Tuy nhiên, kể từ khi ông Barack Obama lên làm Tổng thống Mỹ hồi đầu năm, quan hệ Nga-Mỹ đã có những thay đổi theo chiều hướng tích cực, báo hiệu thời kỳ khó khăn nhất có vẻ như đang dần lùi về quá khứ, nhường chỗ cho sự khởi đầu tốt đẹp hơn. Chuyến thăm 3 ngày của Tổng thống Obama tới Nga từ 6-8/7 như một minh chứng cho thấy quan hệ hai nước đang khởi sắc và dần được cải thiện.

Những tín hiệu tích cực...

Ngay trong ngày đầu tiên đến Moscow, Tổng thống Obama đã có cuộc hội đàm quan trọng với người đồng cấp nước chủ nhà Dmitri Medvedev. Thành quả đạt được trong và sau cuộc hội đàm là việc hai nhà lãnh đạo ký "Nhận thức chung về vấn đề tiếp tục cắt giảm và hạn chế vũ khí tiến công chiến lược (START)" ; Tuyên bố chung Nga-Mỹ về Afghanistan; và Hiệp định liên chính phủ về vận chuyển quá cảnh lãnh thổ Nga vũ khí, kỹ thuật, tài sản quân sự và binh lính.

Theo Nhận thức chung về START, hai nước thỏa thuận tiếp tục cắt giảm và hạn chế vũ khí tiến công chiến lược, đồng thời trong thời gian tới sẽ ký thỏa thuận mới có tính ràng buộc pháp lý nhằm thay thế Hiệp ước cắt giảm vũ khí tiến công chiến lược giai đoạn I (START-I) hết hạn vào đầu tháng 12/2009. Văn kiện nêu rõ hiệp ước mới quy định mỗi bên phải cắt giảm và hạn chế vũ khí tiến công chiến lược để sau 7 năm kể từ khi hiệp ước có hiệu lực, mỗi nước chỉ còn 1.500-1.675 đầu đạn hạt nhân và 500 - 1.100 phương tiện phóng vũ khí hạt nhân.

Một vấn đề quan trọng khác trong quan hệ Nga - Mỹ là vấn đề Afghanistan. Trong Tuyên bố chung về Afghanistan, hai nhà lãnh đạo nhấn mạnh Moscow và Washington thỏa thuận phối hợp hành động và kiên định với cuộc chiến chống khủng bố, các nhóm vũ trang cực đoan và nạn buôn lậu ma túy tại Afghanistan. Tuyên bố khẳng định sự cần thiết phải tăng cường đấu tranh chống tình trạng buôn lậu ma túy, tham nhũng, các hình thức tội phạm có tổ chức, bảo đảm an ninh cho cuộc bầu cử tổng thống mới và bầu cử chính quyền các cấp tại Afghanistan. Tuyên bố nêu rõ Nga, Mỹ cho rằng cần tăng cường và củng cố hoạt động phối hợp giữa Afghanistan với Pakistan trong cuộc chiến chống những nguy cơ chung của hai nước này, gồm khủng bố, cực đoan và buôn lậu ma túy. Tuyên bố xác nhận Nga và Mỹ sẽ tiếp tục đàm phán về khả năng hợp tác thành lập hệ thống phòng thủ tên lửa chung, cũng như hợp tác trong việc đối phó với những thách thức về phổ biến tên lửa đạn đạo. Đồng thời, Nga và Mỹ sẵn sàng hợp tác trên cơ sở bình đẳng, cùng có lợi với các nước hữu quan trong việc đối phó với nguy cơ phổ biến tên lửa đạn đạo trên toàn cầu.

Ngoài ra, hai Tổng thống Medvedev và Obama cũng chứng kiến lễ ký Hiệp định liên chính phủ về vận chuyển quá cảnh lãnh thổ Nga vũ khí, kỹ thuật và tài sản quân sự, binh lính trong bối cảnh các lực lượng Mỹ tham gia những nỗ lực nhằm bảo đảm an ninh, ổn định và khôi phục Afghanistan. Với văn kiện này, Nga đã chính thức trao cho Mỹ "tấm vé" vận chuyển vũ khí qua lãnh thổ Nga tới Kabul, điều mà từ lâu Mỹ vẫn tìm cách đạt được để tiết kiệm chi phí và tăng cường khả năng hỗ trợ lực lượng nước ngoài đang đóng quân tại Afghanistan.

... và những trở ngại

Mặc dù cả Nga và Mỹ đều đặt rất nhiều kỳ vọng vào chuyến thăm của Tổng thống Obama, song những kết quả đạt được sau cuộc hội đàm Obama - Medvedev vẫn chưa đủ để xoá đi những nghi ngờ của dư luận về triển vọng quan hệ hai nước. Cựu Cố vấn An ninh Quốc gia Mỹ Zbigniew Brzezinski khẳng định Washington và Moscow "vẫn tồn tại một số quan điểm bất đồng". Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov cũng cho rằng hai bên mới chỉ vượt qua được rào cản đầu tiên, và công việc cơ bản vẫn đang ở phía trước.

Quả đúng như vậy! Tuy đạt được thỏa thuận tiếp tục cắt giảm và hạn chế vũ khí tiến công chiến lược, nhưng Nga đã không thể gắn thỏa thuận này với điều kiện Mỹ phải hủy bỏ kế hoạch lắp đặt Hệ thống phòng thủ chống tên lửa đạn đạo (NMD) tại Ba Lan và Cộng hòa Séc, vốn bị Moscow phản đối gay gắt vì cho rằng hệ thống này đe dọa an ninh Nga. Ngoài ra, những vấn đề gây chia rẽ lớn hơn trong quan hệ Nga-Mỹ, như bất đồng về việc kết nạp Ukraine vào NATO, tiến trình dân chủ và những vấn đề kinh tế của Nga cũng là những trở ngại lớn trong quan hệ hai nước. Những vấn đề này rõ ràng đã được đề cập trong cuộc hội đàm Obama - Medvedev cũng như tại các cuộc thương lượng giữa giới chức hai nước, song lại được né tránh một cách khôn khéo trong cuộc họp báo của hai nhà lãnh đạo ngay sau cuộc hội đàm. Về vấn đề Georgia, một "điểm nóng" trong quan hệ Nga-Mỹ, tại cuộc họp báo, Tổng thống Obama tuyên bố chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của Georgia "phải được tôn trọng", đồng thời thẳng thắn thừa nhận đây là vấn đề mà Nga và Mỹ "còn tồn tại bất đồng".

Gác lại những vấn đề chưa được giải quyết, cả ông Obama và ông Medvedev đều nhất trí chỉ đề cập đến những vấn đề mà họ có thể đạt được sự đồng thuận mà không cần phải thay đổi những ưu tiên trong chính sách đối ngoại lâu nay của mỗi nước.

Dù không giải quyết được tất cả các vấn đề, song tiến bộ đạt được trong lĩnh vực giải giáp có thể giúp Mỹ và Nga đặt nền móng cho sự tin cậy lẫn nhau, mà dựa vào đó, cả hai nhà lãnh đạo có thể giải quyết những vấn đề mới nảy sinh. Ông Sergei Karaganov, người đứng đầu Hội đồng Chính sách Đối ngoại và Quốc phòng Liên bang Nga cho rằng "chủ đề chính của quan hệ Nga-Mỹ trong tương lai gần sẽ không phải là vấn đề giải giáp, mà là sự tranh giành ảnh hưởng tại không gian hậu Xô Viết. Nếu Mỹ không từ bỏ ý định kết nạp Ukraine vào NATO, trong tương lai xa, quan hệ Nga-Mỹ sẽ không được cải thiện. Điều mà chúng tôi có thể làm hiện nay là tăng cường sự tin cậy lẫn nhau giữa hai chính phủ, để trong trường hợp xảy ra khủng hoảng như các sự kiện ở Georgia năm 2008, chúng tôi sẽ xử lý tốt hơn". Theo giới phân tích, chuyến thăm Nga của Tổng thống Obama không tạo được "bước đột phá", song những gì đạt được qua chuyến đi này cũng được coi là một bước tiến mới trên chặng đường dài giải quyết những bất đồng giữa hai nước./.

Lan Hà