Đây là thông tin được công bố tại Hội nghị tổng kết Chương trình Khoa học và Công nghệ cấp Nhà nước “Khoa học và công nghệ phục vụ phát triển bền vững vùng Tây Bắc”, ngày 23/7 tại Hà Nội.

Hội nghị do Đại học Quốc gia Hà Nội (ĐHQGHN) phối hợp cùng Bộ Khoa học và Công nghệ tổ chức nhằm đánh giá tình hình thực hiện nhiệm vụ giai đoạn 2013 - 2020.

Tham dự Hội nghị có đồng chí Nguyễn Văn Bình, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng ban Kinh tế Trung ương; đồng chí Chu Ngọc Anh, Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ; đồng chí Hầu A Lềnh, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam, nguyên Phó Trưởng Ban Thường trực Ban Chỉ đạo Tây Bắc cùng đại diện lãnh đạo các bộ, ban, ngành Trung ương, đại diện lãnh đạo 14 địa phương thuộc vùng Tây Bắc và đông đảo các nhà khoa học.

Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội Nguyễn Kim Sơn, Chủ nhiệm Chương trình Tây Bắc cho biết, nhằm góp phần xây dựng vùng Tây Bắc phát triển nhanh, toàn diện và bền vững, năm 2012, Thủ tướng Chính phủ đã chuẩn y đề xuất của ĐHQGHN và Ban Chỉ đạo Tây Bắc về việc tổ chức triển khai Chương trình khoa học và công nghệ (KH&CN) cấp Nhà nước “Khoa học và công nghệ phục vụ phát triển bền vững vùng Tây Bắc”. Đây là chương trình KH&CN có tính liên ngành, liên lĩnh vực, tính hướng đích và ứng dụng cao, nhằm cung cấp luận cứ khoa học và thực tiễn cho việc giải quyết những vấn đề cơ bản và nóng bỏng nhất đang đặt ra trong thực tiễn nhằm giải phóng các tiềm năng, tháo gỡ khó khăn, phát huy cao độ các nguồn lực, tạo nên xung lực mạnh mẽ trong quá trình phát triển bền vững của vùng Tây Bắc.

“Được triển khai thực hiện trong giai đoạn 2013 - 2020, Chương trình đã hoàn thành các mục tiêu đặt ra, đóng góp quan trọng vào việc xây dựng, điều chỉnh chiến lược, quy hoạch và kế hoạch phát triển nhân lực, kinh tế, xã hội bền vững theo hướng bảo vệ môi trường, tài nguyên thiên nhiên, đảm bảo an ninh, quốc phòng vùng Tây Bắc”, Chủ nhiệm Nguyễn Kim Sơn nhấn mạnh.

Các hoạt động của Chương trình góp phần giúp cho địa phương thay đổi nhận thức, quan điểm lựa chọn ứng dụng khoa học công nghệ là khâu đột phá cho phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Đồng thời, góp phần mở rộng quan hệ hợp tác giữa ĐHQGHN, các nhà khoa học, các tổ chức khoa học công nghệ, các doanh nghiệp với các địa phương. Bên cạnh các nghiên cứu cung cấp luận cứ khoa học, Chương trình cũng nhận được một số kết quả cụ thể, thực tiễn về ứng dụng khoa học công nghệ để nâng cao giá trị sản phẩm hàng hóa và các mô hình tăng trưởng, phát triển giáo dục đào tạo và nguồn nhân lực phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, văn hóa - xã hội và đảm bảo quốc phòng an ninh.

Phát biểu tại Hội nghị, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Chu Ngọc Anh đánh giá cao những kết quả từ các nhiệm vụ nghiên cứu thuộc Chương trình Tây Bắc đã và đang được chuyển giao/bàn giao cho các bộ, ban, ngành, địa phương trên tất cả các lĩnh vực.

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ nhấn mạnh, vùng Tây Bắc là một trong 3 vùng địa-chính trị đặc biệt quan trọng trong giai đoạn đẩy mạnh công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước; là vùng có nhiều tiềm năng và lợi thế nhưng chưa được khám phá và phát huy tốt để phát triển bền vững. Đây là vùng còn nhiều khó khăn về kinh tế - xã hội, chịu nhiều tác động ngày càng lớn của biến đối khí hậu. Trong thời gian tới, việc tiếp tục triển khai các hoạt động nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ sẽ góp phần tạo nên một nền tảng, một đòn bẩy tri thức - công nghệ - văn hóa - xã hội mạnh mẽ, góp phần quan trọng cho sự phát triển bền vững vùng Tây Bắc, đáp ứng nguyện vọng của nhân dân các dân tộc trong vùng.

Tại Hội nghị, đại diện Ban Chủ nhiệm Chương trình Tây Bắc, PGS. TS. Trương Vũ Bằng Giang, Phó trưởng Ban Khoa học và Công nghệ ĐHQGHN, Thư ký khoa học Chương trình Tây Bắc đã trình bày báo cáo tổng kết Chương trình Tây Bắc.

Theo đó, Chương trình Tây Bắc có tính mở cao, thích ứng tối đa với diễn biến của tình hình, được phân kỳ triển khai thành 2 giai đoạn với 4 hướng nghiên cứu: 1) Nghiên cứu, xây dựng cơ sở dữ liệu, cơ sở khoa học, mô hình phát triển bền vững vùng Tây Bắc; 2) Nghiên cứu cơ sở khoa học của các mô hình phát triển kinh tế - xã hội phù hợp cho các tiểu vùng và liên vùng Tây Bắc; 3) Nghiên cứu, đề xuất, chuyển giao các giải pháp khoa học và công nghệ phát triển kinh tế, hạ tầng giao thông, thông tin, văn hóa, xã hội; 4) Nghiên cứu xác định nhu cầu đào tạo nguồn nhân lực và đề xuất giải pháp đào tạo phù hợp cho phát triển nguồn nhân lực vùng Tây Bắc.

Sau 7 năm triển khai, có 58 nhiệm vụ đã được phê duyệt và triển khai, trong đó có 55 đề tài và 03 dự án sản xuất thử nghiệm với tổng kinh phí thực hiện là hơn 311 tỷ đồng. Toàn bộ 58 đề tài, dự án triển khai trong Chương trình đã được tiến hành dựa trên cơ sở dữ liệu được điều tra và khảo sát thực tiễn với các phương pháp, cơ sở vật chất và cách tiếp cận phong phú, đa dạng và hiện đại, phù hợp với yêu cầu của từng nhiệm vụ.

Đại diện Ban Chủ nhiệm cho biết, Chương trình Tây Bắc có tính mở cao, thích ứng tối đa với diễn biến của tình hình. Sự tham gia tích cực của chính quyền các địa phương, đoàn thể, doanh nghiệp, cộng đồng dân cư và các nhà khoa học trong vùng là vô cùng quan trọng, vừa với tư cách là cộng tác viên, là người đặt hàng, người đánh giá và vừa là người trực tiếp sử dụng kết quả của Chương trình (thông qua chuyển giao/bàn giao). Đây cũng là điểm ưu việt của Chương trình Tây Bắc, góp phần tác động trực tiếp đến các địa phương, thúc đẩy phát triển các mô hình quy mô tập thể hay hộ gia đình trong sản xuất/kinh doanh dựa trên nền tảng ứng dụng KH&CN.

Các sản phẩm đáp ứng nhu cầu thực tiễn, có đầu ra, các kết quả nghiên cứu và triển khai có thể ứng dụng và được nhân rộng tại các địa phương làm động lực và cơ sở cho sự phát triển kinh tế xã hội một cách bền vững mà không phải nhập công nghệ của nước ngoài, tạo nên cơ sở khoa học nền tảng cho phát triển lâu dài, chỉ ra được các vướng mắc cần giải quyết thông qua các cơ chế, chính sách đặc thù.

Kết quả của Chương trình đảm bảo phù hợp với trình độ của các nhà quản lý, người dân, doanh nghiệp để có thể triển khai ứng dụng được trong quản lý, sản xuất phát triển tùy theo từng trường hợp, vùng miền cụ thể. Các nghiên cứu được phê duyệt và tổ chức thực hiện luôn có tính kế thừa, phù hợp với trình độ phát triển của nguồn nhân lực trong khu vực, đồng thời phù hợp với khả năng hấp thụ của nguồn nhân lực trong khu vực, có khả năng thu hút đầu tư từ khối doanh nghiệp tư nhân, làm cơ sở cho triển khai các sinh kế phù hợp với tài nguyên hiện có của vùng, đảm bảo các kết quả nghiên cứu có tính ứng dụng lâu dài và nhân rộng.

Trưởng Ban Kinh tế Trung ương Nguyễn Văn Bình và Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Chu Ngọc Anh cùng đại diện các ban, ngành tham quan các sản phẩm công nghệ được giới thiệu tại Hội nghị.

Tại Hội nghị, các đại biểu đã đánh giá các kết quả thực hiện Chương trình trên các phương diện: hoàn thành các mục tiêu, nội dung của Chương trình; hoàn thành các chỉ tiêu của Chương trình; sự phù hợp của Chương trình với các định hướng; tính hiệu quả, hướng đích và ứng dụng các kết quả nghiên cứu, sản phẩm chuyển giao trong phát triển kinh tế - xã hội của từng địa phương.

Đồng chí Hầu A Lềnh, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam, nguyên Phó Trưởng Ban Thường trực Ban Chỉ đạo Tây Bắc đánh giá, Chương trình Tây Bắc đã đáp ứng được các mục tiêu đề ra với sự tham gia tích cực, kịp thời, nghiêm túc của các bộ, ban, ngành, địa phương. Thời gian tới, Ban Chủ nhiệm Chương trình, Bộ Khoa học và Công nghệ cùng các đơn vị liên quan đề xuất Chính phủ tiếp tục thực hiện giai đoạn 2 của Chương trình nhằm tạo động lực phát triển vùng cũng như khắc phục những bất cập, hạn chế trong phát triển kinh tế - xã hội địa phương, từ đó đảm bảo phát triển vùng một cách bền vững. Chương trình cần tập trung nghiên cứu, phát triển các sản phẩm khoa học công nghệ mang tính ứng dụng, khai thác các tiềm năng, thế mạnh của vùng, phục vụ phát triển sinh kế địa phương.

Phó Chủ tịch UBND tỉnh Hòa Bình Nguyễn Văn Chương đánh giá cao những đóng góp của Chương trình Tây Bắc với tỉnh Hòa Bình nói riêng và 14 địa phương vùng Tây Bắc nói chung; cho rằng Chương trình đã tác động tích cực đến nhận thức của người dân địa phương về vai trò của KHCN đối với phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. Bên cạnh các kết quả nghiên cứu ứng dụng trong lĩnh vực chăn nuôi, trồng trọt, xây dựng nông thôn mới, Chương trình cũng nghiên cứu, phát triển hệ thống cơ sở dữ liệu về điều kiện tự nhiên, môi trường, hạ tầng kinh tế, văn hóa - xã hội, dân cư, tộc người... tạo tiền đề để tỉnh có giải pháp hỗ trợ quản lý, ban hành các chính sách phù hợp.

Giám đốc Sở KH&CN Hà Giang Phan Đăng Đông cho biết, có 13/18 nhiệm vụ KH&CN do tỉnh đặt hàng được Ban Chủ nhiệm Chương trình Tây Bắc phê duyệt và triển khai, trong đó có 7 đề tài, dự án, 10 mô hình KH&CN được triển khai, ứng dụng vào sản xuất và đời sống. Các đề tài, dự án này đóng vai trò quan trọng trong việc giải quyết các vấn đề sinh kế cho người dân địa phương. Đồng thời, kết quả nghiên cứu của Chương trình cũng tạo đà thúc đẩy ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội miền núi theo hướng công nghiệp hóa - hiện đại hóa.

Với vai trò thụ hưởng các kết quả nghiên cứu của Chương trình Tây Bắc, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Phú Thọ Phan Trọng Tấn bày tỏ, tỉnh Phú Thọ đã tiếp nhận và ứng dụng tối đa, phục vụ đắc lực hệ thống y tế địa phương.

Bà Vũ Thị Hiên, Trường Mầm non Hảo Nghĩa, Huyện Na Rì, Bắc Kạn chia sẻ, nhà trường được thụ hưởng kết quả từ đề tài “Nghiên cứu đề xuất và ứng dụng các giải pháp KH, CN phù hợp nâng cao hiệu quả các công trình đập dâng vùng Tây Bắc” đã góp phần đảm bảo nguồn nước hợp vệ sinh cung cấp cho hoạt động dạy và học của nhà trường cũng như sinh hoạt của học sinh lứa tuổi mầm non.

Phát biểu chỉ đạo tại Hội nghị, đồng chí Nguyễn Văn Bình, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng ban Kinh tế Trung ương ghi nhận và đánh giá cao các kết quả mà Chương trình Tây Bắc đã đạt dược trong thời gian vừa qua. Các kết quả này phục vụ xây dựng, điều chỉnh các chiến lược, quy hoạch và kế hoạch phát triển bền vững, đảm bảo quốc phòng, an ninh vùng Tây Bắc, các mô hình sinh kế, nuôi trồng, chế biến, sản xuất kinh doanh, đào tạo và phát triển nguồn nhân lực.

Đồng chí Nguyễn Văn Bình lưu ý một số điểm:

Một là, mặc dù có sự đầu tư khá tốt cho nghiên cứu ở giai đoạn 2013 - 2020, nhưng một số nghiên cứu vẫn còn mang tính hàn lâm; hiểu biết về Vùng chưa hoàn toàn sâu sắc; các mô hình được xây dựng và triển khai tại Vùng chưa có đủ thời gian để phát huy hết các giá trị; chưa đủ thời gian và nguồn lực tài chính để triển khai xây dựng các dự án chuyển giao có sự tham gia của các địa phương, doanh nghiệp theo hướng Vùng và liên kết Vùng. Những nhiệm vụ trong lĩnh vực nông - lâm nghiệp đã và đang triển khai cần có thêm thời gian để tiếp tục phát triển và mở rộng, phát huy giá trị của các đóng góp KH&CN.

Hai là, kết quả đạt được của Chương trình trong giai đoạn vừa qua cũng cho thấy Tây Bắc là một trong những vùng mà thực tiễn phát triển đang đặt ra nhiều vấn đề phức tạp. Đó là hiện tượng suy thoái và cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên, ô nhiễm môi trường do khai thác, sử dụng không hiệu quả tài nguyên, nhất là khoáng sản; tỷ lệ hộ nghèo vẫn còn cao nhất cả nước; chất lượng nguồn nhân lực còn ở mức thấp; nơi các tệ nạn xã hội và tội phạm buôn lậu ma túy, buôn bán phụ nữ, trẻ em, buôn lậu qua biên giới,… gia tăng nhanh chóng. Địa bàn cũng luôn ẩn chứa những nguy cơ dẫn đến sự kỳ thị, chia rẽ, xung đột để các thế lực thù địch lợi dụng chống phá chế độ và an ninh quốc gia,… Do đó, việc tiếp tục tổ chức, triển khai nghiên cứu là xuất phát từ chính nhu cầu thực tiễn của Vùng và sự phát triển bền vững của Tây Bắc cũng chính là sự phát triển bền vững của cả nước.

Ba là, trong thời đại của cách mạng công nghiệp 4.0, khoa học, công nghệ và văn hóa đã trở thành những nguồn lực trực tiếp và quan trọng bậc nhất của sự phát triển nhanh và bền vững của tất cả các quốc gia, dân tộc, vùng và địa phương. Tương tự như vậy đối với nước ta, nhất là đối với vùng Tây Bắc, để tìm ra lời giải tối ưu, hài hòa cho các bài toán phát triển trước mắt và lâu dài; để phát huy tối đa các tiềm năng và lợi thế nhằm nhanh chóng thu hẹp khoảng cách phát triển so với các nước tiên tiến trong khu vực và trên thế giới thì lựa chọn duy nhất là phát huy nguồn lực trí tuệ và nguồn lực con người, tức là dựa vào sức mạnh của khoa học, công nghệ và văn hóa.

Bốn là, thời gian triển khai Chương trình giai đoạn vừa qua còn ngắn, trong khi địa bàn triển khai lớn, nhiều khó khăn phức tạp. Chính phủ, Bộ Khoa học và Công nghệ cùng Bộ Tài chính cần xem xét tiếp tục ưu tiên đầu tư kinh phí cho Chương trình giai đoạn 2021 - 2025, nhất là cho các đề tài, dự án triển khai ứng dụng, nhân rộng mô hình chuyển giao các sản phẩm khoa học và công nghệ vào sản xuất, đời sống của đồng bào các dân tộc và các cơ quan, doanh nghiệp vùng Tây Bắc.Trong quá trình tổ chức thực hiện cần huy động đa dạng các nguồn lực, cả trong nước và quốc tế;  cần phải xác định rõ cơ chế phối hợp đề lồng ghép các đề tài, dự án của Chương trình Tây Bắc với các chương trình phát triển kinh tế - xã hội khác, đặc biệt từ nguồn lực hợp tác quốc tế.

Năm là, trong thời gian tới, ĐHQGHN cần tiếp tục phát huy thế mạnh của mình, cụ thể hóa các chương trình hợp tác một cách chặt chẽ hơn, thiết thực hơn, thu hút nhiều hơn sự tham gia của các chuyên gia và nhà khoa học có uy tín cả trong và ngoài ĐHQGHN; phối hợp với Ban Kinh tế Trung ương đề xuất các chủ trương, chính sách mới, đột phá nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội vùng Tây Bắc nói riêng và Việt Nam nói chung trong bối cảnh mới.

Tại Hội nghị, Ban Chủ nhiệm Chương trình Tây Bắc đã ký kết biên bản chuyển giao sản phẩm KH&CN thuộc Chương trình cho lãnh đạo 14 địa phương vùng Tây Bắc.

Cũng trong khuôn khổ Hội nghị, các đại biểu đã tham quan triển lãm các sản phẩm KH&CN thuộc Chương trình Tây Bắc với chủ đề “Vì một Tây Bắc phát triển bền vững”.

HM