Tại phiên thảo luận, các đại biểu đều thống nhất, làm rõ bản chất HTX là đặc biệt quan trọng, vì đây là vấn đề gốc, vấn đề cơ bản, nếu không xác định được đúng bản chất thì những chính sách sau đó sẽ lệch đi và làm HTX khó phát triển.

Nhiều đại biểu bày tỏ đồng tình sự tiếp thu, chỉnh lý của Ủy ban Thường vụ Quốc hội với định nghĩa HTX như Điều 4 dự thảo Luật và cho rằng, quy định này đã thể hiện rõ bản chất của HTX. Theo đó, HTX được thành lập trên cơ sở tự nguyện, hợp tác, bình đẳng, đồng sở hữu, tương trợ lẫn nhau giữa các thành viên HTX, nhằm mang lại lợi ích cho thành viên thông qua đáp ứng nhu cầu chung của thành viên về kinh tế, xã hội và văn hóa.

Trong số các đại biểu đồng tình với giải trình của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, đại biểu Nguyễn Quốc Cường (đoàn Bắc Giang) là đại biểu có phân tích sâu nhất. Theo đại biểu Cường: Điều đầu tiên, rất quan trọng, đó là mục đích hoạt động. Rõ ràng, mục đích hoạt động của HTX là nhằm đem lại lợi ích cho các thành viên, các xã viên của HTX, còn doanh nghiệp hoạt động nhằm đạt tới lợi nhuận của doanh nghiệp. Hai cái này hoàn toàn khác nhau. Do đó, về bản chất là khác nhau nên không thể quy định HTX là doanh nghiệp. Đại biểu Cường phân tích thêm: Nếu quy định HTX là doanh nghiệp tập thể hoặc doanh nghiệp đặc thù hoặc hoạt động của HTX như một loại hình doanh nghiệp, vô hình trung quy định đây là một tổ chức lưỡng tính. Tức là vừa là HTX, vừa là doanh nghiệp, một đơn vị có 2 hình thức. Như vậy, loại hình lưỡng tính này cùng một lúc phải chịu sự điều chỉnh đồng thời của 2 luật là Luật HTX và Luật Doanh nghiệp. Đại biểu Cường nêu dẫn chứng thêm: Trong thời gian vừa qua, dư luận cũng như ý kiến ở tại nhiều cuộc hội thảo đã nêu, chính vì điều quy định này, đã có không ít những doanh nghiệp lợi dụng khoác áo HTX, mang danh HTX để khai thác các chính sách ưu đãi, hỗ trợ với HTX.

Tuy nhiên, không ít đại biểu lại có ý kiến trái chiều. Đại biểu Bùi Thị An (đoàn TP Hà Nội) nhấn mạnh: “Tôi nghĩ, trước hết về bản chất HTX thì khẳng định đầu tiên là: HTX phải là loại hình doanh nghiệp”, “không nên sợ từ "doanh nghiệp", cũng không nên sợ từ "lợi nhuận" bởi vì nếu không có lợi nhuận thì lấy gì chia cho lợi ích xã viên”. Phân tích cho ý kiến này, đại biểu Trương Văn Vở (đoàn Đồng Nai) thẳng thắn: Cần phải thấy rõ, HTX là một tổ chức kinh tế. Do vậy, vừa phải bảo đảm mục tiêu phục vụ đáp ứng nhu cầu chung của thành viên vừa phải tổ chức hoạt động kinh tế có hiệu quả đảm bảo sự tồn tại phát triển của HTX. Nếu HTX hoạt động không hiệu quả, không có lợi nhuận. HTX không thể tồn tại và phát triển. “Không nên chỉ nhấn mạnh mục tiêu phục vụ thành viên mà quên đi tính chất là một tổ chức kinh tế, như vậy thực chất HTX hoạt động như một loại hình doanh nghiệp, bình đẳng như các loại hình doanh nghiệp khác, có quyền kinh doanh các ngành nghề mà pháp luật không cấm. Do vậy, tôi đồng tình ý kiến một số đại biểu là xem HTX như một loại hình doanh nghiệp. Vì nếu không xem HTX là doanh nghiệp sẽ không tháo gỡ vướng mắc hạn chế hiện nay là HTX chưa được đối xử bình đẳng về quyền lợi, nghĩa vụ như các loại hình doanh nghiệp khác. Không có điều kiện để xây dựng HTX thực sự là mô hình kinh tế tự chủ, tự quản lý, tự chịu trách nhiệm để có khả năng cạnh tranh trên thị trường phục vụ tốt nhất cho xã viên mà xã viên đa phần là người yếu thế”, đại biểu Vở nhấn mạnh.

Đưa ra ý kiến dung hòa hơn, đại biểu Nguyễn Ngọc Hòa (đoàn TP Hồ Chí Minh) dẫn chứng: Nghị quyết Trung ương 5, Khóa IX về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể cũng đã khẳng định, HTX là một loại hình doanh nghiệp được vay vốn bình đẳng như doanh nghiệp và các thành phần kinh tế khác. Trên phương diện quốc tế, phong trào HTX quốc tế cũng đã định nghĩa, Liên minh HTX quốc tế định nghĩa: HTX là một tổ chức tự chủ của các cá nhân một cách tự nguyện để thực hiện nhu cầu kinh tế, xã hội, văn hóa và ý nguyện thông qua một doanh nghiệp sở hữu chung và kiểm soát dân chủ… Như vậy, cho thấy, định nghĩa HTX trong luật sửa đổi lần này đã chú trọng tốt đến tính chất xã hội, tuy nhiên chưa nêu rõ được tính chất kinh tế của HTX. Vì vậy, đại biểu Hòa kiến nghị: Ban soạn thảo cần bổ sung để làm rõ cả hai tính chất kinh tế và tính chất xã hội của HTX. Nếu chúng ta chưa tìm được cách diễn đạt nào tốt hơn thì nên giữ lại cách thể hiện trong Luật HTX hiện nay. Bởi vì, cách diễn đạt trong Luật HTX hiện nay không nói HTX là doanh nghiệp mà chỉ đề cập đến khía cạnh hoạt động và xét khía cạnh hoạt động kinh tế thì HTX và doanh nghiệp là như nhau.

(QĐND)