Xuất khẩu đối diện nhiều hàng rào kỹ thuật

Việc Việt Nam tham gia nhiều Hiệp định thương mại tự do (FTA) là cơ hội rất tốt để thúc đẩy xuất khẩu mặt hàng rau quả của Việt Nam. Với nhiều FTA, Việt Nam được tự do XK hàng hóa sang các thị trường khác và ngược lại. Tuy nhiên, yếu tố quan trọng mà xuất khẩu rau quả phải đối mặt là các hàng rào kỹ thuật. Về mặt giải pháp, nếu có thể đẩy mạnh chế biến, xuất khẩu rau quả gần như sẽ vượt được 2 hàng rào kỹ thuật căn bản mà Việt Nam đang rất yếu là kiểm dịch thực vật và an toàn thực phẩm. 

Ông Jeroen Pasman, Trưởng phòng Kinh doanh xuất khẩu, Công ty The Fruit Republic (Quận 7, TP. Hồ Chí Minh), chia sẻ, hiện nay chuối và dừa của Việt Nam có sản lượng và chất lượng rất tốt nhưng chuối chưa xuất khẩu được sang Philippines, dừa chưa sang được Trung Quốc hay nhiều rau quả chưa sang được Nhật Bản là vì các quy chuẩn, hàng rào kỹ thuật được dựng lên.

Ông Pasman cho rằng trong quá trình ký kết các hiệp định thương mại tự do, Việt Nam cần đẩy mạnh đàm phán để gỡ bỏ các hàng rào kỹ thuật mà các nước dựng lên để nông sản có thể vào được nhiều thị trường hơn nữa.

Tuy nhiên, thực tế xu hướng chung hiện nay là trong khi các hàng rào thuế quan đang dần được bãi bỏ thì nhiều nước tăng cường lập hàng rào kỹ thuật, trong đó có các yêu cầu về ngưỡng tồn dư tối đa (MRL) đối với nông sản xuất khẩu để bảo vệ sản xuất trong nước. Những yêu cầu này nếu không được hiểu và chấp hành đúng sẽ là cản trở lớn cho nông sản Việt ra thị trường quốc tế.

Ông Nguyễn Xuân Hồng, nguyên Cục trưởng Cục Bảo vệ thực vật (Bộ NN&PTTN) cho biết: "Kiểm dịch thực vật yêu cầu rất tuyệt đối. Nhiều trường hợp, cả tàu hàng chỉ cần bị phát hiện 1 con sâu là nước nhập khẩu sẽ yêu cầu tái xuất. Thậm chí nếu phát hiện cá thể được coi là đối tượng kiểm dịch thực vật đã chết, nước nhập khẩu cũng không cho phép nhập hàng vào. Rau quả đã qua chế biến khi xuất khẩu sẽ vượt qua được hàng rào kiểm dịch thực vật này. Bên cạnh đó, sản phẩm đã qua chế biến, các nước nhập khẩu cũng không nghiêm ngặt về vấn đề kiểm tra an toàn thực phẩm giống sản phẩm tươi. Bên cạnh đó, đẩy mạnh chế biến còn giúp nông sản nói chung, rau quả nói riêng tránh được tình trạng được mùa mất giá".

Ông Hồng nhấn mạnh thêm: Thực tế hiện nay, Việt Nam cũng đã xuất khẩu khá nhiều sản phẩm rau quả chế biến như xoài dẻo, nước trái cây (lạc tiên, chanh leo…). Tiềm năng xuất khẩu rau quả chế biến còn rất lớn. Nếu đẩy mạnh xuất khẩu rau quả, con số 10 tỷ USD vào năm 2025 là hoàn toàn đạt được "trong tầm tay". Thậm chí, đầu tư cho chế biến sâu sẽ là bước đột phá để giải quyết vấn đề thị trường của nông sản Việt. 

Thống kê chung cũng cho thấy những năm gần đây, xuất khẩu rau quả liên tục ghi nhận tốc độ tăng trưởng khá tích cực. Nếu làm tốt khâu thị trường, đặc biệt là đẩy mạnh chế biến sâu hiệu quả, con số ngoại tệ mà xuất khẩu rau quả đem về trong vài năm tới được dự báo gấp đôi, thậm chí có thể gấp ba lần hiện tại. 

Kiểm định vải thiều trước khi xuất khẩu. (Ảnh: VGP)

Còn nhiều thách thức

Tăng trưởng xuất khẩu đều đặn đem về nhiều tỷ USD, tuy nhiên, nhìn sâu vào cơ cấu mặt hàng rau quả xuất khẩu lại thấy không ít điều phải bàn. Đó là hiện nay, Việt Nam vẫn chủ yếu xuất khẩu rau quả thô hoặc sơ chế. Tỉ trọng mặt hàng này chiếm tới trên 90% tổng rau quả xuất khẩu. Các loại rau quả đã qua chế biến xuất khẩu chỉ chiếm tỉ trọng vỏn vẹn dưới 10%. Liên quan tới vấn đề này, ông Nguyễn Xuân Hồng cũng cho rằng, thực chất phần lớn giá trị gia tăng nằm ở khâu chế biến, song rau quả Việt xuất khẩu khá hạn chế điểm này, nhất là chế biến sâu. 

Theo Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản, các tháng cuối năm, nhiều nhà máy chế biến rau quả quy mô lớn sẽ đi vào vận hành như tổ hợp dự án Doveco Tây Nguyên (công suất 30.000 tấn rau củ quả/năm), nhà máy Tanifood Tây Ninh (tổng vốn 1.500 tỷ đồng, công suất nhà máy 150.000 tấn/năm) bổ sung đáng kể vào năng lực sản xuất, chế biến rau quả xuất khẩucủa Việt Nam. Ngành rau quả có nhiều khả năng sẽ đạt mục tiêu xuất khẩu 4 tỷ USD.

Hiện nay, doanh nghiệp đầu tư vào chế biến rau quả ở Việt Nam còn hạn chế bởi Việt Nam chưa hình thành được những vùng chuyên canh, thâm canh lớn, tập trung. Doanh nghiệp khi đã đầu tư máy móc cần số lượng nguyên liệu chế biến khá nhiều. Ví dụ, khi hết mùa vải trong vòng 1 tháng, để không dư thừa công suất máy móc cũng như nhân công, doanh nghiệp sẽ phải quay vòng chế biến thanh long, cam bưởi… Thậm chí, chế biến còn giúp tận dụng các loại phụ phẩm khá tốt. Ví dụ, tại Nhật Bản, sau khi ép nước táo, bã táo được sử dụng để làm bánh, kẹo…

Liên quan tới câu chuyện thúc đẩy chế biến nông sản nói chung, rau quả nói riêng, ông Nguyễn Văn Việt, Vụ trưởng Vụ Kế hoạch (Bộ NN&PTNT) cho hay: Thời gian tới, Bộ NN&PTNT xác định sẽ tập trung thực hiện các nhiệm vụ, giải pháp cơ cấu lại lĩnh vực công nghiệp chế biến, bảo quản và giảm tổn thất sau thu hoạch; tiếp tục đẩy mạnh thực hiện các chính sách hỗ trợ, khuyến khích phát triển công nghiệp chế biến sâu, chế biến tinh, chế biến sản phẩm ăn liền để nâng cao giá trị gia tăng; hỗ trợ và tạo điều kiện để các nhà máy chế biến rau, quả, sản phẩm chăn nuôi quy mô lớn, công nghệ hiện đại khởi công và đi vào hoạt động…

Theo Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản (Bộ NN&PTNT): 10 tháng đầu năm, giá trị xuất khẩu rau quả ước đạt 3,3 tỷ USD, tăng 15,5% so với cùng kỳ năm 2017. Trung Quốc hiện vẫn là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam, chiếm hơn 70% thị phần; tiếp đó là đến các thị trường khác như Thái Lan, Australia, Hoa Kỳ, Hàn Quốc… 

Bộ Công Thương dự báo: Thời gian tới, triển vọng xuất khẩu mặt hàng rau quả sẽ tiếp tục thuận lợi. Nguồn cung trong nước dồi dào, nhiều mặt hàng đang và sẽ bước vào vụ thu hoạch rộ như sầu riêng, chôm chôm, măng cụt, mít, xoài, thanh long, dưa hấu, bưởi, chuối… với năng suất cao. Ngoài ra, hoạt động xúc tiến thương mại được chú trọng cũng sẽ góp phần thúc đầy xuất khẩu rau quả. Dự báo, kim ngạch xuất khẩu rau quả năm 2018 sẽ tăng khoảng 15% so với năm 2017./.

Đỗ Hương (VGP)