Nấc thang mới trong không gian hợp tác châu Á - Thái Bình Dương

Diễn đàn hợp tác kinh tế châu Á - Thái Bình Dương 2017 với các hoạt động chính là ba hội nghị các quan chức cao cấp APEC (SOM 1, SOM 2, SOM 3) đã được tổ chức vào tháng 02, tháng 3 và tháng 8-2017. Bên cạnh đó, một số hội nghị liên quan cũng đã diễn ra, bao gồm Hội nghị bàn tròn về chính sách cao cấp về du lịch bền vững (tháng 6-2017); Diễn đàn đối thoại chính sách cao cấp về an ninh lương thực và nông nghiệp bền vững thích ứng biến đổi khí hậu (tháng 5-2017); Hội nghị Bộ trưởng về doanh nghiệp nhỏ và vừa và các cuộc họp hội nghị liên quan (tháng 9-2017); Đối thoại chính sách cao cấp về phụ nữ và kinh tế (tháng 9-2017); Hội nghị Bộ trưởng tài chính APEC 2017 (tháng 10-2017) và các hoạt động bên lề. Các hội nghị này đã đưa ra những ưu tiên, đề xuất, những sáng kiến mới thể hiện tầm nhìn mới, vị thế mới của APEC 2017. Tuần lễ cấp cao APEC 2017 diễn ra từ ngày 06 đến 11-11-2017 tại thành phố Đà Nẵng là sự kiện quan trọng nhất của năm APEC 2017 và là một trọng tâm trong hoạt động đối ngoại của Việt Nam trong năm nay nhằm triển khai hội nhập quốc tế sâu, rộng, nâng cao chất lượng và hiệu quả của công tác đối ngoại đa phương.

Chủ đề và các ưu tiên Việt Nam đề xuất cho APEC 2017 mang tính kế thừa thành quả của các năm APEC trước đó, phù hợp với tình hình hợp tác và các diễn biến trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương.

Với phương châm phối hợp cùng các nền kinh tế thành viên trong khu vực xây dựng một cộng đồng châu Á - Thái Bình Dương hòa bình, ổn định, phát triển, kết nối và thịnh vượng, Việt Nam đã xác định chủ đề của năm APEC 2017 là: “Tạo động lực mới, cùng vun đắp tương lai chung”, với các ý nghĩa: Thứ nhất, phản ánh mối quan tâm chung của các nền kinh tế thành viên APEC về tìm kiếm “động lực mới” cho hội nhập, liên kết và tăng trưởng kinh tế của châu Á - Thái Bình Dương; thứ hai, thể hiện “mẫu số chung”, mục tiêu dài hạn của APEC và châu Á - Thái Bình Dương về “vun đắp một tương lai chung”, đó là hòa bình, ổn định, phát triển và thịnh vượng; thứ ba, thể hiện kỳ vọng về những phát triển mới của APEC trong năm 2017, góp phần khẳng định vị thế của Diễn đàn trong cục diện mới. Bên cạnh đó, Việt Nam cũng xác định bốn ưu tiên chính của APEC 2017, tập trung vào các nội dung hợp tác mà APEC đang chú trọng, bao gồm:

Thúc đẩy tăng trưởng bền vững, sáng tạo và bao trùm: Đây là một trong những ưu tiên hợp tác hàng đầu của APEC trong bối cảnh kinh tế thế giới phục hồi chưa vững chắc và bất bình đẳng gia tăng. Tính “bền vững” và “bao trùm” của phát triển được nhấn mạnh nhằm góp phần thực hiện Chiến lược APEC về tăng trưởng chất lượng giai đoạn đến năm 2020 và các Mục tiêu phát triển bền vững (SDG) của Liên hợp quốc. Cải cách cơ cấu và đổi mới sáng tạo cũng đóng vai trò rất quan trọng nhằm tạo sự năng động mới cho tăng trưởng, thông qua việc cải thiện năng suất lao động, phát triển nguồn nhân lực và bảo đảm phân bổ nguồn lực hiệu quả. Đây là mô hình tăng trưởng lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm.

Đẩy mạnh liên kết kinh tế khu vực sâu rộng: Trong những năm vừa qua, đẩy mạnh liên kết kinh tế khu vực sâu rộng và tăng cường kết nối được đề cao trong chương trình nghị sự APEC nhằm đáp ứng nhu cầu gia tăng liên kết kinh tế sâu rộng hơn và phát triển của các nền kinh tế châu Á - Thái Bình Dương. Trong năm 2017, các nền kinh tế APEC tiếp tục đẩy mạnh hoàn tất Mục tiêu Bô-gô về tự do hóa thương mại và đầu tư vào năm 2020, đồng thời tăng cường kết nối trên ba phương diện: kết cấu hạ tầng, thể chế và con người. Những nỗ lực mới là cần thiết để APEC duy trì vai trò động lực thúc đẩy hội nhập kinh tế khu vực sâu, rộng.

Nâng cao năng lực cạnh tranh, sáng tạo của doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa (MSMEs) trong kỷ nguyên số: Doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa là một động lực đối với tăng trưởng và tạo việc làm tại các nền kinh tế APEC. Sự phát triển và tham gia sâu vào các chuỗi giá trị của các doanh nghiệp này tạo ra những xung lực mới cho sự phát triển của các nền kinh tế APEC. Việc “nâng cao năng lực cạnh tranh và sáng tạo” của MSMEs càng trở nên quan trọng hơn trong kỷ nguyên số, với những cơ hội và thách thức mới. Việc nâng cao sức cạnh tranh, sáng tạo đồng thời thể hiện sự tiếp nối và thúc đẩy triển khai tiếp những chương trình hoạt động của APEC trong lĩnh vực liên quan đến MSMEs.

Tăng cường an ninh lương thực và nông nghiệp bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu: An ninh lương thực luôn được đề cao trong hợp tác APEC, do châu Á - Thái Bình Dương cung ứng khoảng 55% tổng sản lượng nông sản thế giới. An ninh lương thực cũng là mục tiêu thứ hai trong các SDG của Liên hợp quốc đến năm 2030. Trong những năm gần đây, APEC chú trọng nhiều hơn đến việc giải quyết các tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu đối với các nỗ lực bảo đảm an ninh lương thực và nông nghiệp bền vững. An ninh lương thực gắn với “nông nghiệp bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu” giúp các nền kinh tế APEC ứng phó hiệu quả hơn các tác động ngày càng gay gắt của biến đổi khí hậu.

Việc xác định đúng chủ đề, ưu tiên, các hướng hợp tác và sự tham gia tích cực của các nước lớn trong APEC 2017 đã thể hiện rõ nấc thang mới trong hợp tác châu Á - Thái Bình Dương:

Một là, xây dựng một châu Á - Thái Bình Dương hòa bình, ổn định và phát triển năng động, là động lực tăng trưởng quan trọng của khu vực. Hiện nay, APEC là một đầu tàu kinh tế, là động lực tăng trưởng quan trọng của châu Á - Thái Bình Dương và thế giới. Trải qua gần ba thập niên, các nền kinh tế APEC đã tăng trưởng mạnh mẽ, chiếm gần 60% GDP của thế giới; 49% giao dịch thương mại quốc tế với mức thuế quan trung bình đã giảm từ 11% năm 1996 xuống còn 5,5% vào năm 2016; mức thu nhập, đời sống của người dân trong khu vực được nâng lên rõ rệt. Đó là minh chứng cho nỗ lực của cả khu vực về tự do hóa và tạo thuận lợi cho thương mại, đầu tư, cũng như chia sẻ sự ổn định, phát triển và cùng thịnh vượng. Để thực hiện những điều đó, trong bài phát biểu khai mạc tại Hội nghị các bộ trưởng phụ trách thương mại APEC (MRT) lần thứ 23, với sự tham dự của nhiều quan chức cấp cao APEC, Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc đã nhấn mạnh: “Mọi kế hoạch hợp tác với những mục tiêu tốt đẹp sẽ không thể trở thành hiện thực, nếu chúng ta thiếu lòng tin, quyết tâm chính trị, hợp tác cùng nhau để gìn giữ môi trường hòa bình, bảo đảm an ninh, an toàn cho các hoạt động đầu tư, lưu chuyển hàng hóa thương mại trong khu vực”. Tất cả các nước trong khu vực, dù là thành viên hay không là thành viên APEC, đều chia sẻ lợi ích chung trong việc xây dựng quan hệ đối tác châu Á - Thái Bình Dương, vì phát triển bền vững và bao trùm trong thế kỷ XXI.

Hai là, các hoạt động của APEC 2017 đã tạo ra những động lực mới để nâng liên kết kinh tế khu vực châu Á - Thái Bình Dương lên một tầm cao mới, khẳng định là Diễn đàn vì người dân và doanh nghiệp. Từ tháng 3-2017 đến nay, nước chủ nhà Việt Nam cùng các nền kinh tế thành viên APEC triển khai quá trình cụ thể hóa bốn ưu tiên nêu trên thành các văn kiện, tài liệu, dự án, từ đó thúc đẩy hợp tác APEC trong những năm tới. Với khoảng 50 cuộc họp, hội thảo, đối thoại, tại SOM2 và các cuộc họp liên quan, các đại biểu đã thảo luận những vấn đề thực chất ở thời điểm quan trọng mang tính bước ngoặt của Diễn đàn. Trong những thập niên tới, vai trò của APEC không thể thiếu trong cấu trúc khu vực đang định hình, nhằm điều phối, gắn kết các cơ chế liên kết khu vực; xử lý hiệu quả các thách thức toàn cầu, đáp ứng lợi ích chính đáng của các nền kinh tế trong khu vực đang trong tiến trình cơ cấu lại nền kinh tế; đẩy nhanh nỗ lực hoàn tất các mục tiêu Bô-gô, duy trì đà liên kết khu vực trong các khuôn khổ, như Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP)..., hướng tới hình thành Khu vực thương mại tự do toàn châu Á - Thái Bình Dương (FTAAP).

Ba là, APEC 2017 được kỳ vọng là nơi khởi xướng các ý tưởng liên kết kinh tế khu vực, là thời điểm quan trọng để định hình Tầm nhìn của APEC sau năm 2020. APEC có thể xem là “vườn ươm” cho những sáng kiến, những ý tưởng về hội nhập gắn với phát triển. APEC là nơi để các nền kinh tế thành viên thử nghiệm, thúc đẩy những ý tưởng về tự do hóa, thậm chí cả những nội dung phức tạp, gặp nhiều trở ngại tại các khuôn khổ đa phương. Thêm vào đó, mặc dù là một diễn đàn kinh tế, song trong khuôn khổ APEC, việc các nhà lãnh đạo, quan chức trong khu vực đối thoại ở Diễn đàn góp phần vào việc bảo đảm ổn định, an ninh chính trị, hướng tới mục tiêu vì sự thịnh vượng chung của khu vực. Có thể nói, các mục tiêu Bô-go là yếu tố truyền cảm hứng và đưa APEC đến được với vị trí và uy tín hiện nay. Thêm vào đó, đây là thời điểm để Diễn đàn đưa ra các tầm nhìn sau năm 2020, xác định rõ các mục tiêu, hướng đi dài hạn và các trụ cột hợp tác cho Diễn đàn trong 10 - 15 năm tới.

Bốn là, APEC 2017 nhận được sự quan tâm rất lớn và thể hiện được tầm quan trọng khi có sự xác nhận tham gia của người đứng đầu các nền kinh tế lớn nhất thế giới. Việc tham gia trực tiếp của các nhà lãnh đạo cấp cao cho thấy, khu vực châu Á - Thái Bình Dương là nơi mà các nước lớn muốn hướng đến trong hợp tác và đầu tư. Việc Tổng thống Mỹ Đ. Trăm đã xác nhận tham gia APEC 2017 được xem là cơ hội để nước Mỹ khẳng định những cam kết của Mỹ đối với khu vực, đồng thời đặt nền tảng cho hướng tiếp cận mới của Mỹ đối với châu Á nói chung và Đông Nam Á nói riêng trên nhiều lĩnh vực. Về phía Nga, cho đến năm 2012 - năm Nga chủ trì APEC lần thứ 24 tại Vla-đi-vô-xtốc, Nga thường giữ thái độ im lặng trước các vấn đề của APEC. Vì thế, việc Tổng thống Nga V. Pu-tin nhận lời mời tham dự Tuần lễ cấp cao APEC 2017 cho thấy, Nga đặc biệt coi trọng việc củng cố quan hệ hợp tác với các nước trong khu vực. Mặc dù Nga là nước xuất khẩu nhiều trang thiết bị quốc phòng cho các nước Đông Nam Á, nhưng các mối quan hệ thương mại chưa được phát triển tương xứng. Năm 2015, giao thương của các nước Đông Nam Á với Nga chỉ chiếm 0,6% tổng giá trị thương mại của khu vực này, tương đương 13 tỷ USD, trong khi giao thương với Trung Quốc chiếm đến 15%, tương đương 346 tỷ USD.

Với ý nghĩa đó, năm APEC 2017 hứa hẹn sẽ tạo động lực mới cho Diễn đàn hợp tác kinh tế châu Á - Thái Bình Dương. APEC 2017 một lần nữa khẳng định đối ngoại đa phương là chỗ dựa quan trọng của nền kinh tế thành viên, để thúc đẩy lợi ích và đề cao vị thế trong một thế giới toàn cầu hóa sâu rộng.

Vị thế mới của Việt Nam trên trường quốc tế và ở khu vực

Thứ nhất, APEC 2017 góp phần khẳng định vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế. Việc tổ chức thành công APEC 2017 kỳ vọng rằng sẽ không chỉ mang lại đánh giá cao cho Việt Nam trong công tác tổ chức mà còn cho thấy đóng góp của Việt Nam, với tư cách là “người dẫn đường”, thúc đẩy APEC, trong một thời điểm còn rất nhiều khó khăn, phức tạp của nền chính trị và kinh tế thế giới, tới con đường thúc đẩy tự do hóa thương mại vì sự phát triển bền vững và thịnh vượng cho khu vực. Trong bối cảnh tình hình thế giới nhiều biến động, thách thức và rủi ro ngày một gia tăng, gây tác động nặng nề tới các nền kinh tế, tốc độ tăng trưởng kinh tế trên toàn cầu theo đó giảm xuống mức thấp nhất sau cuộc khủng hoảng tài chính - kinh tế toàn cầu hồi năm 2008 - 2009, chỉ đạt 2,2%. Thêm vào đó, lợi ích từ toàn cầu hóa chưa được phân bố đồng đều khiến xu thế bảo hộ thương mại và các tư tưởng chống toàn cầu hóa tăng lên, nhất là tại Mỹ và một số quốc gia châu Âu. Ứng phó với tình hình mới hiện nay, Việt Nam trong vai trò nước chủ nhà đã đề xuất chủ đề, những ưu tiên hoạt động cho năm APEC 2017, và nhận được sự ủng hộ rộng rãi từ các nền kinh tế thành viên. Trên cơ sở đó, APEC 2017 với sự chủ trì của Việt Nam đưa ra những sáng kiến, biện pháp và chính sách cụ thể, thiết thực nhằm tạo ra những lợi ích gắn liền với người dân và doanh nghiệp trong khu vực.

Thứ hai, APEC 2017 nâng tầm quan hệ song phương của Việt Nam đi vào chiều sâu và hiệu quả. Diễn đàn hội tụ 13 trong số 25 đối tác chiến lược và đối tác toàn diện, và nhiều đối tác kinh tế, thương mại hàng đầu của Việt Nam. Mười tám thành viên APEC là các đối tác quan trọng trong các hiệp định thương mại tự do (FTA) song phương và đa phương của nước ta. Các thành viên APEC chiếm tới 78% tổng số vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), 75% thương mại hàng hóa, 38% viện trợ phát triển chính thức (ODA) và 79% lượng khách du lịch quốc tế của Việt Nam. Khoảng 80% số du học sinh Việt Nam ở nước ngoài đang học tập tại các nền kinh tế thành viên APEC. Hiện nay, 13 trong số 15 các hiệp định thương mại tự do của Việt Nam là kết quả hợp tác với 18 nền kinh tế thành viên APEC. Bảy nền kinh tế thành viên APEC hiện nằm trong tốp 10 thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam bao gồm: Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Hồng Công, Ma-lai-xi-a và Xin-ga-po. Vì vậy, ngoài việc đóng góp vào thành công chung của hợp tác đa phương APEC 2017, Việt Nam sẽ có cơ hội đưa mối quan hệ song phương với các nền kinh tế thành viên APEC lên một tầm cao mới với chiều sâu và hiệu quả hơn nữa. Đây là cơ hội tiếp xúc song phương với các thành viên nhằm trao đổi các phương hướng về chiến lược, biện pháp cụ thể làm sâu sắc hơn các quan hệ, hợp tác để bắt kịp với những chuyển biến nhanh chóng hiện nay của nền chính trị - kinh tế thế giới, đồng thời đẩy mạnh sự phối hợp, đồng thuận, nâng tầm ảnh hưởng của nhau tại các diễn đàn đa phương khu vực và quốc tế, trong đó có APEC, ASEAN, Diễn đàn hợp tác Á - Âu (ASEM), Tổ chức Thương mại thế giới (WTO),...

Thứ ba, đây là cơ hội lớn cho doanh nghiệp Việt Nam trong bối cảnh hội nhập.Với quy mô và tầm quan trọng của mình, APEC khuyến khích và thúc đẩy các doanh nghiệp uy tín hàng đầu thế giới đến kinh doanh và đầu tư vào Việt Nam, tạo ra cơ hội “vàng” cho doanh nghiệp Việt Nam khai thác và phát triển. Trước hết, APEC 2017 sẽ mang lại cơ hội tốt cho doanh nghiệp Việt Nam để tác động tích cực vào việc thay đổi thể chế, chính sách. Với hơn 200 sự kiện lớn nhỏ, 8 hội nghị bộ trưởng, cấp bộ trưởng, tương đương bộ trưởng và đặc biệt là sự kiện được mong chờ nhất với phía doanh nghiệp là Hội nghị thượng đỉnh doanh nghiệp APEC tại Đà Nẵng, APEC 2017 sẽ luôn có các hoạt động tương tác gần gũi, thiết thực giữa doanh nghiệp với các quan chức cao cấp, các nhà hoạch định chính sách. Chính sự tương tác này và cùng với sự quan tâm, lắng nghe của các nhà hoạch định chính sách sẽ chuyển hóa thành những chính sách, những cam kết của APEC đem lại tác động thuận lợi cho quá trình sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp. Thêm vào đó, sự hội tụ của các nền kinh tế năng động hàng đầu khu vực và thế giới, như Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ô-xtrây-lia... cùng hơn 1.000 doanh nghiệp quốc tế thuộc các thành viên APEC đến Việt Nam trong dịp diễn ra sự kiện APEC 2017 sẽ mang lại nhiều cơ hội để kết nối các doanh nghiệp Việt Nam với các doanh nghiệp hàng đầu thế giới và tìm kiếm cơ hội hợp tác làm ăn. Chính vì vậy, năm APEC 2017 được coi là thời điểm “vàng” ảnh hưởng tích cực tới các doanh nghiệp Việt Nam nhằm tương tác với cơ quan chức năng, tác động vào các thể chế, chính sách cũng như để học tập kinh nghiệm, quảng bá hình ảnh và tạo dựng quan hệ hợp tác kinh doanh với các đối tác phát triển hơn trong khu vực.

Có thể nói, tham gia chủ động và tích cực vào các hoạt động của APEC nói chung và APEC 2017 nói riêng là cơ hội lớn để Việt Nam góp phần định hình tương lai không chỉ của APEC mà cả cấu trúc kinh tế của khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Đăng cai tổ chức APEC 2017, Việt Nam kỳ vọng sẽ khai thác được không gian phát triển rộng lớn với những tiềm năng hợp tác mới. APEC 2017 hứa hẹn sẽ nâng cao vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế, đẩy mạnh quan hệ của đất nước với các đối tác song phương và cũng là cơ hội tốt cho cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam nắm bắt, đem lại những lợi ích gắn liền tích cực và thiết thực.

Với thế và lực mới của đất nước sau hơn 30 năm đổi mới, với sự ủng hộ, giúp đỡ quý báu của bạn bè và đối tác, năm APEC Việt Nam 2017 thành công tốt đẹp sẽ góp phần phục vụ thiết thực các lợi ích phát triển và an ninh của chúng ta, đồng thời khẳng định tầm nhìn và vị thế mới của đất nước./.