Thực hiện Nghị quyết của Quốc hội về kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội năm 2012, Quốc hội đã giao cho Chính phủ xây dựng Đề án tổng thế tái cơ cấu nền kinh tế và báo cáo xin ý kiến Quốc hội. Trong quá trình xây dựng đề án đã được Chính phủ chỉ đạo rất khẩn trương và đã được lấy ý kiến rộng rãi của các nhà nghiên cứu kinh tế, các nhà quản lý và các chuyên gia kinh tế trong nước, ngoài nước thông qua các cuộc hội thảo, các diễn đàn kinh tế do các cơ quan của Chính phủ và Quốc hội tổ chức. Đề án cũng đã được giới thiệu trước đối với các đại biểu Quốc hội vào cuối tháng 4 qua hội nghị trực tuyến.Ủy ban Kinh tế của Quốc hội đã nghiên cứu và có một số ý kiến về đề án đã trình bày trước Quốc hội. Chiều ngày 24/5/2012 Quốc hội đã thảo luận tại tổ về đề án này và Đoàn thư ký kỳ họp đã tổng hợp ý kiến thảo luận tổ gửi đến các vị đại biểu Quốc hội.
Trước khi vào thảo luận, Phó chủ tịch Quốc Hội Nguyễn Thị Kim Ngân đề nghị các đại biểu cần tập trung vào 5 nội dung chính trong đề án đã được Chính phủ giới thiệu.
Thứ nhất là sự cần thiết phải có đề án này, tức là chúng ta phải tiến hành tái cơ cấu nền kinh tế gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng. Thứ hai, những mục tiêu, quan điểm trong vấn đề tái cơ cấu nền kinh tế. Thứ ba, những nội dung định hướng tái cơ cấu kinh tế, trong đó xác định 3 ưu tiên tái cơ cấu trong 3 năm tới: Ưu tiên thứ nhất, tái cơ cấu đầu tư, trọng tâm là đầu tư công. Ưu tiên thứ hai, tái cơ cấu thị trường tài chính, trọng tâm là hệ thống ngân hàng và các tổ chức tài chính. Ưu tiên thứ ba, tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước, trọng tâm là các tập đoàn và tổng công ty nhà nước. Vấn đề thứ tư, những giải pháp để thực hiện tái cơ cấu. Cuối cùng, việc tổ chức thực hiện đề án này.
Đại biểu Tô Văn Tám - Kon Tum phát biểu: Quan điểm của Đảng trong chiến lược phát triển kinh tế, xã hội năm 2011 - 2020 được Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI thông qua, có xác định: phát triển nhanh gắn với phát triển bền vững là yêu cầu xuyên suốt trong chiến lược. Tuy nhiên chúng tôi nghiên cứu đề án của Chính phủ, trong quan điểm chỉ đạo tái cơ cấu kinh tế của đề án có xác định thực hiện tăng trưởng hợp lý. Như vậy, chúng tôi thấy rằng quan điểm của Đảng là phát triển nhanh, nhưng trong đề án đặt vấn đề thực hiện tăng trưởng hợp lý. Như vậy, đã phù hợp với quan điểm của Đảng chưa? nếu như Đảng đặt vấn đề phát triển nhanh thì đề án này phải cụ thể hóa quan điểm này để làm sao thực hiện phát triển nhanh. Nhưng trong đề án người ta lại đặt vấn đề phát triển tức là thực hiện tăng trưởng hợp lý. Chúng tôi đề nghị Chính phủ xem xét lại vấn đề này.
Thứ hai, cũng tại chiến lược phát triển kinh tế - xã hội năm 2011- 2020, quan điểm của Đảng xác định phát triển tối đa nhân tố con người, coi con người là chủ thể, là nguồn lực chủ yếu, là mục tiêu của sự phát triển. Trong mục tiêu tái cơ cấu nền kinh tế của đề án Chính phủ có 6 mục tiêu. Tuy nhiên chúng tôi chưa thấy đề cập đến vấn đề con người, chúng ta biết rằng tất cả các vấn đề tăng trưởng nhằm cho kinh tế phát triển hơn và sự tăng trưởng đó nhằm vào mục tiêu cuối cùng là một chủ thể quan trọng đó là con người như quan điểm của Đảng đã xác định. Như vậy chúng tôi đề nghị bổ sung mục tiêu trong tái cơ cấu kinh tế là hướng đến để phục vụ con người như mục tiêu trong chiến lược của Đảng đã xác định.
Đây là đề án tổng thể nên mang tính khái quát chung sau đó sẽ có các đề án thành phần, như vậy, chúng ta chỉ có những đề án thành phần để thực hiện đề án tổng thể, sau đề án thành phần có các chương trình kế hoạch để thực hiện đề án quốc gia. Đã là đề án tổng thể mang tính khái quát chung là đương nhiên. Thời gian qua chúng ta thấy dư luận và cử tri rất quan tâm đề án này, có nhiều ý kiến thảo luận trên các phương tiện thông tin đại chúng xung quanh đề án này trong đó có đề cập đến vấn đề là đề án vẫn còn chung chung chưa cụ thể. Chúng tôi thấy rằng đây là đề án tổng thể nên tính khái quát và tính khái quát chung là đương nhiên. Vậy, Chính phủ có thể xây dựng một đề án thật cụ thể để cụ thể hóa chiến lược phát triển kinh tế xã hội của Đảng và từ đó các bộ, ngành không phải xây dựng đề án thành phần nữa mà trên đề án cụ thể này các bộ, ngành sẽ xây dựng các chương trình kế hoạch để thực hiện đề án. Chúng ta xây dựng một đề án như vậy có được không? Đây là vấn đề mà dư luận và cử tri rất quan tâm. Xin hết, xin cảm ơn Quốc hội.
Đại biểu Nguyễn Ngọc Hòa - TP Hồ Chí Minh: Tôi xin phép phát biểu xoay quanh đề án tái cơ cấu. Trước hết, về cơ bản tôi cho rằng đề án tái cơ cấu là một công trình công phu, quán triệt được tinh thần, chủ trương, nghị quyết của đại hội Đảng và đã nêu ra được thực trạng và những vấn đề chúng ta cần giải quyết. Để góp phần hoàn thiện đề án, tôi xin tham gia, góp ý trên một số vấn đề sau.
Vấn đề thứ nhất, tôi muốn làm rõ bản chất suy cho cùng đề án tái cơ cấu kinh tế tức là ta phân bổ nguồn lực của quốc gia, của xã hội vào những ngành, những nghề, những lĩnh vực, những vùng lãnh thổ góp phần làm cho tăng trưởng kinh tế đạt hiệu quả tốt nhất với chi phí tối ưu nhất. Do đó, tôi đề nghị trong đề án chúng ta cần làm rõ toàn bộ nguồn lực quốc gia của chúng ta sẽ được phân bổ như thế nào, những việc gì chúng ta sẽ dùng nguồn lực của nhà nước, những việc gì chúng ta sẽ dùng nguồn lực của xã hội để làm. Thời gian vừa qua có thể nói nguồn lực nhà nước đã được thể hiện, được huy động vào phát triển kinh tế thông qua việc đầu tư công và việc đầu tư cho doanh nghiệp nhà nước. Bây giờ vai trò nguồn lực nhà nước giữ vị trí như thế nào trong tổng thể quá trình tái cơ cấu.
Thứ hai, đối với nguồn lực xã hội, chúng ta đã huy động được tối đa bằng những môi trường, những cơ chế, những chính sách, những thể chế gì. Như vậy, trong đề án tôi đề nghị làm rõ những vấn đề liên quan đến phân bổ nguồn lực, đặc biệt chúng ta làm sao tối ưu hóa và huy động được tổng lực nguồn lực của xã hội, chuyển dần từ việc sử dụng nhiều nguồn lực nhà nước và nhà nước hướng tới tạo môi trường, tạo thể chế để huy động nguồn lực của xã hội. Trong quá trình tái cơ cấu chúng ta cần làm rõ tái cơ cấu của mỗi ngành, vai trò của nông nghiệp như thế nào, công nghiệp ra sao, trong nội bộ ngành nông nghiệp chúng ta chú ý phát huy cái gì. Chúng ta cũng cần làm rõ phân bổ và cơ cấu của chúng ta giữa các thành phần kinh tế, tỷ trọng thành phần kinh tế nhà nước chiếm vai trò và tỷ trọng bao nhiêu, tỷ trọng của dân doanh như thế nào, tỷ trọng của thành phần FDI ra sao v.v...., nguồn lực chúng ta phân bổ cho các lĩnh vực ra sao.
Vấn đề thứ ba, bên cạnh những mục tiêu đã nêu ra, tôi kiến nghị chúng ta cần có những chỉ tiêu để đo lường hiệu quả của quá trình tái cơ cấu, theo các chỉ tiêu này để chúng ta điều chỉnh cho kịp thời. Ví dụ trong lĩnh vực đầu tư công tái cơ cấu thì chúng ta phải định hình được chỉ tiêu của chúng ta là đầu tư công chiếm tỷ trọng bao nhiêu trong tổng phần trăm GDP. Cơ chế giám sát, quản lý của chúng ta đối với đầu tư công sắp tới những thể chế cần thay đổi là gì, hoặc khi chúng ta đặt vấn đề tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước thì chúng ta cũng phải đặt chỉ tiêu là tỷ trọng của doanh nghiệp nhà nước chiếm bao nhiêu trong tổng thể nền kinh tế, ở những ngành nghề nào, các thể chế mà chúng ta sẽ định ra để nêu rõ vai trò của chủ sở hữu, vai trò của quản lý. Đặc biệt là làm sao chúng ta phải xác định được trách nhiệm của những người đại diện chủ sở hữu trong các doanh nghiệp nhà nước, chúng ta có cơ chế minh bạch, giám sát công khai hóa các hoạt động của các doanh nghiệp nhà nước như thế nào.
Khi đặt vấn đề tái cơ cấu thị trường tài chính thì chúng ta cũng đặt ra chỉ tiêu để đo lường được rằng trong tổng thể huy động vốn cho nguồn lực phát triển tái cơ cấu thì chúng ta phân bổ và huy động từ các kênh như thế nào. Kênh huy động từ ngân hàng thay vì chiếm 90% như hiện nay thì chiếm còn lại là bao nhiêu 60%, 40%. Kênh huy động qua thị trường chứng khoán và các thị trường vốn khác là bao nhiêu. Chúng ta cũng phải phân bổ và tính toán chỉ tiêu trong tổng nguồn vốn huy động, chúng ta huy động từ nguồn vốn nội lực trong nước là bao nhiêu và nguồn vốn huy động từ FDI và từ các nguồn đầu tư trực tiếp và gián tiếp của nước ngoài như thế nào.
Đại biểu Hoàng Đăng Quang - Quảng Bình: Tôi xin tham gia 3 vấn đề như sau: Vấn đề thứ nhất, lựa chọn đúng những điểm đột phá trong đề án, chúng ta biết tái cơ cấu kinh tế là một quá trình chuyển đổi có tính đột phá, phân bổ lại các nguồn lực cho tăng trưởng, tạo ra quy mô lớn với mục tiêu là nâng cao hiệu quả nền kinh tế. Đề án tái cơ cấu kinh tế phải cụ thể hóa được Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI, chiến lược phát triển kinh tế - xã hội năm 2011 - năm 2020 đã xác định 3 khâu đột phá chiến lược về thể chế, về phát triển nguồn nhân lực, xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng, nhất là hạ tầng giao thông. Vì vậy, tôi đề nghị đề án phải làm rõ 3 khâu đột phá nói trên.
Tôi nhất trí với đề án tổng thể, xác định các đề án thành phần về tái cơ cấu thị trường tài chính, về tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước, tái cơ cấu đầu tư công, đó là 3 trọng tâm trong đề án tổng thể. Ngoài các đề án thành phần này, tôi đề nghị bổ sung thêm 2 đề án thành phần về xây dựng 2 khâu đột phá chiến lược, cụ thể: Một là đề án đột phá về thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; Hai là đề án đột phá về phát triển nguồn nhân lực. Trong 3 khâu đột phá của chiến lược nêu trên, tôi cho phải bắt đầu từ khâu đột phá thể chế, đó là tiền đề quan trọng để tái cơ cấu nền kinh tế một cách căn bản nhất.
Thực tế vừa qua về mặt thể chế của chúng ta có những vấn đề chưa phù hợp suốt một thời gian dài, chúng ta phát triển nền kinh tế chủ yếu tăng trưởng theo chiều rộng dựa vào các vốn đầu tư, khai thác tài nguyên, sử dụng lao động rẻ, cơ cấu đầu tư, cơ cấu thành phần kinh tế có nhiều bất hợp lý. Phải chăng do thể chế của chúng ta có mặt chưa phù hợp, cơ chế chính sách vĩ mô có một số mặt chưa đầy đủ. Vì vậy, phải có những thể chế mới phù hợp hơn, góp phần nâng cao chất lượng khung thể chế về môi trường đầu tư kinh doanh tạo lập được môi trường cạnh tranh bình đẳng và cải cách thủ tục hành chính. Hiện nay chúng ta đang trong quá trình sửa đổi bổ sung của Hiến pháp năm 1992, có thể nói đây là cơ sở để xây dựng những thể chế mới phục vụ cho đề án tái cơ cấu của nền kinh tế, có thể nói đó là tiền đề quan trọng để mở đường cho tái cơ cấu nền kinh tế gắn với chuyển đổi mô hình tăng trưởng.
Đại biểu Phạm Trọng Nhân - Bình Dương: Trước hết, tôi hoàn toàn nhất trí với sự cần thiết của Đề án tổng thể tái cơ cấu nền kinh tế. Tôi đánh giá rất cao nỗ lực của cơ quan soạn thảo và Chính phủ đã kịp thời trình dự thảo tại kỳ họp lần này. Xét về quy mô, phạm vi và mức độ phức tạp tôi cho là lớn nhất từ trước đến nay. Có lẽ vì là tổng thể nên nó mang dáng dấp của một đề án chủ trương chung hơn là một đề án khả thi. Bởi ngay phần cuối của đề án có ghi "căn cứ vào những nội dung, định hướng và giải pháp cơ cấu kinh tế tại đề án này các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương các tổng công ty và tập đoàn kinh tế Nhà nước trong phạm vi, chức năng và nhiệm vụ được giao khẩn trương xây dựng các chương trình, đề án hoặc kế hoạch cụ thể về tái cơ cấu kinh tế của ngành, địa phương và đơn vị. Đồng thời, triển khai thực hiện ngay các giải pháp tái cơ cấu kinh tế trên các lĩnh vực có liên quan. Như vậy, Quốc hội chúng ta vẫn phải chờ, nếu thông qua đề án tái cơ cấu mà chưa rõ đề án thành phần thì thật sự chưa ổn. Có bao nhiêu đề án thành phần và ai sẽ tham gia? Qua nghiên cứu còn một số vấn đề tôi quan tâm và đề nghị làm rõ như sau:
Thứ nhất, liên quan đến tính khả thi của đề án, tôi thật sự lo lắng với đề án kinh tế mà phiên thảo luận hôm qua các đại biểu đã phân tích rất nhiều, tôi không lặp lại, chỉ xin lấy đó làm cơ sở để nêu ý kiến của mình. Tôi muốn Chính phủ phải dự báo và phân tích, đánh giá sâu hơn sự tác động của đề án ở các mặt như thế nào đến đời sống kinh tế - xã hội ở từng giai đoạn cụ thể. Chúng ta phải bắt đầu từ đâu và làm như thế nào khi sức khỏe của nhân vật chính, thành tố trung tâm là các đơn vị kinh tế, các doanh nghiệp nói chung trực tiếp vận hành công việc tái cơ cấu đang gần như kiệt sức. Các doanh nghiệp sẽ tái cơ cấu được tới đâu khi nguồn vốn hạn hẹp, tồn kho đầy ắp cùng với thị trường đầu ra trầm lắng.
Thứ hai, chúng ta không nên quá kỳ vọng rằng đề án này sẽ đưa ra giải pháp tối ưu để giúp nền kinh tế vượt qua ngay khó khăn mà theo tôi giai đoạn đầu trên hết phải nhắm tới mục tiêu khắc phục càng sớm, càng tốt những yếu kém, tồn tại của nền kinh tế, phải lấy lại được thế ổn định cho kinh tế vĩ mô, đảm bảo an sinh xã hội, từ đó làm cơ sở tiếp tục thực hiện tốt các chương trình mục tiêu quốc gia hàng năm, mục tiêu thiên niên kỷ. Nên chăng chúng ta cần phải đặt vấn đề quy hoạch phát triển tổng thể nền kinh tế dài hạn với tầm nhìn 30 năm, 50 năm. Rồi căn cứ vào đó chúng ta hoạch định tái cơ cấu cho từng giai đoạn. Tôi cho rằng tái cơ cấu từ nay đến năm 2015 là tiền đề rất quan trọng cho giai đoạn tiếp theo. Bởi lẽ trong tương lai chúng ta phải tính toán đến việc vận hành một nền kinh tế khi nguồn tài nguyên đã cạn kiệt, diện tích bị thu hẹp do nước biển dâng và cả hệ lụy của quá trình tăng dân số, biến đổi khí hậu ngày càng trầm trọng và khó kiểm soát.
Tôi thống nhất rất cao về khung cơ bản của quá trình tái cơ cấu với 3 trọng tâm mà đề án đã đề cập, tuy nhiên để đề án khả thi và thực chất theo tôi điều quan trọng hàng đầu đó là cần phải cơ cấu lại và hệ thống toàn bộ cơ cấu các thể chế chính sách, đặc biệt cần phải có giải pháp về công tác cán bộ, công tác đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao để đáp ứng kịp thời yêu cầu của việc thay đổi mô hình và phương thức tăng trưởng kinh tế trước mắt cũng như dài hạn.
Thứ ba, tái cơ cấu kinh tế không phải là nội dung hoàn toàn mới, xét ở phạm vi nhỏ hơn khi đề án tổng thể được triển khai nó có phần giống như quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế của các địa phương đã và đang thực hiện. Do đó, Chính phủ cần rà soát xem mô hình chuyển dịch cơ cấu của địa phương, đề án tái cấu trúc của các ngành, các tổng công ty, tập đoàn kinh tế đang thực hiện xem địa phương, doanh nghiệp nào đã thực hiện phù hợp đi đúng định hướng cần đầu tư để phát triển mạnh hơn, tạo sự lan tỏa. Địa phương, doanh nghiệp nào chưa có cơ cấu phù hợp thì cần phải thực hiện giải pháp mô hình gì để điều chỉnh lại cơ cấu chứ không nên địa phương nào cũng xây dựng sân bay, cảng biển nước sâu, khu công nghiệp để công nghiệp hóa luật theo chủ trương trải thảm đỏ mời gọi đầu tư trong thời gian vừa qua. Về tổng thể đề án cần phải xác định đánh giá năng lực cạnh tranh của cả nền kinh tế, Việt Nam có thế mạnh gì và đang ở đâu trong chuỗi cung ứng giá trị toàn cầu.
Đề án cần xem xét đánh giá thế mạnh, lợi thế cạnh tranh của từng ngành, từng vùng, từng địa phương khi đi vào quá trình tái cơ cấu có thể sẽ có nhiều địa phương sẽ phải tái cấu trúc lại ngành nghề, điều chỉnh lại sản xuất và kế hoạch đầu tư, thậm chí phải đóng cửa, phá sản khi không còn đủ lực để chuyển đổi cải tổ, nó sẽ trầm trọng hơn nếu đầu tư công tiếp tục bị siết chặt thì cộng hưởng này sẽ tác động thế nào đến đời sống kinh tế - xã hội của người dân vốn đã rất khó khăn. Tôi đề nghị Ban soạn thảo cần thận trọng làm rõ. Hơn nữa, đưa ra mô hình tăng trưởng chủ yếu theo chiều sâu để đảm bảo tốc độ tăng trưởng bình quân từ 7 -8%/năm thời kỳ 2011 - 2020 là mục tiêu đúng, nhưng theo tôi rất khó thực hiện với xuất phát điểm của nền kinh tế hiện nay, dư âm của nó khó khôi phục một sớm một chiều, quá trình tái cơ cấu sẽ khả thi hơn nếu dựa trên cơ sở những nguồn lực hiện có và tiềm lực có khả năng huy động được, như vậy mới bền vững. Qua đó góp phần giảm áp lực cho Chính phủ trong suốt quá trình tái cơ cấu.
Thứ năm, một phần quan trọng trong đề án này tôi chưa thấy đề cập đó là nguồn lực, nguồn kinh phí thực hiện nhưng theo tôi chắc chắn cũng chưa thể tính ngay được. Tôi lấy ví dụ như khu vực kinh tế đã hình thành các khu cụm công nghiệp và tỷ lệ lấp đầy khá cao như Thành phố Hồ Chí Minh, Đồng Nai, Bình Dương, nếu buộc phải tái cơ cấu do không đúng định hướng thì phí tổn không hề nhỏ, các doanh nghiệp tư nhân sẽ làm như thế nào và nguồn kinh phí ở đâu. Khi đó việc tái phân bổ các nguồn lực ở cấp vĩ mô, khi đó việc tái phân bổ các nguồn lực ở cấp vĩ mô, chi đầu tư công ở địa phương sẽ dựa trên tiêu chí nào. Nếu ghi chung là phải nhắm đến mục tiêu hiệu quả góp phần nâng cao năng suất, chất lượng và năng lực cạnh tranh của nền kinh tế nói chung và các doanh nghiệp nói riêng thì thực ra rất khó để căn cứ thực hiện. Do đó, tôi đề nghị Ban soạn thảo cần tham vấn các chuyên gia để tính toán bổ sung các tiêu chí và các giải pháp thực hiện vào dự án trình Quốc hội xem xét.
Sau cùng, để đảm bảo cho quá trình tái cơ cấu đi đến mục tiêu định hướng, Chính phủ cũng cần nên chỉ đạo xây dựng hệ thống các chỉ tiêu, chỉ báo và cơ chế giám sát an toàn liên tục để cảnh báo các rủi ro vĩ mô. Dự báo kịp thời các phản ứng của chính sách và biến động của tình hình kinh tế thị trường có tác động đến quá trình thực hiện các mục tiêu của đề án. Hệ thống chỉ báo và cơ chế giám sát này cần độc lập, công khai, minh bạch để mọi đối tượng cùng giám sát nhằm hạn chế những Vinashin, Vinaline thứ hai./.
Tuấn Đạt