Làm gì để tái cơ cấu nhanh nền nông nghiệp Việt Nam, giải quyết vấn đề
nợ đọng xây dựng cơ bản trong xây dựng nông thôn mới, điều chỉnh Bộ tiêu
chí xây dựng nông thôn mới... là những vấn đề được các đại biểu Quốc
hội phân tích, thảo luận kỹ tại phiên thảo luận sáng 4/11 về Kết quả
giám sát “Việc thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông
thôn mới (giai đoạn 2010-2015) gắn với tái cơ cấu ngành nông nghiệp.
Phó Chủ tịch Quốc hội Phùng Quốc Hiển điều khiển phiên họp.
Phiên làm việc quan trọng này của Quốc hội được phát thanh, truyền hình trực tiếp để cử tri cả nước theo dõi.
Qua thảo luận, các đại biểu đều thống nhất với nhận định được Đoàn giám
sát đưa ra, đó là Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới
triển khai rộng rãi trên toàn quốc đã đạt những kết quả quan trọng.
Diện mạo nông thôn có nhiều thay đổi nhất là hệ thống giao thông nông
thôn, kết cấu hạ tầng xã hội; mô hình sản xuất tập trung bước đầu được
hình thành, thu nhập và đời sống vật chất, tinh thần của người dân được
cải thiện, nhận thức của người dân được thay đổi, phát huy vai trò chủ
thể của nhân dân trong xây dựng nông thôn mới.
Thúc đẩy nhanh quá trình tái cơ cấu ngành nông nghiệp
Kết quả giám sát về Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn
mới gắn với tái cơ cấu ngành nông nghiệp cho thấy quá trình tái cơ cấu
ngành nông nghiệp hiện diễn ra chậm.
Cùng nhìn nhận về vấn đề này, đại biểu Nguyễn Tuấn Anh (Bình Phước) đã
phân tích, chỉ ra vấn đề mấu chốt có tầm quan trọng hàng đầu trong công
cuộc tái cơ cấu và đổi mới mô hình tăng trưởng trong giai đoạn mới, phải
tập trung giải quyết. Đó là việc chuẩn bị các năng lực hội nhập bị sao
nhãng, việc quá tập trung với ứng phó ngắn hạn, cấp bách, chưa chú ý đầu
tư đầy đủ tới xây dựng năng lực hội nhập đang làm cho những thách thức
trong quá trình hội nhập thực sự gay gắt.
Đại biểu đặc biệt nhấn mạnh thách thức to lớn khi các địa phương nghèo,
trình độ phát triển thấp, nhiều khó khăn sẽ dựa vào nguồn tài chính nào
và lực lượng chủ thể nào đủ mạnh để chuyển dịch nhanh cơ cấu nền kinh
tế. Đại biểu thấy rằng đây chính là "khoảng trống" trong Đề án tái cơ
cấu ngành nông nghiệp.
Đại biểu Nguyễn Tuấn Anh đề nghị Chính phủ cần hỗ trợ các địa phương,
đặc biệt là các địa phương chưa phát triển, gặp nhiều khó khăn xây dựng
đề án tái cơ cấu phù hợp với hoàn cảnh riêng. Cùng với đó, các địa
phương cần tích cực phối hợp tối đa với các chuyên gia để chủ động xây
dựng đề án tái cơ cấu của địa phương. Sự phối hợp này sẽ đảm bảo được
tính nhất quán của tái cơ cấu ngành nông nghiệp trong toàn bộ tái cơ cấu
nền kinh tế, giúp đề án tái cơ cấu ngành nông nghiệp phù hợp với điều
kiện, đặc thù địa phương, phát huy được lợi thế và sáng kiến địa phương.
Dưới góc nhìn của mình, đại biểu Võ Kim Cự (Hà Tĩnh) thấy rằng trong quá
trình xây dựng nông thôn mới gắn với tái cơ cấu ngành nông nghiệp hiện
đang bị ách tắc 3 điểm. Đó là tiêu thụ sản phẩm chưa bài bản, còn hạn
chế trong áp dụng khoa học công nghệ và hình thái tổ chức sản xuất manh
mún, tự cung, tự cấp, siêu nhỏ.
Thể hiện sự đồng tình cao với tiêu chí thứ 13 trong xây dựng nông thôn
mới là phải có hợp tác xã kiểu mới gắn với chuỗi giá trị hàng hóa, đại
biểu đề nghị quy hoạch và điều chỉnh quy hoạch sản phẩm nông nghiệp theo
vùng và liên vùng để có một vùng nguyên liệu chế biến sâu, có hạ tầng
dùng chung là cảng, sân bay, thủy lợi và các hạ tầng khác. Đầu tư công
nghệ cao những sản phẩm chủ lực của nông nghiệp để nâng cao giá trị về
kinh tế.
Về chính sách, đại biểu đề nghị phải cụ thể hóa Điều 6 của Luật hợp tác
xã và bổ sung Nghị định 193 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều
của Luật hợp tác xã hơn 3 năm thực hiện...
Với quan điểm tái cơ cấu ngành nông nghiệp cần lấy doanh nghiệp làm chủ
lực, đại biểu Nguyễn Quốc Bình (Hà Nội) lý giải việc tái cơ cấu nông
nghiệp là thay đổi phương thức sản xuất nông nghiệp từ thủ công sang quy
mô hóa, hiện đại hóa. Việc này nếu chỉ nhà nước hay nhân dân đều không
làm được mà phải dựa vào doanh nghiệp. Vì thế, cần đề ra những cơ chế,
chính sách pháp luật đủ mạnh để thu hút các doanh nghiệp đầu tư vào nông
nghiệp. Đây phải được coi là nội dung chính, là đòn bẩy để tái cơ cấu
nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới, đại biểu khẳng định.
Tái cơ cấu nông nghiệp cũng cần cổ phần hóa các đơn vị sự nghiệp nông
nghiệp. Đó là các đơn vị sự nghiệp có thu như trạm giống cây trồng, vật
nuôi, trung tâm khuyến nông, khuyến ngư... Những đơn vị này trong nhiều
năm qua hoạt động với cơ chế bao cấp, không phải là đơn vị nghiên cứu
hay đơn vị kinh tế thực thụ nên dù đóng vai trò dẫn dắt người dân làm
theo nhưng không thể cam kết bao tiêu sản phẩm cho người nông dân.
Khi xảy ra tình trạng được mùa mất giá hay được giá mất mùa, người thiệt
thòi nhất vẫn là nông dân. Khi doanh nghiệp đầu tư vào phát triển nông
nghiệp sẽ là người quyết định sự phân khúc thị trường nên sẽ hướng dẫn
người nông dân làm theo quy trình của mình và bao tiêu sản phẩm cho
người nông dân. Mô hình này được đại biểu dẫn chứng tại Lâm Đồng, Long
An, Đồng Tháp, An Giang… làm tốt.
Theo đại biểu Nguyễn Quốc Bình, tái cơ cấu nông nghiệp cần theo hướng
nông nghiệp sạch, nông nghiệp hữu cơ vì các chính sách phát triển nông
nghiệp của nước ta từ trước vẫn theo hướng vô cơ, nền nông nghiệp sử
dụng nhiều chất hóa học, thuốc bảo vệ thực vật..., trong khi đó sản phẩm
của nông nghiệp vô cơ là nguyên nhân chính gây ra các căn bệnh ung thư
và làm giảm khả năng miễn dịch cơ thể, làm thoái hóa đất đai. Hiện cả
thế giới đã chuyển sang phát triển nông nghiệp hữu cơ.
"Đã đến lúc Quốc hội, Chính phủ cần có chủ trương mạnh mẽ và chuyển
nhanh sang phát triển nông nghiệp sạch, nông nghiệp hữu cơ để bảo vệ sức
khỏe nhân dân và giúp nước ta chủ động hội nhập kinh tế quốc tế dựa
trên tiềm năng phát triển nông nghiệp của mình," đại biểu kiến nghị.
Khuyến khích sự tham gia của toàn xã hội xây dựng nông thôn mới
Nhiều đại biểu tỏ ý băn khoăn về thực trạng nguồn vốn từ ngân sách nhà
nước, huy động nguồn lực xã hội cho Chương trình còn thấp so với yêu
cầu, chưa đảm bảo theo quy định. Việc quy định tỷ lệ cơ cấu vốn thực
hiện Chương trình như nhau mà không tính đến đặc thù vùng, miền, địa
phương đã làm cho các địa phương kinh tế còn khó khăn không tự cân đối
được ngân sách, khó khăn trong việc huy động vốn để thực hiện Chương
trình.
Mặc dù Chính phủ đã ban hành nhiều văn bản để tăng cường quản lý vốn đầu
tư, khắc phục tình trạng nợ đọng xây dựng cơ bản trong thực hiện Chương
trình xây dựng nông thôn mới nhưng tại các địa phương tình hình nợ đọng
xây dựng cơ bản vẫn lớn. Hiện có 53/63 tỉnh, thành phố có nợ đọng với
số tiền khoảng 15.277 tỷ đồng, cá biệt đã có địa phương mất khả năng
thanh toán, gây dư luận không tốt trong nhân dân.
Nguyên nhân của tình trạng này được xác định là do nguồn ngân sách Nhà
nước hỗ trợ thực hiện không đảm bảo so với mục tiêu Chương trình. Nhiều
địa phương chưa chấp hành nghiêm các văn bản chỉ đạo của Trung ương
trong việc kiểm soát vốn đầu tư công và xử lý nợ đọng xây dựng cơ bản;
phê duyệt dự án và đồng ý để các doanh nghiệp ứng trước vốn để thi công
khi chưa xác định được nguồn vốn để thanh toán.
Một số địa phương phong trào xây dựng nông thôn mới phát triển quá
nhanh, nóng vội, chạy theo thành tích trong khi chưa cân đối được nguồn
lực. Một số khoản nợ được các địa phương thống kê, tuy nhiên thực tế vẫn
đang trong thời hạn thanh toán; một số nơi chậm hoàn thiện hồ sơ, thủ
tục thanh quyết toán đầu tư xây dựng dẫn đến chậm giải ngân các nguồn
vốn.
Đại biểu Bạch Thị Hương Thủy (Hòa Bình) nhận định đây là một báo động
cho thấy sự hạn chế, bất cập ảnh hưởng trực tiếp đến việc triển khai đề
án tái cơ cấu ngành nông nghiệp gắn với chương trình mục tiêu quốc gia
xây dựng nông thôn mới.
Để thực hiện tốt việc huy động các nguồn vốn đầu tư, khuyến khích được
sự tham gia của toàn xã hội góp sức xây dựng nông thôn mới, đại biểu
Đặng Hoàng Tuấn (Long An) đề nghị các địa phương cần công khai, minh
bạch các công việc thực hiện, giúp người dân nắm được thông tin một cách
đầy đủ, đa chiều, xóa bỏ tư tưởng trông chờ, ỷ lại, tích cực đóng góp
vào việc xây dựng nông thôn mới.
Chỉ ra một thực tế dù Nhà nước đã chỉ đạo lồng ghép các nguồn đầu tư để
xây dựng nông thôn mới song không có cơ chế lồng ghép rõ ràng, dẫn đến
mỗi địa phương lồng ghép một kiểu, khiến nguồn vốn không tập trung, rời
rạc, phát huy hiệu quả kém, đôi khi lãng phí, đại biểu Đặng Hoàng Tuấn
kiến nghị cần có cơ chế lồng ghép cụ thể thống nhất từ Trung ương đến
địa phương, có như vậy, nguồn lực mới được tập trung để xây dựng nông
thôn mới.
Đưa ra các biện pháp giải pháp để khắc phục tình trạng nợ đọng xây dựng
cơ bản, đại biểu Nguyễn Hồng Vân (Phú Yên) đề nghị các địa phương để xảy
ra tình trạng này cần có kiểm điểm, đánh giá cụ thể để tìm cách khắc
phục.
Tỏ ý không đồng tình với giải pháp ưu tiên bố trí vốn để thanh toán nợ
đọng trước khi bố trí vốn cho các dự án khởi công mới, đại biểu phân
tích điều này sẽ dẫn đến tình trạng không công bằng giữa các xã thực
hiện nghiêm túc và các xã, phường làm ẩu, làm bừa, dẫn đến tình trạng
không thanh toán được nợ đọng. Đây là vấn đề Quốc hội và Chính phủ cần
có giải pháp cụ thể, đại biểu đề xuất.
Để giải quyết vấn đề này, Đoàn giám sát đề nghị Chính phủ chỉ đạo các
Bộ, ngành, địa phương rà soát, xác định chính xác số nợ đọng xây dựng cơ
bản. Không cho phép doanh nghiệp tự bỏ vốn đầu tư, thi công dự án nông
thôn mới khi chưa được bố trí vốn. Bổ sung tiêu chí về nợ đọng xây dựng
cơ bản trong việc thẩm định và xét công nhận địa phương đạt chuẩn nông
thôn mới.
Đối với nợ đọng xây dựng cơ bản phát sinh sau khi có Chỉ thị số
1792/CT-TTg ngày 15/10/2011 của Thủ tướng Chính phủ về tăng cường quản
lý đầu tư từ vốn ngân sách nhà nước và vốn trái phiếu Chính phủ, cần làm
rõ để xác định trách nhiệm người đứng đầu địa phương đã để xảy ra nợ
đọng. Kiểm điểm, xử lý nghiêm trách nhiệm cá nhân người đứng đầu nếu
tiếp tục để xảy ra tình trạng huy động quá sức dân, nợ đọng xây dựng cơ
bản sai quy định trong thực hiện Chương trình...
Tiêu chí xây dựng nông thôn mới cần sát với yêu cầu thực tế
Quan tâm đến việc thực hiện bộ tiêu chí về nông thôn, nhiều đại biểu
đánh giá Bộ tiêu chí còn nhiều điểm bất cập. Mặc dù đã được sửa đổi
nhưng một số tiêu chí, chỉ tiêu như giao thông, thủy lợi, cơ sở vật chất
văn hóa, chợ nông thôn, bưu điện, nhà ở, nghĩa trang vẫn chưa hoàn toàn
phù hợp với điều kiện đặc thù về địa lý và nhu cầu phát triển kinh
tế-xã hội của từng vùng; những bản sắc văn hóa đặc trưng của các dân
tộc; chưa đáp ứng yêu cầu phát triển. Một số tiêu chí: tổ chức sản xuất,
văn hóa, môi trường chưa được quan tâm đúng mức trong chỉ đạo, thực
hiện làm ảnh hưởng đến chất lượng xã đạt chuẩn nông thôn mới.
Đại biểu Nguyễn Ngọc Phương (Quảng Bình) nêu rõ một số tiêu chí đưa ra
bất hợp lý, như tiêu chí về chợ, trung tâm bưu điện, thậm chí có không
ít chợ được xây dựng đã đã lãng phí, trong khi đó, kinh phí để đầu tư
cho cơ sở hạ tầng thiết yếu như trường học, trạm y tế, đặc biệt là các
nhà văn hóa ở từng thôn bản còn thiếu. Hiện nay, nhiều thôn bản có số
lượng dân cư rất cao nhưng thiếu nơi sinh hoạt cộng đồng để tuyên
truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật, tổ chức các hội nghị và đặc biệt
là thư viện để thiếu nhi, thanh niên vui chơi, giải trí.
Đại biểu Quốc hội tỉnh Quảng Ngãi Nguyễn Thị Thu Trang phát biểu thảo luận. (Ảnh: Phương Hoa/TTXVN)
Thực tế ở nhiều địa phương, mỗi thôn có 300-400 hộ nhưng nhà văn hóa vẫn
còn xập xệ, sức chứa thấp, chỉ khoảng 20-30 người. Nếu không có sự thay
đổi, chỉ quan tâm về kinh tế, không quan tâm đến văn hóa sẽ dẫn đến
lệch mục tiêu xây dựng nông thôn mới, không đáp ứng được yêu cầu của
Trung ương về xây dựng văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân
tộc, đại biểu bày tỏ.
Nhằm thực hiện các tiêu chí xây dựng nông thôn mới sát với yêu cầu thực
tế, tránh tình trạng các địa phương chạy theo thành tích, đại biểu Lại
Xuân Môn (Bạc Liêu) đề nghị Chính phủ cần tập trung rà soát lại các chỉ
tiêu xây dựng nông thôn mới cho phù hợp, khả thi. Theo đó, nên phân
thành hai loại tiêu chí: cứng và mềm. Đối với tiêu chí cứng, thống nhất
trong cả nước để các địa phương thực hiện, như: xây dựng kết cấu hạ
tầng, tổ chức lại sản xuất, quốc phòng an ninh, y tế giáo dục... Tiêu
chí mềm cần thiết phải xây dựng dựa trên sự điều chỉnh, phát huy tính
chủ động, tùy theo điều kiện của từng địa phương.
Đại biểu nhấn mạnh xây dựng nông thôn mới cần tập trung vào chất lượng
không chạy theo số lượng, chuyển từ chiều rộng sang chiều sâu, nghĩa là
xây dựng nông thôn mới phải tạo ra được phương thức sản xuất mới, sinh
kế mới; người nông dân phát huy được vai trò chủ thể của mình trong xây
dựng nông thôn mới.
Cùng quan điểm, đại biểu Nguyễn Hồng Vân cho rằng đối với các xã khó
khăn, nhất là các địa phương có nguồn thu ngân sách tại chỗ thấp, chủ
yếu phụ thuộc vào nguồn ngân sách Trung ương, việc phấn đấu để đạt chuẩn
19 tiêu chí trong 5 năm tới là khó khả thi.
Do vậy, Chính phủ cần xác định mục tiêu phù hợp với các xã khó khăn để
tạo động lực cho các xã vươn lên, từng bước vượt qua tâm lý ỷ lại, thụ
động, trông chờ hoàn toàn vào sự hỗ trợ của Nhà nước; điều chỉnh về cách
làm, cơ chế, chính sách để thực hiện, đảm bảo vai trò chủ thể của người
dân trong cộng đồng, trong xóa đói, giảm nghèo xây dựng nông thôn mới,
hướng tới phát triển hài hòa, bền vững.
Song song đó, Chính phủ cần thống nhất mục tiêu chung của chương trình
giảm nghèo với chương trình xây dựng nông thôn mới. Đối với các xã khó
khăn, cần tập trung ưu tiên đầu tư phát triển sản xuất, tạo sinh kế để
nâng cao thu nhập, giảm nghèo, nâng cao dân trí, phát triển hạ tầng cơ
sở thiết yếu phục vụ sản xuất, đời sống, đường giao thông, trường học,
nước sạch sinh hoạt.
Chiều nay, các đại biểu Quốc hội tiếp tục thảo luận tại hội trường về nội dung này./.
Theo TTXVN