Và sau hàng thế kỷ bị mai một, nghệ thuật ca trù đang được hồi sinh trên vùng đất Kim Sơn, từng bước khôi phục lại một di sản văn hóa phi vật thể quý giá trong kho tàng âm nhạc dân gian Việt Nam, giúp Kim Sơn có một không gian âm nhạc đặc thù, riêng biệt và độc đáo giữa các vùng văn hóa trong tỉnh.

Cứ vào ngày thứ 5 hàng tuần, tại Đền thờ Nguyễn Công Trứ, tiếng trống chầu, tiếng đàn đáy, sênh phách và lời hát luyến láy của ca trù lại vang vọng lên trầm bổng. Vừa qua, huyện Kim Sơn tổ chức lớp dạy hát ca trù với trên 30 học viên, là những giáo viên dạy âm nhạc và những người có năng khiếu, yêu thích ca trù trên địa bàn huyện. Học viên hầu hết là những người chưa từng hoặc rất ít được tiếp xúc với nghệ thuật ca trù, nhưng với niềm đam mê, họ đều không ngại khó, ngại khổ khi phải gò mình học từng lời hát, điệu hát, nhịp phách, nốt đàn. Ban đầu là những làn điệu quen thuộc, ai cũng từng được nghe như “Hồng hồng, tuyết tuyết”, “Khen ai khéo vẽ”…, tiếp đến là những đoạn, bài phức tạp và khó hơn, đòi hỏi người hát phải có sự tập luyện kiên trì và năng khiếu vượt trội.

Được biết, lớp truyền dạy ca trù của huyện Kim Sơn do các nghệ nhân của huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh - quê hương của Cụ Nguyễn Công Trứ trực tiếp truyền dạy. Đây là những nghệ nhân chuyên nghiệp, nổi tiếng, am tường và có kiến thức, kỹ năng sâu rộng về loại hình nghệ thuật ca trù. Với sự đam mê, mong muốn giữ gìn di sản vô giá của dân tộc, đặc biệt là với sự nhiệt huyết, mong muốn được truyền dạy môn nghệ thuật ca trù của những người con nơi cụ Nguyễn Công Trứ đến khai hoang, lập ấp, những nghệ nhân CLB ca trù Nguyễn Công Trứ huyện Nghi Xuân đã không ngại đường xa, tiếng nói khác biệt, để nỗ lực trao, truyền, đào tạo bộ môn nghệ thuật hát ca trù, góp phần làm sống dậy niềm yêu thích ca trù cho những người con vùng đất Kim Sơn.

Lớp truyền dạy ca trù do huyện Kim Sơn tổ chức gồm 2 tổ: Tổ ca nương và tổ kép đàn. Tại lớp học, các học viên được truyền dạy những kỹ năng cơ bản của nghệ thuật ca trù, cách chơi đàn đáy, cách sử dụng bộ phách gõ lấy nhịp, thực hành trên đàn đáy, trống, phách và thực hành hát ca trù với bài học vỡ lòng là bài hát nói “Đào hồng, đào tuyết”. Tổ ca nương có 16 học viên, người nhỏ tuổi nhất mới 11 tuổi, người lớn tuổi nhất là 72 tuổi. Còn với tổ kép đàn, các học viên sẽ được học những bước căn bản trong sử dụng đàn đáy và trống chầu, giữ nhịp cùng với ca nương tạo nên một khúc ca hoàn chỉnh. 

Điều thuận lợi là các học viên tổ kép đàn đều là những người có hiểu biết về nghệ thuật sử dụng đàn và trống, do đó việc truyền dạy khá thuận lợi và được nghiêm túc tiếp thu. ở lớp truyền dạy, mỗi người có cuộc sống, hoàn cảnh, công việc và điều kiện, thời gian khác nhau, nhưng tất cả đều có chung một niềm yêu thích môn nghệ thuật hát ca trù và mong muốn khôi phục lại một loại hình nghệ thuật đang dần bị mai một theo thời gian.

Bác Vũ Thị Huệ, 60 tuổi, phố Nam Dân, thị trấn Phát Diệm, học viên tổ ca nương cho biết, khi được biết có lớp truyền dạy hát ca trù, tôi tuy tuổi đã cao nhưng sẵn có niềm yêu thích với các loại hình nghệ thuật nói chung và ca trù nói riêng, nên đã đăng ký tham gia ngay, mong rằng khi lớp học kết thúc tôi có thể học được những kỹ năng cơ bản của nghệ thuật hát ca trù, từ đó biết thêm một loại hình âm nhạc và thêm niềm vui lúc tuổi già...

Nghệ nhân ưu tú Trần Văn Đài, CLB ca trù Nguyễn Công Trứ huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh cho biết: Trong ca trù thường có 3 người, trong đó 1 người là ca nương vừa hát nhưng cũng vừa là nghệ nhân sử dụng nhạc cụ gõ (gỗ phách) tựa như chỉ huy dàn nhạc nối giữa trống, đàn và hát; 1 người sử dụng nhạc cụ đàn đáy - là loại nhạc cụ đặc biệt chỉ có trong ca trù và dụng cụ cuối cùng là trống chầu - dùng cho khán giả, những người đến nghe ca trù am hiểu thường gõ trống để khuyến khích ca nương, kép đàn hát thông qua tiếng trống. 

Ca trù có những đặc trưng là nếu không được truyền nghề thì không thể nắm bắt được các quy luật, nhịp phách hay những kỹ thuật thanh nhạc, đặc biệt cần sự rèn luyện chăm chỉ, kiên trì, cần thời gian để hiểu và ngấm để nhớ đủ những kỹ năng đó…

Theo bà Phạm Thị Phương, Phó Trưởng phòng VH-TT-TT huyện Kim Sơn, sự ra đời của lớp dạy hát ca trù, tiến tới thành lập CLB ca hát truyền thống của huyện Kim Sơn bắt nguồn từ chủ trương triển khai các hoạt động giữ gìn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, thiết thực lập thành tích chào mừng kỷ niệm 190 năm ngày thành lập huyện (5/4/1829 - 5/4/2019), đặc biệt là Lễ hội Đền Nguyễn Công Trứ hàng năm để tri ân người đã có công khẩn hoang, thành lập nên huyện Kim Sơn.

Với quyết tâm khôi phục lại nghệ thuật hát ca trù, huyện Kim Sơn đã chỉ đạo ngành chức năng nghiên cứu, chuẩn bị tốt các điều kiện để tổ chức lớp dạy hát ca trù. Huyện đã tổ chức tìm hiểu thực tế tại CLB ca trù Nguyễn Công Trứ, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh, nơi nghệ thuật ca trù được bảo tồn và phát huy. Huyện cũng đã xây dụng kế hoạch, nội dung hoạt động của lớp dạy hát ca trù, đảm bảo cho việc truyền dạy đạt kết quả tốt nhất. Về lâu dài, huyện Kim Sơn có kế hoạch từng bước đưa việc truyền dạy ca trù vào trong các nhà trường, góp phần khơi dậy nét tinh hoa môn nghệ thuật ca trù đến đông đảo người dân và thế hệ trẻ trên địa bàn huyện.

Hiện những học viên đầu tiên của lớp dạy hát ca trù Kim Sơn đang nỗ lực học tập, cố gắng hết mình với mong ước trở thành những hạt nhân tích cực, đóng góp cho sự “hồi sinh”, phát triển và bảo tồn di sản ca trù - loại hình di sản phi vật thể quý báu trong kho tàng âm nhạc Việt Nam và cũng là loại hình nghệ thuật độc đáo rất riêng trong tỉnh, thể hiện niềm tri ân đối với Nhà doanh điền sứ, Tướng công Nguyễn Công Trứ - người có công trong cuộc khẩn hoang thành lập huyện Kim Sơn 190 năm qua và cũng là góp phần thực hiện hiệu quả Nghị quyết của Ban Thường vụ Tỉnh ủy về xây dựng và phát triển văn hoá, con người Ninh Bình đến năm 2020, định hướng đến năm 2030, đáp ứng yêu cầu hội nhập và phát triển bền vững./.

Mỹ Hạnh/baoninhbinh.org.vn