định nguyên tắc việc hợp
nhất, sát nhập, chia tách, chuyển đổi pháp nhân không phải là việc
chuyển quyền và lợi ích của bên thứ 3 được xác lập trước thời điểm đó,
trừ trường hợp có sự nhất trí của bên thứ 3. Điều này là hết sức quan
trọng vì sẽ đảm bảo tính ổn định và mang tính chất dân sự, đại biểu
khẳng định.
Bảo vệ quyền lợi của người chiếm hữu không có căn cứ pháp luật đối với tài sản nhưng ngay tình
Thảo luận về bảo vệ người chiếm hữu không có căn cứ pháp luật đối với
tài sản nhưng ngay tình (gọi tắt là người thứ ba ngay tình) khi giao
dịch dân sự vô hiệu (Điều 145), dự thảo Bộ luật bổ sung quy định về giao
dịch dân sự với người thứ ba không bị vô hiệu trong trường hợp giao
dịch đối với tài sản phải đăng ký quyền sở hữu và tài sản đó đã được
đăng ký tại cơ quan nhà nước có thẩm quyền (khoản 2 Điều 145).
Trường hợp đối tượng của giao dịch dân sự là tài sản phải đăng ký quyền
sở hữu mà tài sản đó chưa được đăng ký tại cơ quan nhà nước có thẩm
quyền nhưng đã được chuyển giao bằng một giao dịch khác cho người thứ ba
thì giao dịch này bị vô hiệu, trừ trường hợp người thứ ba ngay tình
nhận được tài sản này thông qua bán đấu giá hoặc giao dịch với người mà
theo bản án, quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền là chủ sở hữu
tài sản nhưng sau đó người này không phải là chủ sở hữu tài sản do bản
án, quyết định bị hủy, sửa (khoản 3 Điều 145).
Đại biểu Lù Thị Lừu (Lào Cai) đánh giá việc bảo vệ người thứ 3 ngay tình
của dự thảo luật đã được mở rộng hơn so với luật hiện hành. Tuy nhiên
theo đại biểu, quy định như dự thảo Bộ luật chưa đảm bảo được quyền dân
sự của công dân; xem nhẹ người chủ đích thực, nhất là những đối tượng
giao dịch được lưu truyền nhiều đời cũng như việc bảo vệ hành vi trái
pháp luật của cá nhân, cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong việc đăng ký
tài sản là bất động sản hoặc động sản được đăng ký quyền sở hữu.
Từ những lý do trên, đại biểu đề nghị nội dung này cần giữ nguyên như
luật hiện hành, chỉ sửa đổi bổ sung khoản 2 Điều 138 của Bộ luật dân sự
2005 như sau: Trong trường hợp tài sản giao dịch là bất động sản hoặc
động sản để đăng ký quyền sở hữu đã được chuyển giao bằng một giao dịch
khác cho người thứ 3 ngay tình thì giao dịch với người thứ 3 vô hiệu trừ
trường hợp người thứ 3 ngay tình có được tài sản này thông qua bán đấu
giá theo đúng quy định của pháp luật, hoặc giao dịch với người mà theo
bản án của cơ quan nhà nước có thẩm quyền là chủ sở hữu tài sản.
Về bảo vệ quyền lợi của người thứ 3 ngay tình khi giao dịch dân sự bị vô
hiệu: tại khoản 2 Điều 145 của dự thảo có quy định trường hợp đối tượng
của giao dịch là tài sản phải đăng ký quyền sở hữu mà tài sản đó đã
được đăng ký tại cơ quan có thẩm quyền, sau đó được chuyển giao bằng một
giao dịch khác cho người thứ 3, người này căn cứ vào việc đăng ký đó mà
xác lập, thực hiện giao dịch thì giao dịch đó không bị vô hiệu, trừ
trường hợp người thứ 3 biết, hoặc phải biết tài sản đó đã bị chiếm đoạt
bất hợp pháp hoặc ngoài ý chí của chủ sở hữu.
Đại biểu Nguyễn Thành Bộ cho rằng quy định trên chỉ bảo vệ quyền lợi cho
người thứ 3 nhưng không bảo vệ được quyền và lợi ích hợp pháp cho chủ
sở hữu.
Theo đại biểu, quá trình giải quyết sẽ khó chứng minh được người thứ 3
có thật sự ngay tình hay không cho dù biết tài sản là đối tượng của giao
dịch đã bị chiếm đoạt bất hợp pháp ngoài ý chí của chủ sở hữu nhưng nếu
biết người thứ 2 trong giao dịch dân sự không còn khả năng thanh toán
thì người thứ 3 sẽ không bao giờ thừa nhận là họ biết, để không bị ràng
buộc trả lại tài sản cho chủ sở hữu (nhất là trong trường hợp người thứ 2
trong giao dịch có sự thông đồng với người thứ 3).
Như vậy quyền lợi của chủ sở hữu sẽ bị thiệt hại nghiêm trọng. Do đó,
đại biểu đề nghị nên giữ nguyên quy định về bảo vệ quyền lợi của người
thứ 3 ngay tình như Điều 138 của Bộ luật hiện hành là phù hợp.
Tại phiên thảo luận, các đại biểu Quốc hội đã cho ý kiến về nhiều nội
dung khác: thời điểm xác lập quyền sở hữu đối với tài sản phải đăng ký
quyền sở hữu (Điều 179); áp dụng tập quán và áp dụng tương tự pháp luật
(Điều 12 và Điều 13).
Theo Chương trình, chiều 25/11, Quốc hội biểu quyết thông qua dự thảo
Luật nhà ở (sửa đổi) và dự thảo Luật kinh doanh bất động sản (sửa đổi);
thảo luận dự án Luật ngân sách nhà nước (sửa đổi)./.
Quỳnh Hoa-Thu Phương (TTXVN)