VĂN HÓA NGHỆ THUẬT CŨNG LÀ MỘT MẶT TRẬN
Tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc lần thứ nhất (1946), Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Văn hóa phải hướng dẫn quốc dân thực hiện độc lập, tự cường và tự chủ”, “Văn hóa soi đường cho quốc dân đi”. Trong Thư gửi các họa sĩ nhân dịp triển lãm hội họa (đăng Báo Cứu quốc, số 1986, ngày 5/1/1952), Người căn dặn: “Văn hóa nghệ thuật cũng là một mặt trận. Anh chị em là chiến sĩ trên mặt trận ấy”...
Những quan điểm nêu trên của Hồ Chí Minh đã khẳng định khẳng định vị trí, vai trò quan trọng của văn hóa, nghệ thuật (VHNT) đối với sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc; xây dựng, bảo vệ và phát triển đất nước. Đồng thời, tin tưởng, mong muốn công tác giáo dục, bồi dưỡng, xây dựng đội ngũ văn nghệ sĩ xung kích đi đầu, sáng tạo trên lĩnh vực VHNT; xứng đáng là chiến sĩ cách mạng - một trong những lực lượng tiên tiến trong sự nghiệp đấu tranh, giải phóng dân tộc trên mặt trận văn hóa - tư tưởng. Lời dạy của Bác được văn nghệ sĩ cả nước đón nhận, hun đúc tinh thần thi đua yêu nước, hăng say, sáng tạo nhiều tác phẩm VHNT phục vụ công cuộc kháng chiến, kiến quốc. Lời dạy đó tiếp tục được phát huy qua các thời kỳ, trở thành kim chỉ nam cho đội ngũ làm VHNT trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ biên cương văn hoá tư tưởng.
Tròn 75 năm sau kể từ Hội nghị Văn hóa toàn quốc lần thứ nhất, tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc ngày 24/11/2021, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhấn mạnh: “Văn hóa là hồn cốt của dân tộc, nói lên bản sắc của dân tộc. Văn hóa còn thì dân tộc còn”(1); đồng thời chỉ rõ: Xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, với nội dung cốt lõi là độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; lấy chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh làm vai trò chủ đạo trong đời sống tinh thần của xã hội; kế thừa những truyền thống văn hóa tốt đẹp của dân tộc đồng thời tiếp thu có chọn lọc những thành tựu, tinh hoa văn hóa thế giới, phấn đấu xây dựng một xã hội văn minh, lành mạnh vì lợi ích chân chính và phẩm giá con người, với trình độ tri thức, đạo đức, thể lực, lối sống và thẩm mỹ ngày càng cao.
Nhìn lại chặng đường chiến đấu, xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và thực tiễn sau 35 năm đổi mới, có thể nói, công tác văn hóa tư tưởng góp phần quan trọng hàng đầu trong chiến lược xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, là hoạt động nhằm hình thành và phát triển Cương lĩnh, đường lối, chính sách của Đảng Cộng sản Việt Nam trong từng thời kỳ, đồng thời giúp truyền bá, bảo vệ hệ tư tưởng, cương lĩnh, đường lối, chính sách của Đảng, không ngừng xây dựng niềm tin, tạo nên sự thống nhất trong Đảng và sự ủng hộ của toàn xã hội. Trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, Đảng, Nhà nước ta đã vận dụng, phát triển một cách phù hợp tư tưởng Hồ Chí Minh về VHNT, trong đó chú trọng nâng cao chất lượng xây dựng, bồi dưỡng đội ngũ văn nghệ sĩ - người chiến sĩ cách mạng trên mặt trận VHNT, góp phần xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam phát triển toàn diện, hướng đến chân-thiện-mỹ, thấm nhuần tinh thần dân tộc, nhân văn, dân chủ và khoa học, phục vụ bền vững và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam XHCN.
Văn kiện Đại hội XIII của Đảng nêu rõ: Phát triển văn hoá, xã hội, con người đạt nhiều kết quả quan trọng trong gian đoạn vừa qua. Cụ thể là: Nhận thức về văn hoá, xã hội, con người ngày càng toàn diện, sâu sắc hơn. Các lĩnh vực, loại hình, sản phẩm văn hoá phát triển ngày càng đa dạng, đáp ứng nhu cầu mới, nhiều mặt của đời sống xã hội. Nhiều giá trị văn hoá truyền thống và di sản văn hoá được kế thừa, bảo tồn và phát huy. Văn hoá trong chính trị và trong kinh tế bước đầu được coi trọng và phát huy hiệu quả tích cực. Hoạt động giao lưu, hợp tác và hội nhập quốc tế về văn hoá khởi sắc. Phát triển toàn diện con người Việt Nam đang từng bước trở thành trung tâm của chiến lược phát triển kinh tế - xã hội. Việc phê phán, đấu tranh, đẩy lùi cái xấu, cái ác, cái lạc hậu, chống các quan điểm, hành vi sai trái gây hại đến văn hoá, lối sống con người được chú trọng.
Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đạt được, Đảng cũng chỉ ra: Lĩnh vực văn hoá, xã hội chưa có nhiều đột phá, hiệu quả chưa cao. Theo đó, văn hoá chưa được quan tâm tương xứng với kinh tế và chính trị, chưa thật sự trở thành nguồn lực, động lực nội sinh của sự phát triển bền vững đất nước. Vai trò của văn hoá trong xây dựng con người chưa được xác định đúng tầm, còn có chiều hướng coi trọng chức năng giải trí đơn thuần. Thiếu những tác phẩm văn hoá, VHNT lớn phản ánh sinh động tầm vóc công cuộc đổi mới, có tác dụng tích cực đối với con người. Môi trường văn hoá, xã hội tiếp tục bị ô nhiễm bởi các tệ nạn xã hội, tham nhũng, tiêu cực. Chênh lệch về hưởng thụ văn hoá giữa các vùng, miền còn lớn. Công tác lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý văn hoá còn nhiều lúng túng, chậm trễ trong việc thể chế hoá quan điểm, chủ trương của Đảng về văn hoá. Đầu tư cho văn hoá chưa đúng mức, hiệu quả chưa cao. Chưa có giải pháp hữu hiệu để ngăn chặn, đẩy lùi sự xuống cấp nghiêm trọng về một số mặt văn hoá, đạo đức, lối sống, gây bức xúc xã hội.... Đặc biệt, “chất lượng và số lượng đội ngũ cán bộ văn hoá chưa đáp ứng được nhu cầu phát triển văn hoá trong thời kỳ mới. Việc giới thiệu, quảng bá văn hoá Việt Nam ra nước ngoài chưa mạnh; tiếp nhận tinh hoa văn hoá nhân loại có mặt còn hạn chế”(2).
Về phương hướng, nhiệm vụ trong nhiệm kỳ Đại hội XIII và những năm tiếp theo, Đảng xác định: “Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội”(3), vừa là mục tiêu, vừa là sức mạnh nội sinh, động lực quan trọng để phát triển đất nước; phát triển văn hóa đồng bộ, hài hòa với tăng trưởng kinh tế và tiến bộ xã hội là một định hướng căn bản của quá trình xây dựng CNXH ở Việt Nam. Trọng tâm xây dựng và phát triển văn hóa là xây dựng con người có nhân cách và xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh; chú trọng mối quan hệ giữa văn hóa và chính trị, văn hóa và kinh tế. Chủ thể xây dựng và phát triển văn hóa là Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, nhân dân là chủ thể sáng tạo; đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ đóng vai trò quan trọng.
Định hướng phát triển đất nước giai đoạn 2021-2030 về xây dựng và phát huy giá trị văn hoá, đã xác định: “Tập trung nâng cao chất lượng, hiệu quả của các loại hình văn hoá, văn nghệ. Có kế hoạch, cơ chế và giải pháp xử lý đúng đắn mối quan hệ giữa bảo tồn và phát huy các giá trị văn hoá, lịch sử truyền thống dân tộc trong xây dựng con người, phát triển kinh tế - xã hội. Chú trọng nâng cao giá trị tư tưởng, nghệ thuật, đồng thời bảo đảm tự do, dân chủ trong sáng tạo văn học, nghệ thuật; khuyến khích những tìm tòi mới làm phong phú thêm bản sắc văn hoá Việt Nam; hạn chế các lệch lạc, các biểu hiện chạy theo thị hiếu tầm thường. Quan tâm, tạo điều kiện phát triển văn hoá, văn nghệ của các dân tộc thiểu số. Tiếp tục đổi mới nội dung, phương thức hoạt động của các hội văn học, nghệ thuật, tập hợp đông đảo văn nghệ sĩ tham gia; khuyến khích tự do sáng tạo, thực thi quyền tác giả”(4).
VAI TRÒ TIÊN PHONG CỦA ĐỘI NGŨ TRÍ THỨC, VĂN NGHỆ SĨ TRẺ HIỆN NAY
Dưới sự lãnh đạo của Đảng, trong 73 năm xây dựng, phát triển và trưởng thành, Liên hiệp các Hội VHNT Việt Nam (Liên hiệp Hội) đã có nhiều đóng góp to lớn cho sự nghiệp cách mạng. Trong hai cuộc khánh chiến trường kỳ của dân tộc, đội ngũ văn nghệ sĩ cùng nhân dân cả nước đã vượt mọi gian lao, thử thách, sẵn sàng hiến dâng cả máu của mình để viết nên những bản hùng ca vượt thời gian, kịp thời cổ vũ, nhân lên sức mạnh của toàn dân trong công cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, kiến thiết đất nước.
Sau khi nước nhà thống nhất, cả nước tập trung xây dựng và phát triển đất nước đi lên CNXH, dưới mái nhà chung của Liên hiệp Hội, đội ngũ văn nghệ sĩ tiếp tục phát huy tài năng, tâm huyết, đổi mới, sáng tạo, có những đóng góp quan trọng, góp phần từng bước hoàn thiện đường lối đổi mới của Đảng, Nhà nước về VHNT. Bước vào thời kỳ đổi mới, VHNT Việt Nam đã thực hiện hành trình cách tân tràn đầy hứng khởi, sáng tạo ra nhiều tác phẩm có giá trị tư tưởng và nghệ thuật, đáp ứng nhu cầu thưởng thức của công chúng, khẳng định vị trí quan trọng trong đời sống văn hóa, tinh thần của nhân dân ta.
Trong bối cảnh đất nước phát triển và hội nhập ngày càng sâu rộng, cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư phát triển mạnh mẽ, tạo đột phá trên nhiều lĩnh vực, mang đến cả thời cơ và thách thức, đội ngũ hơn 40.000 trí thức, văn nghệ sĩ của Liên hiệp Hội, nhất là thế hệ văn nghệ sĩ trẻ đã và đang góp sức mình vào nhiều thành tựu chung của đất nước, đặc biệt là góp phần thúc đẩy quá trình hình thành và phát triển ngành công nghiệp văn hoá định hướng XHCN - một lĩnh vực quan trọng trong trong xu thế phát triển của nền kinh tế Việt Nam. Đây được xem là lĩnh vực, hướng phát triển tích cực, phù hợp với xu thế thời đại, là động lực góp phần đổi mới mô hình tăng trưởng, cơ cấu lại nền kinh tế, tạo giá trị gia tăng, hiệu quả ngày càng cao cho nền kinh tế; đồng thời là công cụ bảo đảm cho định hướng XHCN cả về thượng tầng kiến trúc và hạ tầng cơ sở; giúp chúng ta chủ động trong hội nhập quốc tế, giao thoa với văn hóa khu vực và thế giới, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, chống văn hóa lai căng và sự “xâm lăng mềm” về văn hóa(5).
Hiện nay, mặt trận tư tưởng - văn hoá của nước nhà đang đứng trước những khó khăn thách thức không nhỏ. Một mặt, các thế lực thù địch bên ngoài không ngừng tăng cường tuyên truyền - truyền thông trên không gian mạng, đưa các sản phẩm văn hoá kém chất lượng, có nội dung trái với quan điểm của Đảng, Nhà nước, nhằm chống phá, xuyên tạc chủ trương, đường lối của Đảng về trên mặt trận văn hoá tư tưởng, hòng thực hiện âm mưu “diễn biến hoà bình”. Bên cạnh đó, một bộ phận giới trẻ hiện nay đang có tình trạng “nhạt Đảng, khô Đoàn, xa rời chính trị”, đặt ra những yêu cầu cấp thiết đối với những người làm công tác trên mặt trận văn hoá tư tưởng, nhất là đối với đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ trẻ hiện nay.
Đội ngũ văn nghệ sĩ trẻ là thế hệ kế cận, có khả năng phát huy vai trò tiên phong, nêu gương và lan toả các giá trị văn hoá tới các thế hệ trẻ khác trong xã hội. Vai trò tiên phong này đã được xác định rõ trong các bài phát biểu chỉ đạo của lãnh đạo Đảng, Nhà nước đối với Liên hiệp các Hội VHNT Việt Nam thời gian gần đây.
Theo đó, tiên phong, gương mẫu trước hết được cho là thực hiện tốt phương châm sống, làm việc theo Hiến pháp và pháp luật; đối với đảng viên thì càng nên nhận thức sâu hơn nữa về sự tiên phong, gương mẫu của mình, bởi sự tiên phong, gương mẫu của cán bộ, đảng viên sẽ tạo ra sự lan tỏa, có ý nghĩa rất lớn. Ngược lại có thể chỉ vì một thói quen, một hành động hay một lợi ích nhỏ của bản thân sẽ ảnh hưởng rất lớn đến cả hệ thống chính trị. Theo Hồ Chí Minh, tính tiên phong, gương mẫu của cán bộ, đảng viên là sự “kiên quyết nhất, hăng hái nhất, trong sạch nhất, tận tâm tận lực phụng sự Tổ quốc và nhân dân”. Sinh thời, bản thân Người là tấm gương mẫu mực về đạo đức và nhân cách người đảng viên cộng sản, luôn tiên phong, gương mẫu trong lời nói, việc làm, hành động; điều đó đã kết tinh thành những giá trị tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh.
Noi theo tấm gương về tư tưởng, đạo đức và phong cách Hồ Chí Minh, lớp lớp văn nghệ sĩ đã không ngừng học tập và làm theo lời dạy của Người, trong đó phát huy cao độ vai trò tiên phong, gương mẫu đi đầu trên mặt trận văn hoá tư tưởng, cho ra đời những tác phẩm mang dấu ấn thời đại, phục vụ đắc lực nhiệm vụ văn hoá tư tưởng và đáp ứng nhu cầu văn nghệ của quần chúng nhân dân. Từ đó, dần khẳng định vai trò, vị trí của đội ngũ văn nghệ sĩ nói chung và thế hệ văn nghệ sĩ trẻ nói riêng trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ biên cương văn hoá tư tưởng.
Về vai trò tiên phong của đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ trẻ có thể được xem xét dưới một số góc độ sau. Một là, đây là lực lượng kế cận, nối tiếp truyền thống cách mạng của thế hệ văn nghệ sĩ trong giai đoạn trước đây; là lớp hạt nhân văn hoá mới giúp chuyển tải, lan toả sâu rộng mọi đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước tới đông đảo quần chúng nhân dân trên lĩnh vực văn hoá tư tưởng tương lai của nền văn học. Chất lượng và chiều sâu của nền VHNT nước nhà trong tương lai sẽ đặt trên vai các thế hệ văn nghệ sĩ trẻ. Hai là, họ có khả năng sáng tạo tri thức và tiếp cận nhanh công nghệ hiện đại, đáp ứng yêu cầu văn hoá của thời đại mới, phục vụ nhu cầu thị hiếu của công chúng trong giai đoạn mới; giúp phát triển ngành công nghiệp văn hoá Việt Nam lên tầm cao mới, hội nhập nhanh chóng với xu thế phát triển của khu vực và thế giới. Ba là, đây là lực lượng có tiên phong, xung kích trong việc bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trên mặt trận tư tưởng - văn hóa, đấu tranh phản bác và làm thất bại mọi âm mưu chống phá, xuyên tạc của kẻ thù về lĩnh vực VHNT, bằng VHNT trên không gian mạng hiện nay.
PHÁT HUY VAI TRÒ TIÊN PHONG CỦA ĐỘI NGŨ VĂN NGHỆ SĨ TRẺ HIỆN NAY
Trong những năm qua, Liên hiệp các Hội VHNT Việt Nam đã đạt được nhiều kết quả quan trọng trên mọi mặt hoạt động, trong đó công tác phát hiện, bồi dưỡng tài năng trẻ về VHNT được chú trọng, tạo nên sinh khí mới cho đời sống VHNT. Bên cạnh đó, công tác lý luận, phê bình VHNT đã có những nỗ lực đáng ghi nhận, bám sát thực tiễn, góp phần xác lập, khẳng định những giá trị đích thực, đồng thời, cũng kịp thời phê phán những khuynh hướng lệch lạc, sai trái trong đời sống văn nghệ. Hoạt động giao lưu, hội nhập, quảng bá, giới thiệu VHNT Việt Nam ra thế giới có sự khởi sắc với một số hình thức sáng tạo, được bạn bè quốc tế đánh giá cao.
Đối với đội ngũ văn nghệ sĩ trẻ, xác định vai trò tiên phong của mình trong đội ngũ hơn 40.000 văn nghệ sĩ hiện nay, cần phải nhận thức đúng đắn, đầy đủ về sứ mệnh và trách nhiệm đối với xã hội, với thời đại. Từ đó nâng tầm, đổi mới mạnh mẽ, phát huy sức mạnh đặc biệt của các loại hình VHNT cũng như tiềm năng sáng tạo to lớn của đội ngũ văn nghệ sĩ trẻ để hình thành nên một giai đoạn sáng tạo mới, cống hiến thêm nhiều tác phẩm hay, có giá trị cao về tư tưởng, giáo dục, nghệ thuật, ghi lại chân thực dấu ấn về giai đoạn phát triển quan trọng của đất nước. Để làm được điều đó, trước mắt, cần thực hiện tốt một số nội dung sau:
Thứ nhất, cần quán triệt sâu sắc tư tưởng chính trị đối với đội ngũ văn nghệ sĩ nói chung và văn nghệ sĩ trẻ nói riêng tại các cơ quan, đơn vị trực thuộc Liên hiệp Hội. Trong đó quán triệt sâu sắc tinh thần chỉ đạo của Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII về công tác văn hoá tư tưởng. Bên cạnh đó, tiếp tục thực hiện các nội dung đổi mới trong Nghị quyết số 23 của Bộ Chính trị khóa X về tiếp tục xây dựng và phát triển VHNT trong thời kỳ mới và Nghị quyết số 33 của Ban Chấp hành Trung ương khóa XI về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước. Thực hiện có hiệu quả Kết luận số 213/TB-TW của Ban Bí thư về đấu tranh chống quan điểm sai trái trong VHNT và Chỉ thị số 46-CT/TW của Ban Bí thư về chống sự xâm nhập của các sản phẩm văn hóa độc hại gây hủy hoại đạo đức xã hội”.
Thứ hai, đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, gắn với thực hiện Nghị quyết Trung ương 4 khóa XI, XII, XIII. Để tính tiên phong, gương mẫu trở thành việc làm thường xuyên, tự giác trong thực hiện chức trách, nhiệm vụ được giao cũng như trong cuộc sống hàng ngày, đòi hỏi mỗi cấp ủy, tổ chức đảng và đội ngũ cán bộ, đảng viên, văn nghệ sĩ quần chúng cần nhận thức đúng đắn, đầy đủ những nội dung cơ bản và giá trị, ý nghĩa to lớn của tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Mỗi văn nghệ sĩ trẻ phải không ngừng học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh; tự rèn luyện bản lĩnh chính trị vững vàng, đạo đức trong sáng, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm, vì lợi ích chung của quốc gia, dân tộc; đồng thời, khiêm tốn lắng nghe, tiếp thu ý kiến phê bình, góp ý của đồng chí, của quần chúng, từ đó chuyển thành nhận thức và hành động tự giác, từ đó xung kích tiên phong đi đầu.
Thứ ba, đẩy mạnh công tác giáo dục chính trị, định hướng, động viên văn nghệ sĩ trẻ nêu cao trách nhiệm công dân, trách nhiệm của người làm công tác văn hoá, thường xuyên tự phê bình và phê bình, chống các biểu hiện ảo tưởng, mơ hồ, hữu khuynh, kiên quyết ngăn ngừa “tự diễn biến”, “tự chuyển hoá” trong nội bộ, đồng thời cảnh giác, tránh tiếp tay cho các thế lực thù địch chống phá chế độ trên lĩnh vực tư tưởng - văn hóa. Nghệ sĩ trẻ phải tích cực tham gia công tác đấu tranh, phản bác các luận điểm sai trái, thù địch, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng.
Thứ tư, các tổ chức, đơn vị trực thuộc Liên hiệp Hội, ngoài công tác đào tạo đội ngũ kế thừa và chăm lo chế độ chính sách cho văn nghệ sĩ, cần chú trọng công tác phát hiện, tập hợp, bồi dưỡng, giúp đỡ các tài năng trẻ làm khâu đột phá. Đồng thời, các đơn vị cơ sở cần quan tâm nhiều hơn nữa việc xây dựng, bồi dưỡng kết nạp văn nghệ sĩ trẻ có nhiệt huyết tham gia tổ chức các hội chuyên ngành.
Thứ năm, không ngừng nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng kinh phí hoạt động của các đơn vị trong Liên hiệp Hội từ trung ương đến địa phương. Tăng cường các nguồn hỗ trợ quảng bá tác phẩm VHNT, tổ chức đi thực tế và mở trại sáng tác. Tăng số lượng và chất lượng các giải thưởng VHNT hàng năm, nhằm thu hút đội ngũ văn nghệ sĩ trẻ tham gia thể hiện và cống hiến tài năng cho sự nghiệp văn hoá nghệ thuật nước nhà./.
PGS. TS. ĐỖ HỒNG QUÂN
Chủ tịch Liên hiệp các Hội Văn học Nghệ thuật Việt Nam
________________________
(1) Nguyễn Phú Trọng: Ra sức xây dựng, giữ gìn và phát huy những giá trị đặc sắc của nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, Hội nghị Văn hóa toàn quốc, 2021.
(2) (3) (4) Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, H, 2021, t.I, tr.34, 18, 62.
(5) Phùng Quốc Hiển: Phát triển các ngành công nghiệp văn hóa trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN và hội nhập quốc tế ở Việt Nam, Tạp chí Cộng sản, 2022.