Lễ hội Hết chá gồm hai phần lễ và hội. Ở phần lễ, ngay từ sáng sớm chủ lễ và các thầy mo đã làm thủ tục cúng thổ thần, thần linh, thần cây đa, sư phụ hết chá để báo cáo việc tổ chức lễ hội. Trong đó, nét đặc sắc của lễ hội chính là nghi lễ rước hoa mạ, hoa ban và cây nêu về sân khấu - nơi diễn ra lễ hội. 

Ngay sau nghi lễ là phần hội với các trò chơi dân gian vui nhộn như tung còn, tó má lẹ, đi cầu kiều… Cùng với đó là những điệu xòe uyển chuyển, nhịp nhàng, duyên dáng quanh cây nêu hòa cùng tiếng trống, tiếng chiêng rộn rã và âm thanh chầm bổng của đội nhạc như đang mời gọi người dân cũng như du khách đang tham dự lễ hội.   

Lễ hội Hết chá là hình thức sinh hoạt văn hóa tâm linh sâu sắc; đồng thời là lễ hội đoàn kết cộng đồng, cùng giúp nhau vượt qua những khó khăn trong cuộc sống. Đây còn là dịp để người dân tạ ơn đất trời, tạ ơn đấng sinh thành, giáo dưỡng, cầu chúc cho vạn vật hòa hợp, sinh sôi nảy nở, cuộc sống yên vui, mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt bội thu, mọi người ấm no hạnh phúc; thể hiện ý thức gắn kết cộng đồng dân tộc Thái, cùng nhau bước vào mùa vụ mới.

Được biết, xưa kia, người Thái rất nghèo, không có tiền mua thuốc chữa bệnh, thường đến nhờ thầy cúng cũng vừa là người bốc thuốc nam, đã chữa khỏi bệnh cho những người ốm và thầy cúng nhận họ làm con nuôi. Hàng năm, thầy cúng tổ chức lễ hội Hết chá chính là lễ tạ ơn của những người được thầy mo chữa khỏi bệnh; đồng thời là lễ tạ ơn trời đất, tổ tiên, thần linh đã giúp cho con người sống ở trần gian duy trì được cuộc sống, đoàn kết xây dựng bản làng và cầu cho người khang vật thịnh, mưa thuận gió hòa để mùa màng bội thu. Mang ơn thầy các con nuôi lại đến tạ ơn, nhưng lúc đó là thời điểm đầu năm đang bận rộn cho Tết nên thầy mo ấn định lễ tạ ơn tổ chức vào tháng 3 hàng năm. Từ đó, có lễ hội Hết chá. 

Tuy nhiên, qua thăng trầm của lịch sử, nhằm giữ gìn, phát huy các giá trị, bản sắc văn hóa dân tộc, cùng với sự hỗ trợ của Ủy ban nhân dân huyện Mộc Châu, sự chung tay của chính quyền địa phương, nhân dân bản Áng đã sưu tầm và phục dựng lại Lễ hội Hết chá để gìn giữ cho thế hệ con cháu sau này. Nhờ đó, từ năm 2008 đến nay, khi hoa Ban sắc trắng, hoa Mạ ánh vàng thì Lễ hội Hết chá lại tưng bừng được diễn ra và trở thành một trong những hoạt động thường niên./.

Nguyễn Cường/TTXVN