Trong số rất nhiều sáng kiến PCTHTL, một điểm sáng đã và đang thu hút sự quan tâm của cộng đồng là mô hình huy động những người cao tuổi còn khỏe mạnh, minh mẫn tình nguyện tham gia phụ trách truyền thông cho một cụm hộ gia đình về PCTHTL, quy định cấm hút thuốc ở nơi công cộng và ngôi nhà không khói thuốc. Mô hình này do Hội Y tế Công cộng Việt Nam triển khai từ năm 2010, với mục tiêu góp phần kiện toàn mạng lưới PCTHTL ở tuyến cơ sở.
 
Qua một thời gian dài triển khai, hiệu quả, tính khả thi của mô hình đã được khẳng định rõ. Sự gương mẫu của người cao tuổi đã giúp các con, cháu, các thành viên trong gia đình không hút thuốc, tránh xa khói thuốc. Bên cạnh đó, người cao tuổi cũng đã trở thành hạt nhân tích cực truyền thông về PCTHTL trong mỗi gia đình cũng như tại cụm dân cư. Bản thân người cao tuổi cũng đều cảm thấy khỏe, vui và có ích khi có thể dùng kĩ năng và kiến thức của họ tham gia vào các hoạt động truyền thông cho cộng đồng. Chính vì thế, mô hình đã nhận được nhiều sự ủng hộ, tham gia của các ban ngành, đoàn thể, chính quyền địa phương.

Trong xã hội Việt Nam, truyền thống kính trọng người cao tuổi đã có từ lâu đời. Trong gia đình,các cụ ông, cụ bà là chỗ dựa tinh thần, là tấm gương mẫu mực cho con cháu noi theo. Trong cộng đồng, họ là những người có uy tín, có những đóng góp tích cực vào các vấn đề của địa phương, bao gồm cả lĩnh vực sức khỏe, một trong số đó là truyền thông phòng chống tác hại của thuốc lá.

Từ năm 2010, Hội Y tế Công cộng Việt Nam (Hội YTCC) đưa vào các cơ sở thực địa của mình, mô hình chăm sóc sức khỏe lấy người cao tuổi tình nguyện làm trung tâm. Mô hình đã nhận được nhiều sự ủng hộ, tham gia của các ban ngành, đoàn thể, chính quyền địa phương cấp tỉnh, huyện xã với mục tiêu là nhằm giải quyết các vấn đề già hóa dân số, chăm sóc sức khỏe cho người cao tuổi và nâng cao vai trò của người cao tuổi tình nguyện trong tuyên truyền, hỗ trợ cộng đồng chăm sóc sức khỏe, phòng chống các bệnh không lây nhiễm.

Chúng tôi kì vọng thành công của mô hình khi bản thân người cao tuổi cảm thấy khỏe, vui và có ích khi có thể dùng kĩ năng và kiến thức của họ tham gia vào các hoạt động truyền thông cho cộng đồng.Nhận được sự hỗ trợ về kỹ thuật và tài chính của Quỹ Phòng chống tác hại thuốc lá – Bộ Y tế và Liên minh Phòng chống Lao và bệnh Phổi quốc tế (The Union) , Hội YTCC đã mở rộng mô hình trên địa bàn nhiều xã của các huyện Tiền Hải, tỉnh Thái Bình và huyện Thanh Bình, tỉnh Đồng Tháp). Sau nhiều năm triển khai mô hình đã đạt những thành tựu nhất định; Đặc biệt, người cao tuổi tình nguyện trong mô hình của chúng tôi đã thể hiện tốt vai trò của họ trong Phòng chống tác hại thuốc lá.

Sau khi tham gia vào mô hình, chính các thành viên đã tự động viên và vận động nhau bỏ thuốc lá, có nhiều thành viên từ một người hút thuốc 15 năm đã bỏ thành công thuốc lá. Các thành viên còn được tập huấn về các kiến thức và kỹ năng truyền thông, họ cùng nhau lập kế hoạch truyền thông tại cộng đồng, các thành viên vừa tự chủ động vận động theo các hộ gia đình trong khu xóm, vừa kết hợp để làm những buổi truyền thông nhóm tại địa phương. Các thành viên cũng phân công thành từng nhóm đi treo và vận động các cơ sở trên địa bàn treo các biển cấm hút thuốc và thông điệp về tác hại của thuốc lá

Bên cạnh việc thực hiện truyền thông theo các tài liệu về Phòng chống tác hại thuốc lá của Bộ Y tế, các thành viên trong mô hình cũng tự sáng tạo những hình ảnh và tài liệu truyền thông, dùng những cách tiếp cận gần gũi, thân thiện với đời sống của cộng đồng. Tại xã An Phong, Thanh Bình (Đồng Tháp), cô Phắng là một trong những thành viên tích cực nhất của mô hình. Sau hơn 2 năm tham gia mô hình, cô Phắng đã tự làm một mô hình về ngôi nhà không khói thuốc để làm một sản phẩm truyền thông khi đi thăm hộ gia đình. Cô chia sẻ, các tờ rơi có thể sẽ bị rách và người nghe có thể không nhớ được toàn bộ nội dung nhưng khi đi truyền thông mà dùng mô hình này thì họ sẽ nghe kết hợp với trực quan thì ghi nhớ sẽ tốt hơn. Các hình ảnh về tác hại hút thuốc lá cũng được cô thường xuyên cắt, dán thay đổi

Tại một xã khác là Tân Bình, huyện Thanh Bình (Đồng Tháp), Bác Sáu và các thành viên vô cùng hào hứng giới thiệu khu vực cấm hút thuốc của cụm dân cư. Sau khi các gia đình cam kết xây dựng ngôi nhà không khói thuốc, các thành viên của mô hình sẽ sắp xếp và đặt ra một 1 khu vực chung trong cụm, có ghế ngồi, tại chỗ râm mát gần nhà, nếu ai chưa thể bỏ thuốc hoặc khách hút thuốc có thể ra khu vực ghế này để ngồi, tránh việc hút thuốc tại nhà và bay vào nhà. Tại xã Tân Bình đã có 3-4 khu vực như vậy được các hội viên bố trí và nhận được hưởng ứng rất tích cực từ cộng đồng

Các thành viên chia sẻ, người dân sau được các thành viên tuyên truyền, đã có hiểu biết hơn về tác hại của thuốc lá. Có rất nhiều người ủng hộ hoạt động truyền thông và nhiều người đã giảm hoặc thậm chí bỏ hẳn được thuốc lá. Các thành viên rất tự hào khi góp phần tạo nên những thay đổi tích cực trong cộng đồng.

Hay một điểm sáng nưa tại Khánh Hòa là một trong những địa phương đã trở thành điểm sáng về công tác phát huy vai trò của người cao tuổi để PCTHTL. Trên địa bàn tỉnh hiện có gần 119.200 hội viên Hội Người cao tuổi. Thời gian qua, các cơ sở hội đã đẩy mạnh tuyên truyền về PCTHTL thông qua nhiều hoạt động như: Lồng ghép vào các buổi sinh hoạt hội, câu lạc bộ; tổ chức các buổi nói chuyện, tuyên truyền về Luật PCTHTL, tác hại của việc hút thuốc lá và hút thuốc lá thụ động…
 
Đặc biệt, từ năm 2018 đến nay, toàn tỉnh đã thành lập được 13 câu lạc bộ liên thế hệ tự giúp nhau, với nhiều nội dung hoạt động, trong đó có cả tuyên truyền về PCTHTL. Nhờ tham gia các câu lạc bộ này, nhiều người cao tuổi đã bỏ hút thuốc lá, và hơn thế, còn có thêm nhiều kiến thức, kinh nghiệm, hiểu biết về tác hại của thuốc lá đối với sức khỏe con người.
 
Theo kế hoạch hoạt động thời gian tới, Hội Người cao tuổi tỉnh Khánh Hòa sẽ tiếp tục chỉ đạo các câu lạc bộ liên thế hệ đẩy mạnh hơn nữa việc tuyên truyền PCTHTL; đưa nội dung này vào tuyên truyền thường xuyên cho các thành viên. Đồng thời, Hội sẽ phối hợp với các đơn vị liên quan tổ chức tập huấn kiến thức và kỹ năng truyền thông cho các câu lạc bộ, hội người cao tuổi các cấp để họ phát huy vai trò của mình trong việc truyền thông cho cộng đồng về PCTHTL./.

TA