Một trong những trường tư được Thám hoa Nguyễn Huy Oánh lập tại làng Trường Lưu, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh vào giữa thế kỷ XVIII là Trường học Phúc Giang. Trường đã đào tạo trên 30 tiến sĩ và hàng ngàn hương cống, cử nhân, những người sau đó đều trưởng thành, trở thành các nhà chính trị, nhà văn hoá, giáo dục, nhà ngoại giao, đóng vai trò quan trọng trong giao lưu văn hoá với các nước đương thời.

Để có tư liệu phục vụ cho việc dạy và học, các nhà giáo học dòng họ Nguyễn Huy đã "toản yếu" các sách kinh điển Nho giáo, sau đó khắc lên gỗ để in thành sách dùng trong nhà trường. Đó chính là những bộ mộc bản Trường học Phúc Giang.

Khách tham quan khu trưng bày . (Ảnh: DP)

Mộc bản trường học Phúc Giang hiện còn 383 bản, được làm từ gỗ cây thị “đực” lâu năm, kích thước dài 25-30cm, rộng 15-18cm và dày từ 1-2cm. Một bản được khắc tinh xảo, chữ khắc đẹp, với nhiều dạng chữ như: lệ thư, thảo thư, giản tự, cổ tự... Phần lớn mộc bản khắc 2 mặt là nội dung sách, số ít khắc một mặt là tên sách, tờ đầu, tờ cuối và lời tự sách. Nội dung mộc bản gồm các quyển sách kinh điển của Nho giáo như “Thư viện quy lệ” (Quy chế của trường Phúc Giang). Ngoài nội dung sách, trên mộc bản còn khắc thời gian, tên người biên soạn, người khảo duyệt, người viết chữ, người tổ chức khắc của mỗi tập sách, ấn triệu, gia huy và những đặc điểm riêng của dòng họ Nguyễn Huy ở Trường Lưu.

Mộc bản trường học Phúc Giang lưu giữ bút tích, ấn triện, gia huy và những dấu tích khẳng định bản quyền gắn với các danh nhân văn hoá như Nguyễn Huy Cự (1717-1775), Nguyễn Huy Quýnh (1734-1785) Nguyễn Huy Tự (1743-1790)... Đây là các nhà giáo, nhà văn, nhà thơ, trong một gia đình 3 thế hệ: ông-cha-con của họ Nguyễn Huy ở Trường Lưu.

Mộc bản trường học Phúc Giang là một khối mộc bản duy nhất, cổ nhất về giáo dục của một dòng học còn lưu giữ được ở Việt Nam. (Ảnh: DP)

Một bản trường học Phúc Giang là tư liệu quan trọng của nền giáo dục Nho học góp phần to lớn trong việc đào tạo nhân tài cho đất nước từ giữa thế kỷ XVIII đến đầu thế kỷ XX. Đây cũng là tài liệu gốc minh chứng cho hoạt động giáo dục và văn hoá của một dòng họ khoa bảng, hiếu học nổi tiếng ở địa phương. Bản thân mỗi bản khắc là một cổ vật quý hiếm, là một tác phẩm nghệ thuật độc đáo. Mộc bản trường học Phúc Giang là một khối mộc bản duy nhất, cổ nhất về giáo dục của một dòng học còn lưu giữ được ở Việt Nam, hiện đang được bảo quản tại tư gia dòng họ Nguyễn Huy-huyện Can Lộc và Bảo tàng Hà Tĩnh.

Với giá trị đặc biệt và tầm ảnh hưởng quốc tế và khu vực, ngày 19/5/2016, Mộc bản trường học Phúc Giang được Uỷ ban chương trình Ký ức thế giới khu vực Châu Á-Thái Bình Dương của UNESCO công nhận là Di sản tư liệu và ghi vào danh mục Ký ức thế giới khuc vực Châu Á-Thái Bình Dương.

Bảo tàng Hà Tĩnh và dòng học Nguyễn Huy lựa chọn một số hình ảnh và hiện vật tiêu biểu về Mộc bản và các hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị của di sản để trừng bày chủ đề “Mộc bản trường học Phúc Giang - Di sản tư liệu thế giới”./.

Duy Phong