Tây Nguyên gồm năm tỉnh Gia Lai, Kon Tum, Đắk Lắk, Đắk Nông và Lâm Đồng, là khu vực có diện tích rừng tự nhiên lớn nhất cả nước chiếm 25,38%, có vai trò quan trọng về phát triển kinh tế, phòng hộ môi trường, an ninh quốc phòng…

Trong những năm qua, công tác quản lý bảo vệ rừng cũng được đã các tỉnh Tây Nguyên tích cực triển khai thực hiện nhưng vẫn chưa thực sự có chuyển biến tích cực.

Suy giảm mạnh về diện tích và chất lượng

Theo số liệu công bố hiện trạng rừng toàn quốc năm 2011, tổng diện tích rừng khu vực Tây Nguyên là 2,848 triệu ha, đạt độ che phủ toàn khu vực là 51,3%, trong đó rừng có trữ lượng gồm cả rừng tự nhiên và rừng trong thì độ che phủ chỉ đạt 32,4%.

Trong những năm gần đây, tình trạng suy giảm diện tích rừng ở Tây Nguyên được đánh giá là ở mức độ cao với mức bình quân giảm là 25.737 ha/năm. Trong vòng năm năm (2007-2011) diện tích rừng của các tỉnh Tây Nguyên đã mất 129.686ha, trong đó rừng tự nhiên giảm 107.425ha, rừng trồng giảm 22.261ha. Bao gồm chuyển mục đích sử dụng rừng sang mục đích khác theo quy định của Nhà nước gần 101.700ha, chiếm 78%; khai thác trắng rừng theo kế hoạch hơn 4.610ha, chiếm 4%; rừng bị khai thác, chặt phá trái pháp luật 7.390ha, chiếm 6%; cháy rừng làm mất hơn 800ha, chiếm 1% và nguyên nhân khác mất gần 14.820ha chiếm 11%.

Song song với sự suy giảm về diện tích rừng, chất lượng rừng (đặc biệt là rừng tự nhiên) bị suy thoái nghiêm trọng, những khu rừng có chất lượng cao, trữ lượng lớn còn ít và chủ yếu tập trung ở khu rừng đặc dụng. Rừng mới phục hồi do khoanh nuôi xúc tiến tái sinh tự nhiên chủ yếu là rừng non, giá trị về đa dạng sinh học, khả năng cung cấp lâm sản và tác dụng phòng hộ và bảo vệ môi trường thấp.

Rừng có trữ lượng, bao gồm cả rừng tự nhiên và rừng trồng gần 1,8 triệu ha, đạt độ che phủ là 32,4%; còn lại là rừng trồng chưa có trữ lượng, rừng tự nhiên nghèo, phục hồi, tre nứa, cây đặc sản và cao su trồng trên đất lầm nghiệp gần 1,1ha.

Nguyên nhân chính làm rừng suy giảm

Ông Y Rit Buôn Yă, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Đắk Lắk cho biết kết quả tổng hợp thống kê hiện trạng rừng của tỉnh Đắk Lắk cho thấy trong năm năm qua, bình quân mỗi năm diện tích rừng bị giảm hơn 1.710ha. Trong đó mất rừng do chuyển đổi mục đích sử dụng rừng sang mục đích khác như làm các công trình giao thông, thủy điện, thủy lợi, tái định cư, chương trình 132, 134, Chương trình cao su… hơn 8.090ha, chiếm 94,8%.

Mặc dù thực hiện theo đúng quy định nhưng làm mất rừng nhiều nhất và hầu hết là vĩnh viễn. Diện tích rừng bị mất do khai thác chặt phá trái pháp luật, cháy rừng hơn là 440ha dù không chiếm tỷ trọng lớn trong các nguyên nhân làm mất rừng, nhưng tình hình vi phạm quy định của Nhà nước trong lĩnh vực bảo vệ và phát triển rừng còn gay gắt tại các địa phương, gây thiệt hại nghiêm trọng và làm mất tài nguyên rừng, tạo ra sự bức xúc trong xã hội.

Báo cáo của Tổng cục Lâm nghiệp cho thấy, theo thống kê chưa đầy đủ, các tỉnh Tây Nguyên đã cấp phép đầu tư cho 700 dự án (trồng rừng, cải tạo, trồng cao su…) trên đất lâm nghiệp với diện tích hơn 215.720ha. Nhưng do chưa làm tốt công tác tuyên truyền dẫn đến tâm lý người dân sợ hết đất sản xuất nên tổ chức đông người chiếm rừng, chiếm đất, phá rừng trái phép trong khu vực dự án để lấy đất hoặc để đòi chủ dự án bồi thường, tạo áp lực lớn đến công tác bảo vệ rừng.

Nhiều chủ dự án thiếu năng lực tài chính thực hiện dự án được duyệt, thiếu trách nhiệm trong bảo vệ rừng được giao để rừng bị phá, lấn chiếm trái pháp luật nhưng không có biện pháp ngăn chặn. Các tỉnh Tây Nguyên đã tổ chức rà soát các dự án, bước đầu đã thu hồi 76 dự án với hơn 7.930ha, đình chỉ 48 dự án với diện tích hơn 1.260ha.

Hầu hết các chủ rừng, nhất là các Lâm trường quốc doanh, Ban quản lý rừng phòng hộ không đủ năng lực bảo vệ rừng được giao, thiếu kinh phí cho hoạt động bảo vệ rừng. Cơ chế trách nhiệm, chính sách quản lý bảo vệ rừng chưa rõ ràng, chậm đổi mới, lại thiếu sự kiểm tra thực hiện, thiếu nguồn lực cân đối đảm bảo thực thi chính sách, nên nhiều chủ rừng có biểu hiện buông xuôi, thiếu trách nhiệm, không có biện pháp ngăn chặn kịp thời và hiệu quả, thậm chí có cán bộ tiếp tay cho hành vi phá rừng, lấn chiếm đất lâm nghiệp trái pháp luật.

Chính quyền địa phương chưa thực hiện đầy đủ trách nhiệm được giao trong quản lý bảo vệ rừng. Ở những trọng điểm phá rừng nghiêm trọng, chính quyền địa phương chưa thực hiện nghiêm túc trách nhiệm quản lý Nhà nước về quản lý bảo vệ rừng, quản lý đất lâm nghiệp, thiếu kiên quyết chỉ đạo thực hiện các biện pháp bảo vệ rừng. Ủy ban Nhân dân xã được giao quản lý bảo vệ rừng nhưng không đủ điều kiện cả về con người và tài chính để tổ chức bảo vệ rừng, để rừng bị phá, lấn chiếm trái pháp luật.

Đặc biệt là tình trạng phát triển các cơ sở chế biến gỗ thiếu quy hoạch; quản lý các cơ sở chế biến gỗ; các tụ điểm mua bán gỗ kém hiệu quả; việc cấp phép kinh doanh thiếu quy hoạch, không gắn với nguồn nguyên liệu; các cơ quan chức năng thiếu kiểm tra, giám sát đối với hoạt động của các cơ sở chế biến, đặc biệt là những xưởng gần rừng, không gắn với nguồn nguyên liệu đã góp phần làm tăng tình trạng phá rừng tại Tây Nguyên.

Theo báo cáo tại địa phương, khu vực Tây Nguyên có 1.510 cơ sở chế biến gỗ; trong đó Lâm Đồng có 423 cơ sở, Đắc Nông với 32 cơ sở, Đắk Lắk có 522 cơ sở, Gia Lai là 481 cơ sở, Kon Tum với 52 cơ sở.

Thực hiện Chỉ thị số 1685/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ về tăng cường chỉ đạo thực hiện các biện pháp bảo vệ rừng, tình trạng phá rừng và chống người thi hành công vụ, tỉnh Đắk Lắk đã thu hồi giấy phép, đình chỉ hoạt động 44 xưởng, tỉnh Gia Lai 139 cơ sở.

Bên cạnh đó, công tác xử lý các hành vi vi phạm quy định của Nhà nước về bảo vệ rừng thiếu kiên quyết, chưa phối hợp chặt chẽ, một bộ phận thiếu trách nhiệm, thậm chí có biểu hiện tiêu cực, tiếp tay cho người phá rừng.

Những giải pháp quyết liệt giữ rừng

Mới đây, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn đã có Công văn số 3.406 ngày 5/10 vừa qua, về việc triển khai kết quả Hội nghị bảo vệ và phát triển rừng khu vực Tây Nguyên, đề nghị Ủy ban Nhân dân các tỉnh Gia Lai, Kon Tum, Đắk Lắk, Đắk Nông và Lâm Đồng tổ chức triển khai thực hiện một số giải pháp quyết liệt hơn nữa để giữ rừng Tây Nguyên.

Theo đó, các tỉnh khu vực Tây Nguyên cần tiếp tục tổ chức thực hiện nghiêm túc Chỉ thị số 1685/CT-TTg ngày 27/9/2011 của Thủ tướng Chính phủ về tăng cường chỉ đạo thực hiện các biện pháp bảo vệ rừng, ngăn chặn tình trạng phá rừng và chống người thi hành công vụ và Quyết định số 07/2012 ngày 8/2/2012 của Thủ tướng Chính phủ về Ban hành một số chính sách tăng cường công tác bảo vệ rừng; thường xuyên giám sát, có biện pháp xử lý dứt điểm như đình chỉ, thu hồi giấy phép hoạt động đối với các xưởng chế biến gỗ, lâm sản có hành vi vi phạm pháp luật, nhất là hành vi gian lận sử dụng gỗ có nguồn gỗ bất hợp pháp; sắp xếp để các xưởng chế biến gỗ chấp hành tốt pháp luật có điều kiện tổ chức hoạt động và phát huy hiệu quả sản xuất kinh doanh.

Đối với các công ty lâm nghiệp, cùng với việc chuẩn bị tổng kết Nghị quyết 28/NQ-TW của Bộ Chính trị về việc sắp xếp, đổi mới và phát triển nông, lâm trường quốc doanh, tiến hành ngay việc tiếp tục rà soát, có phương án sắp xếp lại theo Chỉ thị số 03/CT-TTg ngày 17/1/2012 của Thủ tướng Chính phủ về việc đẩy mạnh tái cơ cấu doanh nghiệp Nhà nước; thống kê cụ thể diện tích rừng, đất lâm nghiệp đã bị lấn chiếm không có khả năng thu hồi và những diện tích đất đã khoán ổn định lâu dài cho các hộ gia đình để có phương án quản lý phù hợp, đúng pháp luật; chủ động đánh giá thực trạng, giải quyết tình trạng các công ty đang gặp khó khăn, làm ăn không hiệu quả hiện nay; trường hợp không giải quyết được, các địa phương tổng hợp báo cáo các bộ, ngành Trung ương xem xét, phối hợp giải quyết.

Các tỉnh tiến hành rà soát, thống kê đồng bào dân tộc đang thiếu đất trên địa bàn Tây Nguyên và đưa ra các phương án giải quyết có tính ổn định lâu dài; đồng thời phải có phương án quản lý, sử dụng tốt diện tích đất đã giao; tiếp tục chỉ đạo tăng cường quản lý chặt chẽ hơn 700 dự án chuyển đổi rừng và đất lâm nghiệp sang mục đích khác theo quy định hiện hành./.

(Thanh Tuấn/TTXVN)