Phong trào Đông Du do Duy Tân Hội mà cụ Phan Bội Châu đã khởi xướng từ những năm 1905 – 1909, nhằm tuyển chọn thanh niên Việt Nam sang Nhật Bản du học để về cứu nước. Đến năm 1908, số du học sinh đã lên tới 200 người, nhiều nhân sĩ, trí thức tiến bộ của Nhật Bản đã giúp đỡ những thanh niên Việt Nam sang học tập. Nổi bậc trong đó có bác sĩ Asaba Sakitaro đã hỗ trợ cả vật chất lẫn tinh thần cho phong trào.

Trong một lần bí mật trở lại Nhật Bản, khi hay tin bác sĩ Asaba Sakitaro đã mất, được sự giúp đỡ của người dân nơi đây, cụ Phan Bội Châu đã dựng tấm bia báo ân, với chiều cao 2,7m và rộng 0.87m để ghi nhớ công ơn của bác sĩ. Tấm bia được đặt tại chùa Jorinji, Umeyama, thành phố Fukuroi, quận Shizuoka, Nhật Bản còn lưu giữ đến ngày nay. Bia tưởng niệm Asaba Sakitaro đã trở thành biểu tượng của tình hữu nghị Việt – Nhật.

Trong những năm tháng khó khăn nhất của phong trào Đông Du trên đất Nhật Bản, cụ Phan Bội Châu và các đồng chí của mình đã nhận được sự giúp đỡ chí tình của bác sĩ Asaba Sakitaro. Năm 1918, cụ Phan Bội Châu trở lại Nhật Bản thăm bác sĩ Asaba Sakitaro thì hay tin bác sĩ đã mất. Cụ Phan đã ngỏ ý với người nhà của bác sĩ Asaba Sakitaro xin lập bia tưởng niệm trước mộ của ông. Nhưng vì không có sẵn tiền nên cụ Phan đã gặp vị trưởng thôn xin đóng trước một ít tiền để dựng bia, số còn lại sẽ trả sau. Cảm động trước tấm lòng của cụ Phan, vị trưởng thôn đã kêu gọi học sinh trong vùng góp tiền ủng hộ cụ Phan xây bia tưởng niệm. Tấm bia là chứng nhân cho lòng tri ân của cụ Phan đối với những nghĩa cử cao đẹp của bác sĩ Asaba Sakitaro với phong trào Đông Du.

Tấm bia cũng thể hiện lòng tri ân đối với nhà chí sĩ Phan Bội Châu đã mở ra mối quan hệ giao lưu Việt – Nhật từ phong trào Đông Du cho đến nay. Đồng thời, là dịp để giáo dục cho các thế hệ nhận thức hơn trách nhiệm của mình trong việc bảo tồn, phát huy những giá trị di sản mà cụ Phan Bội Châu để lại cũng như vun đắp phát triển tình hữu nghị giữa hai nước Việt Nam - Nhật Bản./.

HT