Ngành năng lượng vẫn còn nhiều hạn chế

Mở đầu Diễn đàn cấp cao năng lượng Việt Nam - triển khai Nghị quyết số 55-NQ/TW của Bộ Chính trị về định hướng Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 sáng 22/7, Trưởng Ban Kinh tế Trung ương Nguyễn Văn Bình đánh giá, ngành năng lượng trở thành ngành kinh tế năng động, đóng góp rất quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh.

“Sau 10 năm thực hiện Nghị quyết 18 và 15 năm thực hiện Kết luận 26, Bộ Chính trị đã giao Ban Kinh tế Trung ương chủ trì, phối hợp với Bộ Công Thương và các bộ, ngành, cơ quan liên quan xây dựng đề án tổng kết để ban hành một nghị quyết mới phù hợp với yêu cầu và bối cảnh phát triển mới. Qua tổng kết cho thấy, trong thời gian qua, ngành năng lượng nói chung và ngành điện lực nói riêng đã có bước phát triển nhanh, tương đối đồng bộ trong tất cả các phân ngành, lĩnh vực năng lượng, đã bám sát định hướng và hoàn thành cơ bản các mục tiêu cụ thể đề ra”, ông Nguyễn Văn Bình nói.

Tuy vậy, Trưởng Ban Kinh tế Trung ương nhận định, ngành năng lượng nước ta vẫn còn nhiều hạn chế, yếu kém. Mục tiêu bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia còn nhiều thách thức. Các nguồn cung trong nước không đủ đáp ứng yêu cầu, phải nhập khẩu năng lượng ngày càng lớn. Nhiều dự án điện bị chậm so với quy hoạch, kế hoạch. Một số chỉ tiêu bảo đảm an ninh năng lượng đang biến động theo chiều hướng bất lợi. Công tác quản lý, khai thác nguồn tài nguyên năng lượng còn nhiều hạn chế. Hiệu quả khai thác, sử dụng năng lượng còn thấp.

Đồng thời, thị trường năng lượng cạnh tranh phát triển chưa đồng bộ, thiếu liên thông giữa các phân ngành, giữa phát điện với truyền tải điện; độc quyền Nhà nước còn cao; chính sách giá năng lượng còn bất cập, chưa hoàn toàn phù hợp với cơ chế thị trường, chưa tách bạch với chính sách an sinh xã hội.

Cùng quan điểm với Trưởng Ban Kinh tế Trung ương, Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng cũng khẳng định, Việt Nam luôn đặc biệt quan tâm, đầu tư thích đáng cho phát triển năng lượng nhằm bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia, thúc đẩy sản xuất phát triển, nhất là trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Cho đến nay, với nỗ lực của các cấp, các ngành, các doanh nghiệp ngành năng lượng, cùng với sự chỉ đạo, lãnh đạo của Đảng và điều hành của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, ngành năng lượng Việt Nam đã đạt những thành tựu đáng khích lệ và cơ bản đáp ứng các yêu cầu đề ra. Ngành năng lượng Việt Nam đã cơ bản bảo đảm năng lượng cho phát triển kinh tế-xã hội của đất nước với chất lượng ngày càng được cải thiện, đóng góp quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội tại nhiều địa phương và cả nước.

Cụ thể, năm 2019, sản lượng điện sản xuất và nhập khẩu đạt khoảng 240,1 tỷ kWh, công suất đặt nguồn điện hệ thống điện quốc gia đạt xấp xỉ 56.000 MW. Sản lượng dầu thô đạt 13,1 triệu tấn (trong nước đạt 11,07 triệu tấn, ngoài nước đạt 2,03 triệu tấn) và khí đạt 10,2 tỷ m3; sản lượng khai thác than đạt 44,9 triệu tấn (TKV đạt khoảng 39 triệu tấn, Tổng công ty Đông Bắc đạt khoảng 5,9 triệu tấn).

Phó Thủ tướng đánh giá, ngành năng lượng Việt Nam đã vươn mình trở thành ngành kinh tế có quy mô lớn, phát triển năng động và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng. Việc tiêu thụ năng lượng gia tăng đáng kể. Cơ cấu tiêu thụ năng lượng chuyển dịch theo hướng công nghiệp hóa và từng bước chuyển đổi ngành năng lượng sang hoạt động theo cơ chế thị trường. Người dân, doanh nghiệp đều đã có ý thức trong việc sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả. Nguồn lực lớn cho đầu tư phát triển ngành năng lượng được huy động với sự tham gia của nhiều thành phần kinh tế, nòng cốt là các doanh nghiệp Nhà nước…

Bên cạnh việc ghi nhận những điểm tích cực, Phó Thủ tướng cũng nghiêm khắc chỉ ra những tồn tại, hạn chế mà ngành năng lượng cần khắc phục, cũng như những khó khăn mà ngành đang gặp phải.

“Mục tiêu bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia hiện đối mặt với nhiều thách thức do một số chỉ tiêu biến động theo chiều hướng bất lợi như trữ lượng và sản xuất của than, dầu thô và khí đã và đang suy giảm dần hàng năm. Việc này dẫn đến yêu cầu nhập khẩu năng lượng ngày càng lớn, giảm khả năng tự chủ về năng lượng của nước ta và tăng sự phụ thuộc vào các nền kinh tế quốc gia khác”, Phó Thủ tướng đánh giá.

Bên cạnh đó, cơ sở hạ tầng ngành năng lượng còn một số bất cập. Nhiều dự án năng lượng chậm tiến độ, nhất là nhiều dự án nguồn điện than lớn triển khai rất khó khăn do không được sự ủng hộ của nhiều địa phương. Trình độ công nghệ trong một số lĩnh vực chưa cao; hiệu quả khai thác, sử dụng năng lượng còn thấp. Thị trường năng lượng cạnh tranh phát triển chưa đồng bộ, chính sách giá năng lượng còn một số bất cập. Công tác bảo vệ môi trường trong ngành năng lượng có lúc chưa được quan tâm đúng mức, gây một số bức xúc xã hội…

5 nhóm nhiệm vụ trọng tâm

Trước những vấn đề ngành năng lượng đang gặp, Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng đã nêu 5 nhóm nhiệm vụ trọng tâm mà Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đang tập trung chỉ đạo điều hành đối với ngành năng lượng Việt Nam.

Thứ nhất, Chính phủ tập trung chỉ đạo về hoàn thiện thể chế.

Trong đó, Phó Thủ tướng yêu cầu các bộ, ngành liên quan tập trung sửa đổi, bổ sung các Luật Điện lực, Luật Dầu khí, Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả; xây dựng mới Luật Năng lượng tái tạo. Đồng thời, cần sớm nghiên cứu, xây dựng mới, bổ sung điều chỉnh đồng bộ các văn bản quy phạm phát luật dưới các luật này để hướng dẫn, triển khai hiệu quả các nội dung mới, khắc phục những tồn tại, bất cập, trong hoạt động của ngành năng lượng hiện nay.

Các cơ quan liên quan phải xây dựng các cơ chế đặc thù trong đầu tư phát triển các dự án năng lượng, cơ chế tài chính và huy động vốn cho phát triển nguồn điện và hệ thống truyền tải điện. Xây dựng cơ chế phát triển đột phá đối với điện gió ngoài khơi xa bờ, cơ chế đấu thầu, đấu giá cung cấp năng lượng phù hợp, đặc biệt trong các dự án đầu tư năng lượng tái tạo, năng lượng mới, cơ chế khuyến khích phát triển các dự án điện mặt trời phân tán với mục đích tự dùng, cơ chế mua bán điện trực tiếp giữa nhà máy điện năng lượng tái tạo và khách hàng sử dụng điện, chính sách thuế khuyến khích sản xuất, sử dụng năng lượng sạch, tái tạo…

Xây dựng quy định về lộ trình đổi mới công nghệ trong ngành năng lượng. Phương tiện, thiết bị sử dụng năng lượng phải loại bỏ và các tổ máy phát điện hiệu suất thấp không được xây dựng mới. Rà soát, sửa đổi, bổ sung các tiêu chuẩn, quy chuẩn quốc gia trong lĩnh vực năng lượng…

Thứ hai, Phó Thủ tướng yêu cầu các đơn vị tập trung xây dựng Chiến lược phát triển ngành năng lượng và chiến lược phát triển các phân ngành điện và than giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2045. Đồng thời, nghiên cứu, xây dựng chiến lược nhập khẩu năng lượng dài hạn, chiến lược bảo vệ môi trường quốc gia.

Riêng đối với chiến lược ngành dầu khí, Phó Thủ tướng cho biết, chiến lược sẽ được xây dựng sau khi Ban Cán sự Đảng Chính phủ tổng kết, báo cáo Bộ Chính trị tổng kết Nghị quyết số 41-NQ/TW ngày 23/7/2015 của Bộ Chính trị.

Thứ ba, lãnh đạo Chính phủ giao các cơ quan tập trung xây dựng các quy hoạch phát triển ngành năng lượng gồm Quy hoạch tổng thể năng lượng quốc gia, Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia, Quy hoạch hạ tầng dự trữ, cung ứng xăng dầu, khí đốt quốc gia.

“Hiện nay, Thủ tướng Chính phủ đang chỉ đạo Bộ Công Thương đẩy nhanh tiến độ xây dựng các quy hoạch trên, trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, đặc biệt là Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia sẽ phải được phê duyệt ngay trong năm 2020”, Phó Thủ tướng nhấn mạnh.

Đối với Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia, Phó Thủ tướng yêu cầu quy hoạch này phải xác định rõ quy mô nguồn điện trong từng giai đoạn cụ thể. Cùng với đó xác định rõ cơ cấu các nguồn điện để bảo đảm phù hợp với khả năng cung cấp của nguồn năng lượng sơ cấp nhằm tăng cường tính tự chủ về năng lượng của đất nước, đặc biệt là nguồn năng lượng tái tạo, bảo đảm an toàn, ổn định, hiệu quả cho hệ thống, giảm dần những nguồn nhiệt điện gây ô nhiễm, thay thế bằng các nguồn điện khí, đặc biệt ưu tiên phát triển hợp lý năng lượng tái tạo.

Thêm vào đó, Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia cần xác định rõ không gian bố trí các nguồn điện phù hợp với tiềm năng, lợi thế của mỗi vùng, miền và địa phương, cũng như khả năng giải toả công suất của các nguồn điện. Quy hoạch phát triển hệ thống truyền tải hiện đại, thông minh, kết nối với các quốc gia láng giềng, bảo đảm vận hành an toàn, tin cậy và hiệu quả. Trên cơ sở quy hoạch định hướng, phải tập trung xây dựng kế hoạch để thực hiện quy hoạch, trong đó, xác định rõ kế hoạch phát triển các nguồn điện và hệ thống truyền tải cho các giai đoạn 5 năm và hằng năm làm cơ sở để huy động các nguồn lực đầu tư thực hiện.

Thứ tư, về chuyển đổi ngành năng lượng theo cơ chế thị trường, Phó Thủ tướng cho biết, thời gian qua, Thủ tướng Chính phủ cũng quan tâm chỉ đạo thực hiện xây dựng cơ chế, thể chế chuyển đổi ngành năng lượng sang hoạt động theo cơ chế thị trường. Cho đến nay, ngành điện Việt Nam đã hoạt động với mô hình thị trường bán buôn điện cạnh tranh (từ đầu năm 2019) và việc điều chỉnh giá bán lẻ điện đã được thực hiện theo cơ chế thị trường, có sự kiểm soát của Nhà nước. Ngành than còn khâu cung cấp than cho điện chưa thực hiện theo đúng cơ chế thị trường. Còn ngành khí đã hoạt động cạnh tranh khâu khai thác và nhập khẩu khí tự nhiên với một đầu mối thu mua tại thượng nguồn mỗi dây chuyền khí, hệ thống khí; cạnh tranh kinh doanh nhập khẩu và phân phối trên thị trường nội địa đối với các loại LPG, CNG, LNG.

“Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo xây dựng và sớm hoàn thiện Đề án phát triển thị trường năng lượng cạnh tranh đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, bảo đảm bám sát các chủ trương, định hướng, giải pháp tại Nghị quyết 55. Trong đó, sớm đưa thị trường bán lẻ điện cạnh tranh vào thí điểm năm 2022 và phấn đấu có thị trường hoàn chỉnh từ năm 2023; vận hành thị trường than cạnh tranh đầy đủ tại các phân khúc thị trường than giai đoạn 2026-2030. Các cơ quan liên quan cần đẩy nhanh tiến độ nghiên cứu, thí điểm mô hình thị trường cạnh tranh phân phối khí đường ống hạ nguồn, từng bước đồng bộ thị trường khí với thị trường điện ở nước ta”, Phó Thủ tướng nêu.

Cũng tại diễn đàn, Phó Thủ tướng Chính phủ Trịnh Đình Dũng bày tỏ mong muốn các đại biểu tham dự có những trao đổi thẳng thắn, trách nhiệm để diễn đàn thực sự là nơi thu nhận những đóng góp tích cực vào việc triển khai nghị quyết chuyên đề quan trọng của Bộ Chính trị về phát triển năng lượng quốc gia./.

Theo chinhphu.vn