Triệu chứng lâm sàng của nghiện thuốc lá bao gồm: ham muốn hút thuốc lá mãnh liệt không thể cưỡng lại được; hội chứng dung nạp thuốc lá và hội chứng cai thuốc lá. Được biết, các trắc nghiệm lâm sàng giúp chẩn đoán nghiện thuốc lá bao gồm: trắc nghiệm Fagerstrom, HAD, Q-Mat và xét nghiệm giúp chẩn đoán mức độ nghiện thuốc lá là đo nồng độ CO trong hơi thở ra.
Người hút thuốc có ít nhất 3 trong 7 tiêu chuẩn dưới đây kéo dài trong ít nhất 12 tháng là người nghiện thuốc lá.
1. Số điếu thuốc hút mỗi ngày càng ngày càng tăng.
2. Khi thiếu thuốc hoặc cai thuốc cảm thấy bứt rứt, khó chịu, buồn bực, cáu gắt, khó tập chung... và các khó chịu này mất đi khi hút thuốc trở lại.
3. Hút lâu và nhiều hơn so với dự kiến. Cụ thể, người hút thuốc chỉ định hút trong thời gian công việc hoặc đời sống đang có nhiều căng thẳng, định khi giải quyết xong căng thẳng sẽ không hút nữa nhưng giải quyết xong rồi vẫn tiếp tục hút; hay chỉ định hút ở ngoài đường thôi không hút ở nhà trước mặt con cái nhưng về nhà có lúc thèm quá vẫn hút....
4. Muốn và từng thử cai thuốc lá nhiều lần nhưng chưa thành công.
5. Dành nhiều thời gian cho việc tìm kiếm và hút thuốc lá. Ở Việt Nam, có thể mua và hút thuốc lá ở bất cứ đâu, nên tiêu chí này ít được thấy rõ nhưng một biểu hiện của tiêu chí này là người nghiện lúc nào cũng mang theo thuốc lá bên mình.
6. Giảm hoặc từ bỏ các hoạt động xã hội khác vì hút thuốc lá. Do người Việt Nam hút thuốc lá ở mọi lúc, mọi nơi nên tiêu chí này cũng không biểu hiện rõ; biểu hiện cụ thể của tiêu chí này đó là khi hút thuốc ở những nơi bị cấm hút thuốc như: bệnh viện, công sở, sân bay...
7. Vẫn tiếp tục hút dù biết thuốc lá có hại hoặc đã bị những tác hại do thuốc lá gây ra như: bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, đau thắt ngực, đàn ông yếu sinh lý, phụ nữ bị sẩy thai hay sinh non, hay trong nhà có người thân bị hen, khò khè khi ngửi thấy mùi thuốc lá...
Biểu hiện của người hút thuốc là trước tiên là sẽ hút thuốc là khi thèm, cũng vì hút thuốc lá nên hơi thở, quần áo, thậm trí cả tóc cũng có mùi thuốc lá tùy mức độ nhiều ít khác nhau. Nhìn chung những người nghiện thuốc là thì thường không thể không hút thuốc trong vòng 1 ngày.
Với những người có hút nhưng không nghiện thì những biểu hiện trên không rõ ràng và có thể không nằm ở nhóm có nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe.
Việc cai nghiện thuốc lá cũng mất khá nhiều thời gian và quan trọng nhất là ý trí của người nghiện, trước tiên họ cần nhận thức là họ đã hút thuốc ở mức độ gây ảnh hưởng đến sức khỏe và cần phải dừng lại để điều trị bệnh hoặc không làm gia tăng, hay tránh nguy cơ mắc các bệnh nguy hiểm như ung thư phổi, ung thư vòm họng… Khi đó họ sẽ tự biết cách chọn các hành vi để làm giảm con nghiện thuốc như ăn các loại kẹo cai nghiện.
Nhìn chung cơn nghiện thuốc là không rõ ràng và hoàn toàn có thể kiềm chế nếu người nghiện thực sự muốn cai, không nhất thiết phải có từ tác động bên ngoài. Ngược lại việc tác động cũng không có nhiều hiệu quả và khả năng tái nghiện sẽ cao nếu nhận thức không đúng đắn./.
Cao Văn Hùng