Tại vùng biển Cửa Hội và thành phố Vinh, lúc 12h20 phút ngày 5/8/1964, một tốp 8 chiếc máy bay địch loại F8U, AD4, AD6 lao vào ném bom, bắn phá khu vực sở dầu thuộc thành phố Vinh và căn cứ Hải quân ở Cửa Hội. Các tàu của Phân đội 7 và Phân đội 5 đã báo động kịp thời, nhanh chóng triển khai đội hình chiến đấu phối hợp với các lực lượng phòng không đánh trả máy bay địch. Trận chiến đấu diễn ra quyết liệt. Các tàu của Hải quân vừa cơ động tránh bom đạn của địch, vừa tập trung hỏa lực ken lưới lửa giáng trả máy bay Mỹ. Trong trận chiến đấu này, các lực lượng vũ trang đã bắn cháy 2 máy bay Mỹ, trong đó tàu T187 của Khu tuần phòng 2 đã bắn cháy 1 chiếc rơi xuống biển cách đông nam Hòn Mát 2 km.
Tại Cửa Ròn và cảng Gianh, lúc 12h30 phút, 8 chiếc máy bay từ phía biển vào Đèo Ngang chia làm 2 tốp, một tốp lao xuống bắn tàu đo đạc 527 của hải quân đang làm nhiệm vụ ở Cửa Ròn. Một tốp khác vòng theo dãy Trường Sơn lên thượng nguồn sông Gianh rồi lao xuống bắn phá cảng Gianh. Tàu đo đạc 527 và các tàu T181, T183 (Phân đội 7); T173, T175, T177 (Phân đội 6) thuộc Khu tuần phòng 2 đã kịp thời chặt xích neo, nhanh chóng cơ động chiến đấu, phối hợp với lực lượng phòng không, dân quân tự vệ anh dũng đánh trả các đợt không kích của máy bay địch. Sau 25 phút chiến đấu, bộ đội ta đã bắn cháy 1 máy bay rơi xuống biển phía đông nam Cửa Gianh và bắn hỏng 1 chiếc khác.
Tại vùng biển Hòn Gai, Bãi Cháy (Quảng Ninh), lúc 14h40 phút, một tốp 8 chiếc máy bay từ hướng biển Long Châu lao vào ném bom, bắn rốc két tấn công các tàu của hải quân ta đang neo đậu ở Cửa Lục. Các tàu vừa chiến đấu vừa cơ động ra vịnh Hạ Long để lợi dụng sự che chắn của các núi đá làm mất tác dụng đánh phá của địch. Các tàu T144, T124, T122, T124, căn cứ Hải quân Bãi Cháy thuộc Khu tuần phòng 1 và tàu 225 săn ngầm đã phối hợp với Tiểu đoàn phòng không 217 và các lực lượng phòng không của tự vệ, công an địa phương bắn rơi 2 máy bay Mỹ, bắt sống tên giặc lái, trung úy Alvarez.
Tại vùng biển Lạch Trường (Thanh Hóa), 2 tàu phóng lôi 333, 336 cùng các tàu tuần tiễu T130, T132, T146 ở khu trú đậu được lệnh sẵn sàng chiến đấu. Lúc 14h45 phút, 4 máy bay AD6 lao từ hướng đông bắc vào bắn phá 2 tàu T130 và T132. Tiếp đó chúng tập trung 8 chiếc AD4 đánh các tàu 333, 336 và T146. Các tàu đã phối hợp kịp thời đánh trả máy bay địch, bắn rơi 2 máy bay giặc Mỹ, bắn hỏng 2 chiếc khác.
Lúc 16h18 phút, địch cho 11 chiếc máy bay F8U lao vào bắn phá cảng Gianh lần thứ hai. 6 chiếc lao xuống công kích tàu T175 ở Hòn La; 5 chiếc khác lao vào đánh phá cảng Gianh. Các tàu trong tư thế sẵn sàng chiến đấu đã kịp thời nổ súng, ngay loạt đạn đầu đã bắn cháy 1 chiếc máy bay địch. Ở Hòn La, cán bộ, chiến sỹ tàu T175 chiến đấu đánh trả 6 máy bay địch rất dũng cảm. Tàu bị trúng đạn bốc cháy, nước tràn vào khoang, nhưng tất cả vẫn kiên cường bám vị trí, vừa chiến đấu, vừa cứu chữa tàu, điều khiển cơ động tàu vào được bờ kịp thời.
Lúc 16h40 phút cùng ngày, địch tiếp tục cho 8 chiếc máy bay khác lao vào đánh phá các trận địa pháo bảo vệ cảng Nghi Phúc và thành phố Vinh. Các tàu của hải quân đã phối hợp đánh trả quyết liệt, buộc chúng phải rời khỏi khu vực.
Cùng với lực lượng phòng không ba thứ quân và nhân dân địa phương, bộ đội Hải quân đã anh dũng đánh trả không quân và hải quân của Mỹ ngày 2 và 5/8/1964. Trong thế trận chiến tranh nhân dân đất đối không, ngay trận đầu, ta đã mưu trí, dũng cảm, kiên cường đánh trả, bắn rơi 8 chiếc máy bay phản lực hiện đại của Mỹ, bắn bị thương nhiều chiếc khác, gây cho đế quốc Mỹ bị bất ngờ bởi đã bị tổn thất lớn.
Cùng với thành tích đánh đuổi tàu khu trục Maddox ngày 2/8, chiến thắng ngày 5/8/1964 trở thành chiến công đầu tiêu biểu, mở đầu trang sử anh hùng trong lịch sử xây dựng, chiến đấu, chiến thắng và trưởng thành của Hải quân Nhân dân Việt Nam. Với chiến công vẻ vang ngày 2 và 5/8/1964, bộ đội Hải quân đã được Đảng, Nhà nước, Quốc hội tặng thưởng 1 Huân chương Quân công hạng Nhì, 5 Huân chương Quân công hạng Ba, 142 Huân chương Chiến công các hạng cho các đơn vị và cán bộ, chiến sỹ lập công xuất sắc. Trung ương Đoàn Thanh niên Lao động Việt Nam tặng tuổi trẻ Hải quân 20 lá cờ “Chiến công oanh liệt - truyền thống vẻ vang”.
Ngày 7/8/1964, Bộ Quốc phòng tổ chức Lễ tuyên dương công trạng của bộ đội hải quân và phòng không - không quân, Chủ tịch Hồ Chí Minh đến dự và khen ngợi: “Các chú đã chiến đấu rất dũng cảm, đã bắn rơi 8 chiếc máy bay của Mỹ và bắn hỏng 3 chiếc… Các chú đã bắt sống phi công Mỹ, đánh đuổi tàu chiến Mỹ ra khỏi vùng biển nước ta. Như vậy là rất tốt”. Và ngày 5/8/1965, nhân dịp kỷ niệm một năm ngày truyền thống đánh thắng trận đầu, Bác Hồ đã gửi thư khen bộ đội Hải quân: “Tuy còn non trẻ, nhưng nhờ có sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng, sự tin yêu, giúp đỡ của nhân dân, sự cố gắng không ngừng của mình, Hải quân đã anh dũng chiến đấu, tích cực diệt địch, bắn rơi máy bay và đánh đuổi tàu chiến Mỹ, đoàn kết lập công, bảo vệ nhân dân, bảo vệ vùng trời và vùng biển của Tổ quốc. Các chú đã nêu cao truyền thống anh hùng của dân tộc ta”.
Hình ảnh một con tàu của Việt Nam bốc cháy do chiến đấu cơ Mỹ chụp lại (Ảnh tư liệu)
Trực tiếp theo dõi trận chiến đấu đánh trả máy bay Mỹ của Hải quân ta tại vùng biển, vùng trời Bãi Cháy (Quảng Ninh) chiều ngày 5/8/1964, Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã biểu dương chiến công của Hải quân: “Tôi rất tự hào về tinh thần chiến đấu của Hải quân ta. Chiến thắng này của các đồng chí có ý nghĩa to lớn lắm, tôi sẽ báo cáo với Trung ương Đảng và Chính phủ những điều tai nghe mắt thấy về tinh thần anh dũng tuyệt vời của các đồng chí”. Và, khi đến thăm Phân đội 3 tàu phóng lôi vừa đánh đuổi tàu khu trục Maddox của đế quốc Mỹ trở về, Đại tướng Nguyễn Chí Thanh, Ủy viên Bộ Chính trị, Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị đã biểu dương: “Tinh thần chiến đấu dũng cảm của các đồng chí thể hiện ý chí quyết chiến, quyết thắng, dám đánh và biết đánh thắng kẻ thù hơn ta về nhiều mặt, biểu hiện tinh thần kiên quyết chấp hành mệnh lệnh, thực hiện nhiệm vụ triệt để, dũng cảm và mưu trí của bộ đội Hải quân, giáng một đòn vào uy thế hải quân Mỹ, đồng thời cổ vũ mạnh mẽ ý chí dám đánh và quyết tâm đánh thắng giặc Mỹ xâm lược của quân và dân cả nước ta”.
Ngày 2 và 5/8/1964 trở thành một mốc son có ý nghĩa quan trọng, tự hào trong lịch sử của Quân chủng Hải quân và trong lịch sử kháng chiến chống Mỹ, cứu nước của nhân dân ta, trở thành ngày “truyền thống đánh thắng trận đầu” của Hải quân Nhân dân Việt Nam./.
Theo TTXVN