Với điều kiện khí hậu và tự nhiên đa dạng, Việt Nam có lợi thế trong canh tác và phát triển nhiều loại giống rau, quả khác nhau phục vụ nhu cầu thị trường trong nước và xuất khẩu.

Những năm gần đây, kim ngạch xuất khẩu rau quả liên tục tăng trưởng và đang hướng dần tới việc trở thành một trong những mặt hàng xuất khẩu mũi nhọn của ngành nông nghiệp.

Nhưng để thực sự khai thác được hết tiềm năng của mặt hàng này cũng đòi hỏi phải có bước đi đúng đắn, tổ chức sản xuất chuyên nghiệp và liên kết hợp tác đầu tư chặt chẽ với các nước có nền sản xuất rau, quả hiện đại.

Theo số liệu của Cục Trồng trọt, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, diện tích trồng rau cả nước hiện đạt khoảng hơn 823.000ha; diện tích trồng cây ăn quả khoảng hơn 832.000ha. Các vùng có diện tích trồng rau lớn trên cả nước là Đồng bằng sông Cửu Long, Đồng bằng sông Hồng, Đông Nam bộ và Bắc Trung bộ.

Những tỉnh như Lâm Đồng, Hải Dương, Thái Bình, Trà Vinh, An Giang, Kiên Giang… có năng suất đạt trên 200 tạ rau/ha. Việt Nam xuất khẩu rau quả sang gần 40 quốc gia và vùng lãnh thổ. Riêng năm 2012, tổng kim ngạch xuất khẩu rau, hoa, quả của Việt Nam đạt hơn 800 triệu USD.

Tiến sỹ Trịnh Khắc Quang, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Rau quả cho biết với điều kiện thuận lợi Việt Nam có thể trồng được trên 120 loại rau các loại, trong đó có gần 30 loại rau chủ lực, chiếm tới 80% diện tích và sản lượng. Những chủng loại rau chính gồm cà chua, ớt, dưa chuột, mướp đắng, đậu Hà Lan, đậu đũa, cải các loại và hành tỏi.

Kỹ thuật chế biến và các kênh thông tin còn kém

Mặc dù vậy, những khó khăn thách thức đối với rau quả của Việt Nam cũng không ít. Sản xuất rau, quả chủ yếu do nông dân thực hiện mang tính cá thể, phát triển tự phát nên gây khó khăn trong quá trình chuyển giao khoa học kỹ thuật mới theo tiêu chuẩn Thực hành nông nghiệp tốt (GAP).

Ngành công nghiệp trái cây dù có nhiều nỗ lực nhưng sau thu hoạch tỷ lệ chế biến còn thấp, kỹ thuật bảo quản và chế biến thô sơ, thất thoát trong vận chuyển cao (chiếm từ 25-30%). Giữa người sản xuất và doanh nghiệp cũng chưa tạo được mối liên kết nên lượng tiêu thụ sản phẩm thông qua hợp đồng còn rất ít, chủ yếu do người dân tự tìm đầu ra cho sản phẩm của mình.

Công tác xúc tiến thương mại và xây dựng thương hiệu cũng là những thách thức lớn đối với ngành trồng rau, quả ở Việt Nam. Nông dân gặp nhiều khó khăn trong quá trình tiếp cận các kênh thông tin phù hợp để nắm bắt được nhu cầu ở cả thị trường trong nước và quốc tế. Riêng xuất khẩu trái cây tươi còn ít sản phẩm đáp ứng được với tiêu chuẩn của thị trường Hoa Kỳ và Liên minh châu Âu.

Ông Nguyễn Văn Sơn, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tỉnh Lâm Đồng chia sẻ thị trường đối với cây dài ngày như càphê, cacao có tính định hướng lâu dài, nhưng đối với rau thì rất nhạy cảm. Vấn đề giá cả là rất quan trọng, cần tới tầm quốc gia, thậm chí là quốc tế. Những thông tin nào kết nối với thị trường thì cung cấp cho cơ quan quản lý nhà nước để có hướng chỉ đạo sản xuất.

“Tôi ví dụ, chúng tôi có nỗ lực bằng mấy, chất lượng, năng suất cao nhưng có lúc cà chua không ai mua, đó là do thiếu thông tin. Dự báo thị trường là rất cần thiết, kể cả liên kết với các quốc gia, các tỉnh về quy hoạch sản xuất, nhu cầu tiêu thụ, diện tích quy mô của các vùng để có thông tin cho trung tâm dữ liệu phân tích thị trường phục vụ cho sản xuất,” ông Sơn nói.

Hiện nay trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng mới chỉ có khoảng 10 doanh nghiệp có công nghệ chế biến sau thu hoạch đối với rau. Riêng cà chua với 5.000ha, là địa phương sản xuất lớn nhất nước, có chất lượng cao, tuy nhiên theo ông Sơn, mùa vụ và giá cả không ổn định. Đến nay, cũng chưa có doanh nghiệp nào đầu tư vào khâu chế biến đối sản phẩm cà chua trên địa bàn tỉnh.

Các giải pháp nâng cao vị thế của rau quả Việt Nam

Ông Phạm Đồng Quảng, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt cho biết đã có những giải pháp được Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn đưa ra trong thời gian qua nhằm nâng cao vị thế của ngành rau quả Việt Nam trên trường quốc tế.

Có nhiều chính sách ưu tiên cho phát triển sản xuất cây ăn quả, thực hành sản xuất theo các tiêu chuẩn quốc tế và trong nước đối với một số loại cây ăn quả như: thanh long, xoài, bưởi, nhãn…

Bộ cũng khuyến khích các địa phương hoàn chỉnh hệ thống giao thông nội đồng các vùng sản xuất hàng hóa tập trung để đảm bảo việc vận chuyển hàng hóa thông suốt; thúc đẩy các hình thức liên kết nông hộ để hình thành các tổ chức sản xuất - tiêu thụ, các hợp tác xã, doanh nghiệp chuyên ngành.

Theo đánh giá của Viện Nghiên cứu Rau quả, xu thế xuất khẩu rau trong tương lai chủ yếu vẫn tập trung vào thị trường Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc… Tuy nhiên để đa dạng hóa thị trường, tránh lệ thuộc trong xuất khẩu thì các doanh nghiệp cần mở rộng sang các thị trường Đông Âu, Trung Đông, EU. Tại thị trường nội địa, mở rộng các điểm mua bán rau quả ở các khu du lịch, các đô thị và khu dân cư lớn.

Tăng cường hợp tác quốc tế, đặc biệt về đào tạo nguồn nhân lực, phát triển khoa học công nghệ và thu hút đầu tư từ các thành phần kinh tế cũng là những bước đi hướng tới phát triển bền vững. Mới đây, Việt Nam và Hà Lan đã thiết lập Diễn đàn về hợp tác phát triển rau, hoa, quả giữa hai nước.

Việt Nam đề xuất một số lĩnh vực hợp tác nghiên cứu và phát triển với Hà Lan như: nghiên cứu chọn tạo các giống rau mới trồng trong điều kiện nhà kính/nhà lưới. Hà Lan hỗ trợ Việt Nam các công nghệ trong lĩnh vực bảo quản và chế biến; nguồn giống chọn, tạo; đào tạo nguồn nhân lực cũng như chia sẻ thông tin thị trường trong khu vực và quốc tế…

Về phía Hà Lan sẽ chuyển giao công nghệ cho Việt Nam, đặc biệt là các kỹ thuật mới trong chọn tạo giống, xử lý hạt giống; công nghệ sau thu hoạch; hỗ trợ Việt Nam tổ chức và quản lý sản xuất, nâng cao chất lượng và an toàn thực phẩm./.