Hát cửa đình đã bị mai một hơn nửa thế kỷ qua, đã biến mất khỏi đời sống làng quê trong những dịp lễ hội truyền thống. Chính vì vậy, Câu lạc bộ Ca trù Hải Phòng đã cố gắng hết mình tìm thầy học hỏi, nhằm phục dựng một phần không gian nghệ thuật độc đáo, phong phú và vô cùng quý giá này. Họ đã tìm đến nghệ nhân hát cửa đình Nguyễn Phú Đẹ, ở xã Dân Chủ, huyện Tứ Kỳ, tỉnh Hải Dương. Ở tuổi 92, với cây đàn đáy, ngón nghề điêu luyện và giọng hát sang sảng, tròn vành rõ chữ, nghệ nhân Nguyễn Phú Đẹ chỉ trong vòng 4 tháng đã truyền dạy cấp tốc cho học trò của mình đầy đủ những trình thức của nghề hát cửa đình. Khoảng thời gian đó quả là quá dài đối với sức khỏe người thầy đã ở tuổi 92, nhưng cũng quá ngắn đối với những học trò ham học hỏi. Các học trò đã học bằng cách ghi âm, ghi hình lại những gì thầy đã dạy rồi về phổ biến lại cho những người không có điều kiện đến học trực tiếp.

Nghệ nhân Nguyễn Phú Đẹ sinh ra và trưởng thành trong một gia đình có truyền thống nghề hát cửa đình. Cha của ông nguyên là một quản giáp (một chức quan chuyên cai quản các phường hát), từng quản lý phục vụ vài chục cửa đình. Mẹ của nghệ nhân là một đào ngự (đào nương được vua Nguyễn vời vào cung để hát mừng thọ). Nhà nghiên cứu Bùi Trọng Hiền, Viện Văn hóa-Nghệ thuật quốc gia, cho biết: “Đến cuối năm nay, chúng tôi bỗng giật mình khi biết rằng cụ là người kép đàn duy nhất của thế kỷ 20 hiện còn sống đã từng đi hát cửa đình. Trình thức hát cửa đình mà cụ truyền dạy là một mặt cắt lớp cuối cùng khoảng giữa thế kỷ 20”.

Những ngày trung tuần tháng 1 vừa qua, tại đình Hàng Kênh, TP Hải Phòng, CLB Ca trù Hải Phòng đã tổ chức phục dựng không gian hát cửa đình của người Việt, với sự có mặt của các khách mời là đại diện của các cơ quan ban ngành ở Trung ương và địa phương. CLB đã trình diễn đủ 14 thể cách hát cửa đình, với 5 lớp diễn, trong đó có 9 thể cách đã học được từ nghệ nhân Nguyễn Phú Đẹ. Nhà nghiên cứu Bùi Trọng Hiền nhận xét, những buổi diễn này được xem như một “báo cáo chuyên đề”, được dư luận quan tâm.

Tham gia các buổi biểu diễn có nghệ nhân Nguyễn Phú Đẹ, NSƯT Đỗ Quyên cùng các ca nương, kép đàn tiêu biểu của CLB Ca trù Hải Phòng, nghi thức hát cửa đình đã được phục dựng thành công. Để có được kết quả này, CLB Ca trù Hải Phòng đã phải tự túc hầu như toàn bộ kinh phí từ việc học tập, đi lại, chăm lo sức khỏe nghệ nhân đến những chi phí cho dàn dựng… Mong muốn của họ là chương trình này sẽ được phổ biến rộng rãi trên cả nước, để hát cửa đình được sống dậy trong những lễ hội truyền thống của các địa phương chứ không chỉ bó hẹp trong không gian đình Hàng Kênh một vài buổi rồi “chết lại từ đầu”./.

Vũ Quốc Túy (QĐND)