(TG)- Đái tháo đường là một trong những bệnh không lây nhiễm phổ biến trên thế giới, đang gia tăng nhanh chóng tại nhiều quốc gia, trong đó đột biến ở các quốc gia có thu nhập trung bình và thấp. Căn bệnh này hiện là thách thức toàn cầu và đang là gánh nặng rất lớn đối với xã hội và hệ thống y tế. Việt Nam là một trong số các nước đang phải đối mặt với gánh nặng từ bệnh đái tháo đường ngày càng nghiêm trọng. Tuy nhiên, bệnh đái tháo đường hoàn toàn có thể điều trị được, quan trọng hơn cả là có thể dự phòng.
* Trên 60% người mắc bệnh đái tháo đường chưa được phát hiện
Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cho biết: Năm 2012, đái tháo đường là nguyên nhân chính gây tử vong cho 1,5 triệu người, trong đó với hơn 80% trường hợp là ở các quốc gia có mức thu nhập trung bình và thấp. Tổ chức Y tế Thế giới dự đoán bệnh đái tháo đường là nguyên nhân gây tử vong đứng thứ 7 vào năm 2030.
Đái tháo đường là căn bệnh mạn tính do tuyến tụy không sản sinh đủ insulin hoặc khi cơ thể không thể sử dụng insulin một cách hiệu quả. Insulin là một hóc môn điều tiết lượng đường trong máu, cung cấp năng lượng cho cơ thể. Nếu đường trong máu không thể đi vào tế bào và được đốt cháy thành năng lượng thì lượng đường này sẽ tích tụ lại trong máu và gây hại cho cơ thể.
Bệnh đái tháo đường được phân thành 2 loại. Cơ thể bệnh nhân đái tháo đường tuýp 1 không thể tự sản sinh được insulin và vì thế bệnh nhân cần tiêm insulin để sống. Đái tháo đường típ 2, chiếm khoảng 90% trường hợp, có thể người bệnh thường tự sản sinh được insulin nhưng không đủ hoặc cơ thể không thể sử dụng insulin hiệu quả. Người mắc bệnh đái tháo đường típ 2 thường là người thừa cân, ít vận động.
Tiến sỹ Phan Hướng Dương, Phó Giám đốc Bệnh viện Nội tiết Trung ương cho biết: Việt Nam đang phải đối mặt với gánh nặng bệnh tật gia tăng nhanh, trong đó có bệnh đái tháo đường và các bệnh không lây nhiễm nói chung. Các nghiên cứu cho thấy, sau 10 năm từ năm 2002 đến 2012, tỷ lệ mắc bệnh đái tháo đường trong cộng đồng đã tăng gấp 2 lần từ 2,7% lên 5,4%. Ước tính tại Việt Nam hiện có khoảng 3 triệu người bị đái tháo đường, đặc biệt trong số đó có tới trên 60% chưa được phát hiện bệnh. Lứa tuổi mắc bệnh chủ yếu là từ 20 -79 tuổi. Chi phí cho điều trị, quản lý đái tháo đường là khoảng 162 USD/người và t ổng chi phí cho điều trị quản lý tất cả người bệnh là 571 triệu USD/năm. Đồng thời, gánh nặng tử vong và tàn phế do căn bệnh này cũng rất lớn. Đái tháo đường nằm trong số 10 nguyên nhân gây tử vong và tàn phế hàng đầu ở cả hai giới, gây ra các biến chứng nặng nề về tim mạch, tổn thương thần kinh, suy thận, nhiễm trùng và gây tổn thương bàn chân có thể dẫn đến phải cắt cụt chi.
Nguyên nhân hàng đầu dẫn đến bệnh đái tháo đường là do các hành vi nguy cơ như dinh dưỡng không hợp lý, thiếu hoạt động thể lực, hút thuốc và lạm dụng rượu bia. Hiện có khoảng 16 triệu người Việt Nam hút thuốc, trong số nam giới uống rượu bia có 1/4 số người uống ở mức nguy hại; khoảng 2/3 số người dân ăn thiếu rau và trái cây và có tới gần 30% thiếu hoạt động thể lực. Sự gia tăng các hành vi nguy cơ đã dẫn tới các rối loạn sinh - chuyển hóa như thừa cân béo phì, rối loạn đường máu, mỡ máu, từ đó dẫn tới mắc bệnh.
* Tăng cường dự phòng và kiểm soát bệnh
Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thanh Long cho biết: Để tăng cường phòng, chống bệnh không lây nhiễm cùng với việc triển khai hiệu quả chương trình mục tiêu y tế, năm 2015 Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Chiến lược quốc gia phòng, chống bệnh ung thư, tim mạch, đái tháo đường, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, hen phế quản và các bệnh không lây nhiễm khác giai đoạn 2015-2025. Chiến lược cũng đề ra các mục tiêu và giải pháp cụ thể để kiểm soát sự gia tăng các bệnh không lây nhiễm. Việc ban hành Chiến lược quốc gia đã thể hiện cam kết của Chính phủ, quyết tâm của Việt Nam trong cuộc chiến để đẩy lùi bệnh đái tháo đường nói riêng và bệnh không lây nhiễm nói chung. Bộ Y tế cũng giao Cục Y tế dự phòng làm đầu mối để thực hiện tốt Chiến lược quốc gia nêu trên, trong đó có các giải pháp hiệu quả để dự phòng và kiểm soát bệnh đái tháo đường.
Thời gian tới, để dự phòng và kiểm soát bệnh đái tháo đường, Việt Nam cần tăng cường thực thi Luật Phòng chống tác hại của thuốc lá, Luật An toàn thực phẩm, Luật Bảo vệ môi trường, trình Quốc hội phê chuẩn Luật Phòng chống tác hại của rượu bia, ban hành các chính sách, hướng dẫn để tăng cường dinh dưỡng hợp lý và hoạt động thể lực cho người dân. Hệ thống y tế cần được củng cố, tiếp tục nâng cao chất lượng chẩn đoán, điều trị tại các bệnh viện, đồng thời chú trọng phát triển y tế dự phòng, y tế cơ sở, mạng lưới bác sỹ gia đình để truyền thông vận động xã hội, thay đổi hành vi, phòng chống yếu tố nguy cơ, cung cấp các dịch vụ dự phòng, tư vấn đầy đủ cho người dân; đồng thời bảo đảm người nguy cơ cao, người mắc bệnh đái tháo đường được phát hiện sớm, quản lý điều trị liên tục, lâu dài tại cộng đồng.
Thứ trưởng Nguyễn Thanh Long nhấn mạnh: Phòng, chống bệnh đái tháo đường cũng như các bệnh không lây nhiễm đòi hỏi vai trò và trách nhiệm của nhiều ngành, lĩnh vực liên quan; trong đó truyền thông nâng cao nhận thức cộng đồng có vai trò thiết yếu. Hưởng ứng Ngày sức khỏe thế giới năm nay, Bộ Y tế đề nghị các ban, ngành, đoàn thể, tổ chức xã hội, đặc biệt là các cơ quan truyền thông, phóng viên các báo, đài tích cực phối hợp và đẩy mạnh hoạt động tuyên truyền, vận động cộng đồng xã hội để cùng nối vòng tay lớn đẩy lùi bệnh đái tháo đường nói riêng, bệnh không lây nhiễm nói chung, góp phần chăm sóc, bảo vệ và nâng cao sức khỏe nhân dân.
Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế) nêu rõ: Công tác dự phòng đóng vai trò rất quan trọng, đặc biệt là trong phòng chống các yếu tố nguy cơ và phát hiện bệnh sớm. Bằng chứng khoa học cho thấy nếu loại trừ được các hành vi nguy cơ sẽ giúp phòng chống được ít nhất 80% các bệnh tim mạch, đái tháo đường tuýp 2 và trên 40% các bệnh ung thư. Mặt khác, đái tháo đường là bệnh mạn tính và thường tiến triển âm thầm. Vì vậy, nếu không được phát hiện sớm để điều trị kịp thời thì bệnh sẽ tiến triển nặng, gây ra nhiều biến chứng trầm trọng và việc điều trị sẽ rất tốn kém ; trong khi đó việc phát hiện sớm rất đơn giản, ít tốn kém hơn.
* Dinh dưỡng hợp lý giúp điều trị và phòng bệnh
PGs.Ts. Nguyễn Thị Lâm, Phó Viện trưởng Viện Dinh dưỡng (Bộ Y tế) cho biết: Dinh dưỡng rất quan trọng trong điều trị bệnh đái tháo đường. Theo đó, nguyên tắc dinh dưỡng chính là phải cung cấp đủ năng lượng và các chất dinh dưỡng, không làm đường máu tăng cao sau bữa ăn, không làm tăng mỡ máu, tăng huyết áp, suy thận... Các bữa ăn của người bị đái tháo đường luôn cần đủ 4 nhóm thực phẩm chính là: Nhóm bột đường, nhóm đạm, nhóm béo, rau và trái cây. Một số thực phẩm có đường huyết thấp mà người bị đái tháo đường nên đưa vào bữa ăn như bánh mỳ đen, gạo lức, gạo lật, rau quả.
Phó Viện trưởng Nguyễn Thị Lâm nhấn mạnh: Người bệnh đái tháo đường nên giữ ổn định số lượng glucid (chất bột đường) trong các bữa ăn phù hợp, biết thay thế thức ăn giàu tinh bột. Lượng thức ăn nên rải đều trong ngày, tránh những bữa ăn lớn, nên chia thành nhiều bữa nhỏ gồm 3 bữa chính và từ 1-3 bữa phụ. Người bị bệnh đái tháo đường nên ăn đúng giờ, ăn đều đặn các bữa; không bỏ bữa kể cả khi ốm hoặc cảm thấy mệt mỏi, không muốn ăn. Đặc biệt, người bị đái tháo đường cần tránh ăn hoặc uống các thực phẩm nhiều đường, đường hấp thu nhanh (như đường kính, đường mật, mật ong, các loại mứt, kẹo, nước ngọt có ga...); ăn hạn chế các thực phẩm nguồn gốc động vật có nhiều mỡ, ăn dầu thực vật thay cho mỡ động vật...
Để dự phòng bệnh đái tháo đường, mọi người cần thực hiện chế độ ăn uống lành mạnh, có chế độ ăn thiên về thực vật, duy trì cân nặng và hoạt động thể lực hợp lý, không hút thuốc lá và lạm dụng rượu bia .../.
TG