Đây là lần thứ hai Việt Nam công bố sách trắng về quyền con người (QCN). Năm 2005, lần đầu, Bộ Ngoại giao Việt Nam đã công bố cuốn sách “Thành tựu bảo vệ và phát triển các quyền con người ở Việt Nam”. Việc Nhà nước Việt Nam công bố sách trắng không chỉ nhằm nêu lên những thành quả về nhân quyền của đất nước mà còn công khai quan điểm, nhận thức và cả những hạn chế cần được khắc phục trong thời gian tới.

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Lê Thị Thu Hằng công bố sách trắng về quyền con người của Việt Nam ngày 18-1. Ảnh: Dantri.

Sách trắng về QCN năm nay của Việt Nam gồm 4 chương, trong đó Chương II đề cập tới thành tựu của Việt Nam trong thực hiện quyền dân sự, chính trị, xã hội, văn hóa, quyền của các nhóm dễ bị tổn thương… Điều mới mẻ của sách trắng năm nay là Nhà nước Việt Nam đã công khai 7 hướng ưu tiên, đó là: (1) Tiếp tục kiện toàn hệ thống pháp luật nhằm bảo đảm thực hiện tốt hơn các quyền và tự do cơ bản của người dân trên cơ sở phù hợp với Hiến pháp 2013 và các cam kết quốc tế của Việt Nam; (2) Đẩy mạnh phát triển kinh tế-xã hội nhằm nâng cao điều kiện, nguồn lực phục vụ công tác xóa đói, giảm nghèo, nâng cao chất lượng đời sống vật chất và tinh thần cho người dân; (3) Nâng cao khả năng tiếp cận với các loại hình an sinh xã hội; (4) Cải thiện chất lượng giáo dục nhằm phát triển nguồn nhân lực, trong đó có giáo dục về quyền con người nhằm nâng cao nhận thức của người dân và các cơ quan thực thi pháp luật trong vấn đề này; (5) Thúc đẩy bình đẳng giới, nâng cao chất lượng cuộc sống cho mỗi cá nhân, mỗi gia đình; (6) Chăm sóc sức khỏe cộng đồng, hướng đến một xã hội được chăm sóc sức khỏe đầy đủ cả về thể chất và tinh thần; (7) Tăng cường hợp tác về quyền con người với tất cả các quốc gia, các cơ chế và tổ chức chuyên môn của khu vực và toàn cầu.

Những thành quả và quan điểm của Việt Nam về QCN là rất rõ ràng, đúng đắn. Thế nhưng trên một số trang mạng vẫn có những cá nhân, tổ chức tán phát bài viết xuyên tạc, bác bỏ, cố tình phủ nhận những thực tế về QCN ở Việt Nam. Họ phủ nhận tất cả, từ những nỗ lực của Nhà nước Việt Nam trong việc hoàn thiện pháp luật đến cuộc đấu tranh chống tham nhũng hiện nay. Họ “nhận định” rằng “các đạo luật sửa đổi vừa qua chỉ theo “ý Đảng chứ không theo lòng dân” (!?). Họ bảo vệ những kẻ bị pháp luật trừng phạt do có những hành vi tuyên truyền xuyên tạc bản chất chế độ (như nhóm thanh niên treo cờ vàng ở An Giang). Thậm chí họ lên tiếng bảo vệ cả kẻ giết người (đã bị tòa án tuyên phạt tử hình như Đặng Văn Hiến ở Đắc Nông)... Về cuộc đấu tranh chống tham nhũng, họ viết: Đó chỉ là cuộc “đấu đá nội bộ và thanh trừng phe nhóm, chứ không phải vì công lý và ích lợi nhân dân”.

Không phủ nhận trong nhiều thời kỳ lịch sử đã qua, do điều kiện chiến tranh kéo dài nên nhận thức về QCN của Việt Nam còn phiến diện. Trong giai đoạn 1975-1986, Nhà nước Việt Nam chủ trương xây dựng mô hình xã hội XHCN kiểu cũ với nhà nước chuyên chính vô sản và mô hình kinh tế kế hoạch hóa tập trung bao cấp, xóa bỏ kinh tế tư bản, tư nhân… Điều này, dẫn đến nhiều QCN, trong đó có quyền tự do làm kinh tế của cá nhân bị hạn chế. Trong mô hình xã hội XHCN kiểu mới (từ năm 1986 đến nay), Đảng, Nhà nước Việt Nam đã điều chỉnh đường lối chính trị, kinh tế với Nhà nước pháp quyền XHCN và nền kinh tế thị trường định hướng XHCN… Đặc biệt, năm 2013, Quốc hội Việt Nam thông qua Hiến pháp mới-Hiến pháp 2013. Văn kiện quan trọng này dành cả một chương (Chương II), quy định về “Quyền con người, quyền và nghĩa vụ công dân”. Chương này quy định đầy đủ các QCN, từ quyền dân sự, chính trị đến các quyền kinh tế, xã hội và văn hóa theo những chuẩn mực chung của cộng đồng quốc tế mà Việt Nam là một thành viên có trách nhiệm.

Sai lầm của những người soạn thảo ra những “nhận định” và “tuyên bố” tán phát trên mạng là: (1) Trước hết họ đã hiểu Luật quốc tế về QCN một cách phiến diện. Nói cho đúng hơn họ chỉ xem QCN là quyền của cá nhân. Trong khi Luật quốc tế về QCN quy định đầy đủ, gồm quyền và lợi ích của cá nhân và quyền và lợi ích của quốc gia, dân tộc. Điều 1 (Phần I), “Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị" năm 1966, quy định: “1. Mọi dân tộc đều có quyền tự quyết. Xuất phát từ quyền đó, các dân tộc tự do quyết định thể chế chính trị của mình và tự do phát triển kinh tế, xã hội và văn hóa… Các quốc gia thành viên Công ước này … phải thúc đẩy việc thực hiện quyền tự quyết dân tộc và phải tôn trọng quyền đó phù hợp với các quy định của Hiến chương Liên hợp quốc”. Quyền dân tộc tự quyết không phải là quyền của cá nhân, cũng không phải là phép cộng của các nhóm xã hội mà là quyền của nhà nước, của quốc hội, chính phủ. Về mặt thủ tục thì bộ ngoại giao được giao làm cơ quan đại diện, trong thương thuyết và ký kết.

Trở lại nội dung của Điều I, quy định nói trên có nghĩa: Pháp luật Việt Nam nói chung, Luật Hình sự, Luật Tôn giáo nói riêng mà những người soạn thảo “nhận định"… phê phán là thuộc quyền của Quốc hội Việt Nam. Điều này không chỉ về mặt chính trị mà còn từ thực tế.

Nhằm thực hiện đầy đủ hơn những quy định của Hiến pháp 2013, trong đó có Chương II về QCN, quyền và nghĩa vụ công dân, Bộ luật Hình sự (năm 2015) được Quốc hội Việt Nam sửa đổi theo hướng tôn trọng luật nhân đạo và luật nhân quyền hơn so với Bộ luật Hình sự 1999. Chẳng hạn: Từ ngày 1-1-2018, người tham ô, hối lộ bị kết án tử hình có thể được miễn tội chết “nếu đã chủ động nộp lại ít nhất ba phần tư tài sản tham ô, nhận hối lộ và hợp tác tích cực với cơ quan chức năng trong việc phát hiện, điều tra, xử lý tội phạm hoặc lập công lớn”. Hoặc người “cản trở người khác ly hôn bằng cách hành hạ, ngược đãi, uy hiếp tinh thần, yêu sách của cải hoặc bằng thủ đoạn khác, đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này mà còn vi phạm, thì bị phạt cảnh cáo, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 03 năm”.

Nhằm khắc phục tình trạng tai nạn giao thông, bảo vệ quyền sống của con người, bộ luật này quy định người đi bộ “Không đi đúng phần đường quy định (trường hợp vượt qua dải phân cách; đi qua đường không đúng nơi quy định hoặc không bảo đảm an toàn…) gây hậu quả nghiêm trọng sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự”… Chẳng lẽ những quy định pháp luật như trên là vì “đấu đá nội bộ và thanh trừng phe nhóm” như những người soạn thảo “nhận định” và "tuyên bố” rêu rao hay sao?

Trong "Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị" năm 1966, không phải tất cả các quyền cá nhân đều là quyền tuyệt đối mà nhiều quyền bị hạn chế. Chẳng hạn quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo; quyền về lập hội và hội họp là những ví dụ. Điều 18, quy định: “Mọi người đều có quyền tự do tư tưởng, tự do tín ngưỡng và tôn giáo. Quyền này bao gồm tự do có hoặc theo một tôn giáo hoặc tín ngưỡng… Không ai bị ép buộc làm những điều tổn hại đến quyền tự do lựa chọn hoặc tin theo tôn giáo… Quyền tự do bày tỏ tôn giáo hoặc tín ngưỡng có thể bị giới hạn bởi pháp luật và khi sự giới hạn đó là cần thiết để bảo vệ an ninh, trật tự công cộng, sức khỏe hoặc đạo đức xã hội, hoặc để bảo vệ các quyền và tự do cơ bản của người khác…”.

  Về quyền hội họp (Điều 21) và quyền lập hội (Điều 22) Công ước nói trên quy định “có thể bị hạn chế “vì lợi ích an ninh quốc gia, an toàn và trật tự công cộng, và để bảo vệ sức khỏe và đạo đức xã hội hoặc bảo vệ quyền và tự do của những người khác”. Điều này có nghĩa những tổ chức xã hội nào đó chưa được nhà nước thừa nhận sẽ không được nhà nước bảo hộ. Tương tự như vậy những cuộc hội họp, biểu tình chưa được các cơ quan chức năng cho phép là vi phạm pháp luật và có thể bị trấn áp.

 Cho đến nay tất cả quốc gia dân tộc, không phân biệt chế độ chính trị, trình độ phát triển, bản sắc văn hóa đều có những quy định pháp luật để bảo vệ chế độ, bảo vệ hiến pháp, bảo vệ nhà nước và bảo vệ đảng cầm quyền. Còn nhớ, ngày 24-2-2017, Thượng nghị sĩ Janet Nguyễn đã bị lực lượng bảo vệ cưỡng chế đưa ra khỏi phòng họp, theo lệnh của chủ tọa vì trong diễn văn đọc trước Thượng viện đã chỉ trích Thượng nghị sĩ quá cố Tom Hayden (chồng của nghệ sĩ điện ảnh Jane Fonda, người phản đối chiến tranh Việt Nam) là một ví dụ.

Về cuộc đấu tranh chống tham nhũng hiện nay, phiên tòa xét xử Trịnh Xuân Thanh và đồng phạm đang được nhân dân hoan nghênh vì chứng tỏ cuộc đấu tranh này là cuộc đấu tranh không chỉ “không có vùng cấm” mà còn được sử dụng tất cả những phương thức cần thiết để đấu tranh. 

Có người nói, QCN như đường chân trời… người ta càng đi tới thì đường chân trời càng lùi xa hơn. Điều đó có nghĩa việc bảo đảm QCN là không bao giờ đủ vì nhận thức về quyền, lợi ích và trách nhiệm của người dân luôn luôn được nâng cao. Điều quan trọng là mọi người cần nhận thức đúng về QCN và thúc đẩy phát triển nó đúng hướng. Đối với dân tộc Việt Nam, QCN là do nhân dân Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam đứng lên giành lại từ cuộc Cách mạng Tháng Tám năm 1945. Không có lý do gì Đảng và Nhà nước Việt Nam đi ngược lại những giá trị của cuộc cách mạng đó. Những ai kiếm cớ “phản biện” để đưa ra những "nhận định" xuyên tạc, phủ nhận thành quả về QCN của Nhà nước Cộng hòa XHCN Việt Nam là không thể chấp nhận được.