Ai Cập đã quyết định rút khỏi sáng kiến do Mỹ dẫn đầu với các đồng minh Arab chủ chốt có tên gọi Liên minh An ninh Trung Đông (MESA). Động thái “quay lưng” của Cairo được xem là một đòn giáng mạnh vào chiến lược của Tổng thống Mỹ Donald Trump nhằm kiềm chế ảnh hưởng của Iran trong khu vực.
MESA còn được biết đến là “NATO Arab”, khối liên minh mà chính quyền
Tổng thống Donald Trump đã âm thầm thúc đẩy với các thành viên dự kiến
bao gồm: Saudi Arabia, Các tiểu vương quốc Arab thống nhất (UAE),
Bahrain, Kuwait, Qatar, Oman, Ai Cập và Jordan, để đối phó - theo quan
điểm của Washington - với sự "bành trướng" của Iran trong khu vực.
Theo
các quan chức Mỹ và Arab, liên minh này được lên kế hoạch trong một nỗ
lực mở rộng hợp tác chống chủ nghĩa khủng bố, phòng thủ tên lửa và huấn
luyện quân sự, nhằm giải quyết các thách thức an ninh do Iran và các
nhóm thân Iran tạo ra.
Về lý thuyết, một liên minh như vậy có thể giúp Mỹ san sẻ các gánh nặng
ở Trung Đông, đồng thời cho phép Washington chống lại ảnh hưởng ngày
càng tăng của Trung Quốc và Nga ở khu vực này. Thậm chí, ý tưởng “NATO
Arab” còn được kỳ vọng sẽ giúp mang lại sự ổn định chiến lược cho khu
vực “chảo lửa”.
Tuy nhiên, thời gian gần đây, hàng loạt động thái của
chính quyền Tổng thống Donald Trump tại Trung Đông có lẽ đã khiến một số
quốc gia thành viên dự kiến của MESA có cái nhìn khác đối với mục tiêu
của Washington.
Những động thái của Tổng thống Donald Trump tại Trung Đông năm 2018 có
thể nói đã đảo ngược hầu hết chính sách của các chính quyền tiền nhiệm,
từ công nhận Jerusalem là thủ đô của Israel và chuyển Đại sứ quán Mỹ tại
Tel Aviv về đây - biện pháp được coi là trái với giải pháp hai nhà nước
trong cuộc xung đột Israel-Palestine, đến “khai tử” thỏa thuận hạt nhân
lịch sử, áp đặt trở lại các biện pháp trừng phạt đối với Iran, quyết
định rút quân khỏi Syria, hay gần đây nhất là công nhận chủ quyền của
Tel Aviv đối với Cao nguyên Golan.
Không chỉ gây tranh cãi, những bước đi của Tổng thống Donald Trump tại
Trung Đông khiến các đồng minh “đứng ngồi không yên”. Không ít chỉ trích
cho rằng chính sách của Nhà Trắng đối với Trung Đông hiện không còn
mang tầm nhìn dài hạn, bỏ mặc các đồng minh. Một chính quyền Mỹ "thất
thường" cũng dần đánh mất vai trò một đối tác đáng tin cậy trong mắt các
đồng minh của Washington ở Trung Đông.
Thế nên chẳng có gì lạ khi Ai
Cập quyết định rút chân khỏi MESA với lý do e ngại liên minh “NATO Arab”
có thể bỗng chốc biến mất nếu một nhà lãnh đạo khác kế nhiệm ông Donald
Trump trong cuộc bầu cử tổng thống sắp tới.
Với vị trí cường quốc quân sự hàng đầu châu Phi và đứng thứ 12 trên thế
giới, việc Ai Cập quay lưng với MESA là một tín hiệu chẳng lành với
tương lai thành lập “NATO Arab”, đặc biệt trong bối cảnh việc hiện thực
hóa ý tưởng này của Mỹ vẫn là một chặng đường gian nan với rất nhiều
chông gai phía trước. Nói vậy là bởi ngay từ khi ý tưởng về liên minh
quân sự này xuất hiện lần đầu tiên vào năm 2017, nhiều người đã tỏ ra
hoài nghi về khả năng hình thành của nó khi nhìn vào danh sách dự kiến
các thành viên MESA.
Không giống như các thành viên của Tổ chức Hiệp ước
Bắc Đại Tây Dương (NATO) được thành lập trên cơ sở những lợi ích chung
hoặc cùng xuất phát từ mục tiêu đối phó với tầm ảnh hưởng của Liên Xô,
các quốc gia do người Sunni lãnh đạo mà chính quyền của ông Donald Trump
hy vọng gia nhập liên minh mới không hề đồng lòng nhất trí đối với
những vấn đề cơ bản nhất, bao gồm cả mối quan hệ với Iran.
Trong khi Saudi Arabia và UAE coi Tehran là kẻ thù lớn nhất, thì Kuwait
và đặc biệt là Oman về lịch sử đã tận hưởng hòa bình và có nhiều giai
đoạn hợp tác gần gũi với Iran. Trong khi Muscat đã tạo điều kiện thuận
lợi cho các cuộc đàm phán bí mật giữa các quan chức Iran và Mỹ để cuối
cùng dẫn tới thỏa thuận hạt nhân lịch sử được biết đến với tên gọi Kế
hoạch hành động chung toàn diện (JCPOA), thì Saudi Arabia, UAE và
Bahrain nhất quyết phản đối JCPOA. Còn các quốc gia như Ai Cập và Jordan
vẫn luôn giữ thái độ trung lập.
Ngoài tình trạng “trống đánh xuôi, kèn thổi ngược”, sự rạn nứt nội bộ
giữa các thành viên tiềm tàng cũng là một trở ngại lớn cho việc hình
thành và hoạt động hiệu quả của liên minh “NATO Arab”. Sự đối đầu gay
gắt giữa UAE, Saudi Arabia và Bahrain chống lại Qatar thậm chí đã khiến
giới chuyên gia dự đoán ý tưởng thành lập liên minh này sẽ thất bại ngay
từ trong trứng nước.
Trên tờ Newsweek, nhà phân tích của Geopolitical Futures Xander Snyder
cho rằng, Cairo hoàn toàn có lý do cảnh giác khi gia nhập vào một ý
tưởng mạo hiểm như “NATO Arab”. Trong bối cảnh sự can thiệp quân sự của
Saudi Arabia vào Yemen và một số quốc gia vùng Vịnh vào Syria tỏ ra
không mấy thành công, Ai Cập chắc chắn sẽ lo ngại việc bị kéo vào một
cuộc chiến “lợi ít, hại nhiều” với Iran.
Bởi vậy, lý do Ai Cập rút khỏi
MESA do lo ngại làm tổn hại quan hệ với Tehran là hoàn toàn có thể hiểu
được.
Tuy nhiên, một số nguồn tin cũng cho biết kế hoạch thành lập MESA vẫn
đang được xúc tiến và các nước thành viên dự kiến của liên minh nhiều
khả năng sẽ cố gắng gây áp lực với Cairo, buộc quốc gia này thay đổi
quyết định. Sự góp mặt của Ai Cập trong MESA được cho là sẽ phụ thuộc
vào những diễn biến sắp tới của tình hình khu vực và kết quả của cuộc
bầu cử tổng thống Mỹ năm 2020./.
Ngọc Hân (qdnd.vn)