Quốc hội đã bấm nút thông qua Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - Liên minh châu Âu (EVFTA), xin Bộ trưởng cho biết ý nghĩa của bước tiến này trong tiến trình tiến tới thực thi EVFTA?
Thực sự chúng ta rất vui mừng khi được chứng kiến kết quả tốt đẹp liên quan đến phê chuẩn Hiệp định EVFTA ngày hôm nay.
Có thể nói quá trình để đàm phán ký kết và phê chuẩn EVFTA đã đi đến bước cuối cùng và nay đã hoàn tất. Phần công việc còn lại chủ yếu là thủ tục đối ngoại trong trao đổi công hàm giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu để chính thức hoàn tất quy trình pháp lý phê chuẩn Hiệp định. Nếu như không có gì thay đổi thì Hiệp định sẽ chính thức có hiệu lực theo nguyên tắc hai bên thỏa thuận là ngày đầu tiên của tháng thứ 2 sau khi hoàn tất phê chuẩn hiệp định ở hai phía. Như vậy có thể nói từ 1/8 Hiệp định sẽ có hiệu lực để phục vụ cho Liên minh châu Âu và Việt Nam tổ chức thực thi.
Có thể nói chúng ta đã có quá trình rất khó khăn và gian khổ trong gần 10 năm để trở thành đối tác bình đẳng trong Hiệp định cân bằng về lợi ích như EVFTA. Đây là một hiệp định có ý nghĩa chiến lược trong sự phát triển chung của Việt Nam cũng như Liên minh châu Âu, đóng góp cho sự phát triển và hoàn thiện hệ thống thương mại đa phương trên cơ sở luật lệ đã hoàn tất. Chúng ta đã thấy hội nhập của Việt Nam đã bước sang trang mới, bước sang giai đoạn chúng ta chủ động trong chiến lược hội nhập sâu rộng trên thế giới, đảm bảo lợi ích cốt lõi của đất nước, nền kinh tế phục vụ sự phát triển bền vững của đất nước trong các cam kết này.
Chúng ta có tiến trình gần 10 năm để tiến tới giai đoạn cuối này, vậy vị thế của Việt Nam được khẳng định ra sao trong suốt tiến trình vừa qua và khi EVFTA sẽ chính thức đi vào có hiệu lực, thưa Bộ trưởng?
Với EVFTA, chúng ta đã có hiệp định thương mại tự do thế hệ mới rất quan trọng, chất lượng cao, phạm vi rất rộng và rất sâu, với những đối tác kinh tế thương mại hàng đầu thế giới. Có thể nói, xét về khía cạnh hội nhập thì chúng ta đã đi vào giai đoạn cuối mà chúng ta đã rất chủ động hội nhập với thế giới.
Như vậy có thể nói EVFTA giúp hình ảnh và vị thế của Việt Nam tiếp tục được tăng cường và củng cố ở khu vực và toàn cầu. Không chỉ về các đối tác bình đẳng, có trách nhiệm và có vai trò trong kinh tế thương mại, đầu tư và cả địa chính trị đối ngoại.
Năm 2020, chúng ta hoàn tất việc phê chuẩn Hiệp định này, đồng thời, chúng ta là chủ tịch của ASEAN, thành viên không thường trực của hội đồng bảo an Liên Hợp Quốc, tất cả những điều đó cho thấy hình ảnh của Việt Nam, một quốc gia năng động phát triển với những vị thế rất xứng đáng và những hình ảnh tốt đẹp trong tất khía cạnh. Chúng ta có cơ hội và dư địa phát triển mạnh mẽ trên cơ sở gắn kết hài hòa chiến lược hội nhập với mục tiêu phát triển về bền vững của đất nước cũng như chiến lược đối ngoại.
Và cuối cùng thông qua kết quả tốt đẹp và tích cực chúng ta đạt được trong cuộc chiến chống dịch COVID-19 cũng như phát huy ảnh hưởng của mình thì chúng ta thật sự trở thành quốc gia có hình ảnh sự thân thiện ổn định, an toàn và phát triển, năng động trong con mắt của cộng đồng quốc tế.
Thưa Bộ trưởng, khi EVFTA có hiệu lực, các doanh nghiệp Việt Nam có thể tận dụng ngay được cơ hội vào thị trường EU hay chưa và đặc biệt trong tình hình mới sau dịch COVID-19 thì EVFTA sẽ là một bước tiến, động lực thúc đẩy thương mại Việt Nam với đối tác lớn như EU không?
Tôi cho rằng lúc này không phải là lúc chúng ta trao đổi rằng xem các doanh nghiệp của Việt Nam có thể vào ngay thị trường châu Âu thông qua Hiệp định Thương mại này không mà chúng ta phải đặt ra câu hỏi, chúng ta phải làm gì để cho cộng đồng doanh nghiệp và nền kinh tế của chúng ta được thụ hưởng và khai thác tốt nhất và có hiệu quả cao nhất những cơ hội và những thuận lợi từ EVFTA.
Để làm được những điều này thì Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo các bộ ngành, tổ chức chính trị trong cả nước vào cuộc từ rất sớm, ngay từ trong quá trình chúng ta triển khai hoạt động đàm phán, sau đó là ký kết và bây giờ là phê chuẩn hiệp định.
Đặc biệt, quan điểm chỉ đạo của Thủ tướng đã rất rõ trong chương trình tổng thể chương trình hành động của Chính phủ Việt Nam để tổ chức thực thi hiệp định.
Tôi nhắc lại, cái này cũng là một nội dung quan trọng đối với Liên minh châu Âu vì nó sẽ chứng minh quan điểm tích cực và trách nhiệm cao nhất của Việt Nam là đối tác tin cậy và bình đẳng của Liên minh Châu Âu. Việt Nam là nước đầu tiên ở châu Á Thái Bình Dương được Liên minh Châu Âu lựa chọn và xây dựng thực thi Hiệp định thương mại tự do này.
Chính phủ sẽ sớm ban hành chương trình hành động sau khi được Quốc hội phê chuẩn. Trong đó, bao gồm 5 nhóm nhiệm vụ lớn nhất đảm bảo quá trình thực thi có hiệu quả. Đó là những nội dung rất quan trọng liên quan đến tổ chức tuyên truyền phổ biến pháp luật cho tất cả cộng đồng doanh nghiệp và người dân để đảm bảo thuận lợi và hiệu quả trong thụ hưởng những cam kết của Hiệp định cũng như hiểu rõ được trách nhiệm cũng như yêu cầu cho chúng ta đối với người dân và doanh nghiệp thực thi Hiệp định.
Vì vậy, thời gian qua bên cạnh việc hoàn tất chương trình hành động để Chính phủ ban hành thì chúng tôi cũng triển khai ngay một số nhiệm vụ và yêu cầu cần thiết. Chúng tôi đã rà soát và quy định ngay những quy phạm pháp luật trong khuôn khổ điều kiện cho phép và các hướng dẫn để chúng ta có thể khai thác hiệp định ngay từ khi Hiệp định có hiệu lực từ 1/8/2020. Trong đó, có những vấn đề cụ thể như liên quan đến chứng nhận về xuất xứ cho sản phẩm hàng hóa của Việt Nam vì đây là những điều kiện tiên quyết, đảm bảo lợi ích và hiệu quả cho sản phẩm hàng hóa dịch vụ của Việt Nam khi xuất khẩu sang Châu Âu được hưởng ưu đãi thuế quan và những ưu đãi khác.
Chúng tôi cũng đã tổ chức tập huấn cho các cơ quan quản lý chuyên môn, đặc biệt là trong lĩnh vực xuất nhập khẩu thương mại, hội nhập nói chung và những lĩnh vực có liên quan để từ đó tổ chức triển khai thực hiện hiệp định có hiệu quả trên cả nước.
Không đợi đến khi Quốc hội phê chuẩn như ngày hôm nay và ban hành chương trình hành động của Chính phủ, ngay khi hoàn tất đàm phán và chuẩn bị ký kết thì chúng tôi đã xây dựng hàng loạt kế hoạch tổ chức tập huấn, phổ biến kiến thức không chỉ cho các công chức cán bộ cơ quan quản lý mà cho cả cộng đồng doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa, nhóm đối tượng chiếm 97% tổng số doanh nghiệp của Việt Nam.
Một điều nữa, chúng tôi tổ chức liên tục các buổi làm việc và chương trình phối hợp với các bộ ngành như Bộ Khoa học công nghệ, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Tài chính để chuẩn bị ngay kế hoạch thực hiện các nội dung chương trình hành động, nhất là vấn đề tổ chức thực thi Hiệp định ngay từ 1/8. Đó là những nội dung mới liên quan tới bảo hộ, sở hữu trí tuệ, Luật bảo hiểm... những điều này chúng ta đã chủ động một bước. Như vậy, có thể nói so với quá trình trước kia thực hiện các Hiệp định thương mại tự do khác hay những khuôn khổ hội nhập khác, chưa bao giờ chúng ta có sự chuẩn bị kỹ lưỡng và vào cuộc một cách đồng bộ, toàn diện và kịp thời của Chính phủ, các cơ quan, địa phương và có sự tham gia của cộng đồng doanh nghiệp cũng như người dân.
EU là thị trường khó tính với nhiều hàng rào kỹ thuật yêu cầu với các doanh nghiệp. Trong vai trò là "tư lệnh" ngành Công Thương, ông đánh giá như thế nào về sự sẵn sàng của doanh nghiệp Việt Nam và cần thay đổi những gì để đáp ứng yêu cầu của thị trường này?
Tôi phải nói lại EU là thị trường vô cùng quan trọng đối với chúng ta, trước hết đây là khu vực kinh tế với tổng GDP lên tới 18 nghìn tỷ USD. Đây cũng là khu vực, thị trường rất mạnh của thế giới, đứng thứ 2 của thế giới xét về cầu của nhập khẩu, mỗi năm họ nhập khẩu gần 2.400 tỷ USD.
Trong đó xuất khẩu của chúng ta sang EU mặc dù đã phát triển nhanh thời gian qua, nếu so từ khi chúng ta có quan hệ thương mại với EU 15 năm nay thì chúng ta tăng trưởng xuất khẩu lên tới hơn 15 lần, đạt kim ngạch xuất khẩu tới hơn 41 tỷ USD. Nhưng thị phần xuất khẩu sang EU của chúng ta mới chỉ có 2%, đứng thứ 7 trong các đối tác xuất khẩu sang châu Âu.
Điều đó cho thấy dư địa còn rất lớn vì chúng ta nếu nhìn vào cơ cấu thương mại thì có nhiều ngành hàng chúng ta có năng lực cạnh tranh năng lực sản xuất, xuất khẩu như dệt may, đồ gỗ, điện tử, giày da, nông thủy sản... nhưng thuế suất mà mặt hàng của chúng ta khi xuất khẩu sang châu Âu thường giao động từ 7 – 10% thậm chí là 30%, như vậy có nghĩa năng lực cạnh tranh của chúng ta thấp hơn so với một số đối tác xuất khẩu khác sang EU.
Vì vậy đây là cơ hội rất lớn để chúng ta nâng cao năng lực cạnh tranh thông qua cắt giảm thuế quan và đơn giản hóa thu tục xuất khẩu sang thị trường này. Tôi tin chắc, với việc cắt giảm thuế quan như rất cao dành cho Việt Nam khi EVFTA có hiệu lực thì chúng ta có lợi thế và điều kiện thuận lợi để cạnh tranh có hiệu quả hơn, hướng tới thị phần lớn hơn nữa. Đặc biệt là giá trị gia tăng cao hơn sang thị trường này.
Nhưng điều đó không có nghĩa là chúng ta có thể có ngay mọi thứ trong "bàn tiệc". Thị trường EU là thị trường có những yêu cầu rất khắt khe và đòi hỏi cao về chất lượng kỹ thuật thông qua các hàng rào kỹ thuật liên quan kiểm dịch động vật thực vật cho đến vệ sinh an toàn thực phẩm...
Ngay bản thân các điều kiện mở cửa thị trường cho một mặt hàng cũng gắn với nhiều điều kiện cụ thể trong mô hình tổ chức sản xuất, điều kiện khu vực sản xuất, an toàn, người lao động, chưa kể đến vấn đề chuyên môn sâu. Như vậy, áp lực và điều kiện ở phía trước còn rất lớn. Chúng ta phải tổ chức tốt với một sự chủ động, tinh thần trách nhiệm của tất cả cơ quan quan lý nhà nước nhưng đồng thời có sự hưởng ứng và vào cuộc của cộng đồng doanh nghiệp vì chúng ta phải nói đến 2 chiều. Rõ ràng Chính phủ có thể vào cuộc, hướng dẫn hỗ trợ nhưng doanh nghiệp phải hiểu đúng điều kiện mới, luật chơi của khu vực này, những thuận lợi và cả những vấn đề đặt ra.
Vì vậy, chúng tôi rất tin tưởng với sự vào cuộc quyết liệt đồng bộ của các cơ quan quản lý nhà nước, tổ chức chính trị là nền tảng quan trọng cho toàn xã hội trong đó có cộng đồng doanh nghiệp và ngươi dân sẽ nhận thức đầy đủ và có bước đi kịp thời và phù hợp để tiếp cận với thị trường này.
Chương trình hành động mà Chính phủ sẽ rất sớm ban hành sẽ là nguyên tắc và nền tảng quan trọng để cho Bộ Công Thương và bộ ngành tổ chức thực hiện. Tôi tin chắc nếu chúng ta làm tốt điều này thì không chỉ ngắn hạn trước mắt chúng ta có được những hiệu quả rất cao và rất có ý nghĩa trong bối cảnh dịch COVID-19 đang gây ra những tác động rất xấu đến nền kinh tế của Việt Nam, khu vực và toàn cầu.
Cùng với đó, về lâu dài, chúng ta có thể thực thi được những mục tiêu quan trọng trong tái cơ cấu lại nền kinh tế, gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng theo hướng bền vững và đảm bảo cho sự phát triển toàn diện của chúng ta.
Trân trọng cảm ơn Bộ trưởng!
Theo Báo Tin tức