Để xây dựng Đảng về chính trị, tư tưởng, tổ chức và đạo đức, quan điểm của Đảng về những giải pháp nêu trong các nghị quyết gần đây là nhìn thẳng vào sự thật, nói rõ sự thật, đánh giá đúng sự thật. Kết hợp giữa “xây” và “chống”; trong đó, “xây” là nhiệm vụ cơ bản, chiến lược lâu dài, “chống” là nhiệm vụ  quan trọng, cấp bách. Kiên quyết, kiên trì thực hiện với quyết tâm chính trị cao, nỗ lực lớn; phát huy sự chủ động, sáng tạo và sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị, của nhân dân; trong đó, cán bộ lãnh đạo, quản lý, trước hết là cán bộ cấp cao, cán bộ chủ chốt, người đứng đầu các cấp là nòng cốt; đồng thời, thực hiện quyết liệt, đồng bộ các giải pháp.

NHÓM GIẢI PHÁP CƠ CHẾ, BỘ MÁY

Đây là nhóm giải pháp bàn đến tính khoa học của cơ chế, bộ máy, vai trò của tổ chức như “Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, Nhân dân làm chủ”, với nhiều nội dung cụ thể như công tác chính trị tư tưởng; cơ chế kiểm tra, giám sát, kiểm soát quyền lực; công tác kiểm tra, kỷ luật đảng; vai trò của nhân dân, v.v.. Chỉ có bằng giải pháp cơ chế, bộ máy đúng nghĩa, thật sự và phải đào tận gốc rễ những khuyết điểm thì mới có thể nghĩ tới cách làm của Singapore: Làm cho quan chức không dám, không thể, không cần, không muốn tham nhũng.

Một là, chú trọng công tác giáo dục chính trị tư tưởng. Đảng phải tăng cường giáo dục chính trị tư tưởng và đây được coi là giải pháp hàng đầu và phải được tiến hành thường xuyên, liên tục trong suốt quá trình cách mạng. Điều này đúng cả về mặt lý luận và thực tiễn. Người cách mạng lại càng cần phải được giáo dục, vì cách mạng là một việc to, chiến sĩ cách mạng phải hiểu cả hai mặt của sự nghiệp cách mạng là to lớn, nặng nề, phức tạp và vẻ vang. Đảng viên khác với những người thường, đó là những người chiến sĩ tiên phong của giai cấp, của dân tộc, nên hoàn toàn không được đại biểu cho lợi ích cá nhân mà phải đại biểu cho lợi ích của dân tộc, của giai cấp. Mặt khác, đảng viên sai lầm sẽ đưa quần chúng đến sai lầm, vì tính xấu của một đảng viên, một cán bộ sẽ có hại đến Đảng, có hại đến nhân dân.

Trong giáo dục chính trị tư tưởng, quan trọng nhất là nội dung và phương pháp giáo dục. Cụ thể, hiện nay, càng phải tăng cường giáo dục nhận thức trong toàn Đảng về ý nghĩa, vai trò, tầm quan trọng và sự cần thiết của việc học tập, nghiên cứu, vận dụng sáng tạo và phát triển chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; đẩy mạnh việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh; giáo dục về lý tưởng cách mạng, kiên định con đường xã hội chủ nghĩa, tuyệt đối không được, không thể mơ hồ, dao động, thiếu niềm tin; nói trái, làm trái quan điểm, đường lối của Đảng. Phải giáo dục nhận thức sâu sắc về nguy cơ, nhận diện đúng những biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”.

Phải giáo dục nhiệm vụ và đạo đức của người đảng viên, để mỗi đảng viên nhận thức sâu sắc rằng con người cần đạo đức, cách mạng cần đạo đức, thiếu một trong bốn đức cần, kiệm, liêm, chính thì không thành người và không có đạo đức thì dù tài giỏi mấy cũng không lãnh đạo được nhân dân. Có tài năng mà không có đạo đức thì tài năng dễ mai một, nguy hiểm hơn nữa là dễ bị dùng vào những việc xấu xa, thành công cụ của cái bậy, cái ác, gây tác hại không lường được cho cách mạng. Người cách mạng phải được giáo dục đạo đức cách mạng, cao nhất là chí công vô tư, là phải đặt lợi ích của cách mạng, của Đảng, của nhân dân lên trên hết, trước hết, để thấu hiểu rằng “làm cán bộ, đảng viên là suốt đời làm người đày tớ trung thành của nhân dân”. Học tư tưởng Hồ Chí Minh thì phải biết “Đảng ta là Đảng lãnh đạo, nghĩa là tất cả các cán bộ, bất kỳ ở cấp nào, ngành nào, đều phải là người đày tớ trung thành của nhân dân”⁽²⁾ và “Đảng không phải làm quan, sai khiến quần chúng, mà phải làm đày tớ cho quần chúng. Cần phải nhớ nhiệm vụ của Đảng là làm đày tớ cho quần chúng”⁽³⁾.

Hai là, xây nền dân chủ. Trong cơ chế, tính khoa học của bộ máy thì vun bồi nền dân chủ, thực hành dân chủ có ý nghĩa quan trọng bậc nhất. Cùng với cách hiểu “dân chủ là cái thìa khóa vạn năng; là động lực của cách mạng; là dân làm chủ”, cần phải nhận thức đúng đắn, sâu sắc rằng: “Dân chủ là dựa vào lực lượng quần chúng, đi đúng đường lối quần chúng. Cho nên phong trào chống tham ô, lãng phí quan liêu ắt phải dựa vào lực lượng quần chúng thì mới thành công”⁽⁴⁾. Đây là một điểm nhấn, cốt tủy trong công tác xây dựng Đảng, chống xuống cấp về đạo đức trong Đảng hiện nay. Những năm qua, việc phát huy vai trò, trách nhiệm của Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể chính trị - xã hội, các cơ quan truyền thông và nhân dân trong đấu tranh, ngăn chặn suy thoái, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong cán bộ, đảng viên còn hạn chế, hiệu quả chưa cao. Chúng ta thiếu thể chế hóa, cụ thể hóa những đúc kết thành phương châm rất có giá trị của Đảng như “Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, nhân dân làm chủ”; “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra”. Vì vậy, có nhiều điều rất hay nhưng vẫn chỉ nằm ở phương châm, nghị quyết.

Thực tiễn phong phú hơn sách vở, lý luận. Cuộc sống thay đổi từng ngày. Vì vậy, Đảng, Nhà nước phải rà soát, điều chỉnh, bổ sung, hoàn thiện hệ thống chính sách, pháp luật, cơ chế kiểm tra, giám sát, kiểm soát việc thực thi quyền lực của người có quyền. Đồng thời, rà soát, hoàn thiện các quy định, văn bản, quy phạm pháp luật về quản lý công khai minh bạch, góp phần xóa bỏ cơ chế “xin-cho; duyệt-cấp”, ngăn chặn, đẩy lùi “nhóm lợi ích”, “sân sau”. Phải suy nghĩ, trăn trở xem dân còn trách nhiệm và những quyền lợi gì nữa ngoài phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra”? Phải kiên quyết chống lại thực trạng “nghị quyết một đường, thi hành một nẻo”, nhất là “Đảng phải luôn xét lại những nghị quyết và những chỉ thị của mình đã thi hành thế nào” và phải đi vào những khâu cụ thể, mới có thể chống được sự hư hỏng của cán bộ, đảng viên. Hồ Chí Minh chỉ rõ rằng “đảng viên thì phải dựa vào nhân dân mà xây dựng Đảng” và để làm được điều này, phải thể chế hóa nội dung “nhân dân tham gia góp ý xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền” sao cho thực chất, có hiệu quả.

Nhất định phải dựa vào dân để chống tiêu cực, rèn cán bộ, vì “ta làm hợp lòng dân thì dân tin và chế độ ta còn, Đảng ta còn. Ngược lại, nếu làm cái gì trái lòng dân, để mất niềm tin là mất tất cả”⁽⁵⁾. Do đó, phải thực hiện cơ chế kiểm tra, giám sát, kiểm soát việc thực thi quyền lực của người có chức, có quyền. Có kiểm soát bên trong cơ cấu quyền lực nhà nước, đặc biệt là phân công ba thứ quyền rõ ràng, cụ thể; kiểm soát không theo vụ việc mà phải thành chính sách. Rồi kiểm soát quyền lực bên ngoài, tức là vai trò của báo chí, dư luận, các tổ chức xã hội, đặc biệt từ nhân dân.

 “Cái lồng nhốt quyền lực” không phải chỉ thuộc về trách nhiệm của cấp ủy cấp trên, tổ chức Đảng mà theo tư tưởng Hồ Chí Minh thì còn là vai trò của nhân dân, là “cái lồng nhân dân”. Nhân dân là những người ủy thác quyền lực cho cán bộ, thì phải là những người có sứ mệnh, trách nhiệm, vai trò to lớn trong việc kiểm soát quyền lực. Theo chỉ dẫn của Hồ Chí Minh, “kiểm soát từ dưới lên, tức là quần chúng và cán bộ kiểm soát sự sai lầm của người lãnh đạo là cách tốt nhất”, thì rõ ràng “cái lồng nhân dân” mới thực sự là lồng thép đủ sức ngăn chặn, đẩy lùi mọi tiêu cực, quét sạch chủ nghĩa cá nhân.

Ba là, thực hiện nghiêm kỷ luật Đảng. Không nên hiểu kỷ luật đảng chỉ là xử lý kỷ luật cán bộ, đảng viên vi phạm mà phải là thường xuyên siết chặt kỷ luật, kỷ cương trong Đảng, thực hiện nghiêm các nguyên tắc tổ chức, sinh hoạt của Đảng như tập trung dân chủ, tự phê bình và phê bình. Với phương châm giáo dục là chính, khi cán bộ sai lầm thì phải phê bình cho đúng, tìm mọi cách dạy bảo, “không phải một sai lầm to lớn, mà đã vội cho họ là “cơ hội chủ nghĩa”, đã “cảnh cáo”, đã “tạm khai trừ”. Những cách quá đáng như thế đều không đúng”⁽⁶⁾. Nhưng không phải tuyệt nhiên không dùng xử phạt, vì không xử phạt sẽ mất cả kỷ luật, sẽ mở đường cho bọn cố ý phá hoại.  Trong Hiến pháp và luật pháp không có khái niệm “vùng cấm”. cho nên phải chống sự suy thoái, tha hóa của những con “sâu mọt” theo tinh thần của Lênin: “Không xử bắn lũ ăn của đút lót, mà xử một cách pha trò, mềm mỏng nhẹ nhàng như vậy - đó là một điều xấu hổ cho những đảng viên cộng sản, cho những người cách mạng. Cần phải nêu những đồng chí đã ăn hối lộ ra để cho dư luận quở trách và cần phải đuổi họ ra khỏi Đảng”⁽⁷⁾ và Hồ Chí Minh: “Pháp luật phải thẳng tay trừng trị những kẻ bất liêm, bất kỳ kẻ ấy ở địa vị nào, làm nghề nghiệp gì”⁽⁸⁾.

Không chỉ bắt một tên giặc tham nhũng mà “cần phải có một biện pháp khác, biện pháp nghiêm ngặt hơn, để trừng trị chúng. Biện pháp ấy là gây nên một đạo đức để ngăn ngừa trộm cắp, gây nên một phong trào quần chúng gớm ghét, bao vây lũ giặc ấy. Biện pháp ấy là gây nên một cuộc vận động trong công nông chống trộm cắp, làm cho lũ trộm cắp “đường hoàng” cũng như trộm cắp kín đáo - không sống còn được”. Đây chính là một khía cạnh của giải pháp xây nền dân chủ đã nói ở trên.

NHÓM GIẢI PHÁP Ý THỨC CÁ NHÂN

Một là, sự gương mẫu của cán bộ cấp cao, cán bộ chủ chốt, người đứng đầu có ý nghĩa quyết định. Mọi việc đều do con người làm ra; cơ chế, bộ máy nào cũng do con người tạo ra; một tấm gương sống có giá trị hơn một trăm bài diễn văn tuyên truyền, cho nên, muốn cơ chế, bộ máy tốt, trước hết phải do những con người tốt xây dựng. Mặt khác, cơ chế, bộ máy tốt mà con người cố tình xuyên tạc, thì không cơ chế, bộ máy nào phát huy nổi hiệu lực. Vì vậy, muốn chống sự xuống cấp đạo đức trong Đảng phải bằng cả sự tự giác tu dưỡng và nêu gương.

Mỗi đảng viên phải có lòng tự trọng, tính liêm sỉ và tự giác trong rèn luyện, vì chờ để pháp luật xử lý là hạ sách. Mỗi cán bộ, đảng viên, trước hết là cán bộ cấp cao, cán bộ chủ chốt, người đứng đầu các cấp, các ngành phải nhận thức sâu sắc, đầy đủ trách nhiệm của mình trước nhân dân, trước Đảng để tự giác thực hiện. Sự gương mẫu của Trung ương, của từng đồng chí Uỷ viên Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Uỷ viên Trung ương Đảng là cực kỳ quan trọng, có ý nghĩa quyết định.

Hai là, thực hành phê bình và tự phê bình thường xuyên và nghiêm chỉnh là việc làm cần thiết trong tu dưỡng ý thức cá nhân. Đây là nguyên tắc tổ chức, sinh hoạt Đảng; là quy luật phát triển Đảng; là thang thuốc hay nhất để chữa các bệnh trong Đảng. Về điểm này, chúng ta còn những hạn chế. Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII chỉ rõ tự phê bình và phê bình nhiều nơi mang tính hình thức; vẫn còn tình trạng nể nang, né tránh, ngại va chạm; một số cán bộ, đảng viên thiếu tự giác nhận khuyết điểm và trách nhiệm của mình trong công việc được giao, quan trọng nhất là “nghiêm chỉnh” như lời Hồ Chí Minh dặn thì chưa làm được. Vẫn làm chiếu lệ, qua loa, đại khái như cách nói dân gian phê bình theo kiểu “bắn súng chỉ thiên”; thậm chí có kiểu “phê bình” nhưng ẩn ý sâu bên trong, đằng sau đó là nịnh. Một thực tế cho thấy trong những năm qua, 80-90% những vụ việc tham nhũng, lãng phí bị phát hiện, phanh phui không phải do kết quả của tự phê bình và phê bình trong Đảng mà do công luận, tai mắt của quần chúng, truyền thông phát hiện, đúng như một đúc kết đã khẳng định: “Sự tha hóa không thể chấm dứt chỉ bằng tu dưỡng ý thức, đạo đức, nó bị đánh bại bởi cơ chế, tính khoa học của bộ máy, cơ bản nhất, bởi nền dân chủ. Nhưng phần tác động lại của tu dưỡng ý thức không phải thứ yếu. Cơ chế, bộ máy tốt mà con người cố tính xuyên tạc nó thì không cơ chế, bộ máy nào phát huy nổi hiệu lực, thậm chí, thành công cụ của cái bậy, cái ác. Hai phạm trù trên phải đặt ngang bằng nhau, tạo thế hỗ trợ và bổ sung nhau”⁽⁹⁾./.

PGS. TS. Bùi Đình Phong

----------------------

(1) Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương khóa XII, Văn phòng Trung ương Đảng, H, 2016, tr.144.

(2) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự Thật, xuất bản lần thứ 3, H, 2011, t.13, tr.83-84.

(3), (8) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.6, tr.367, 127.

(4), (7) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.7, tr.362, 364.

(5) Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương khóa XII, Văn phòng Trung ương Đảng, H, 2017, tr.250-251.

(6) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.5, tr.316.

(9) Trần Bạch Đằng: Đến với tư tưởng Hồ Chí Minh, Nxb. Trẻ, Thành phố Hồ Chí Minh, 2004, tr.61.