Đỉnh Mã Pì Lèng thuộc ba xã Pải Lủng, Pả Vi và Xín Cái (huyện Mèo Vạc, tỉnh Hà Giang) có độ cao khoảng 2000m so với mặt nước biển, được tạo nên bởi một loạt trầm tích gồm đá vôi, đá phiến ánh, đá vôi silic chứa các hóa thạch cách đây khoảng 426 triệu năm, bao gồm nhiều vết trượt và vết nứt do các hoạt động tạo núi gây ra. Cảnh quan khu vực này lởm chởm đá dựng, trong đó vực sâu sông Nho Quế như xẻ đôi một ngọn núi ra dòng sông. Bên này là đỉnh Mã Pì Lèng, bên kia là Săm Pun (Sam Pun), nơi có cột mốc biên giới và cửa khẩu thông thương từ Xín Cái sang Điền Bồng, Trung Quốc. Các học giả Pháp, từ cả trăm năm trước, đã gọi đỉnh Mã Pì Lèng nói riêng và Công viên địa chất toàn cầu Cao nguyên đá Đồng Văn nói chung là một "Tượng đài địa chất". Đi trên đèo Mã Pì Lèng nhìn xuống vực sâu, con sông Nho Quế chỉ bé như một sợi chỉ. Từ đèo Mã Pì Lèng đi xuống đến mặt nước dòng sông Nho Quế phải mất hơn một ngày đường đi bộ.

Đỉnh Mã Pì Lèng quanh năm mây phủ, nhất là những ngày trời đông mây trắng xóa một vùng, con mắt nhìn chỉ xa hơn ngón chân cái của mình một chút. Những ngày mùa xuân và mùa thu mây phủ đến gần trưa mới tan, chiều chưa tắt nắng mây đã kéo về. Những ngày mùa hè mây phủ đến khi mặt trời treo ngang đỉnh núi mới chịu bay đi. Những hôm sau mưa, mây trên đỉnh Mã Pì Lèng như vón lại, cô đặc lại, trắng muốt, tinh khiết,... ủ mình trong các khe núi. Một vẻ đẹp không ai nghĩ rằng nó lại có ở trần gian.

Mã Pì Lèng theo tiếng địa phương là “sống mũi con ngựa”. Nhưng nghĩa bóng của nó chỉ sự hiểm trở bậc nhất của những nét cắt thiên nhiên được bao bọc bởi tầng lớp núi đá. Con đèo này còn mang hình dáng chênh vênh như đứng trên sống mũi con ngựa.

Hãy cùng ngắm mây trên đỉnh Mã Pì Lèng trong một buổi sáng mùa hè, sau một cơn mưa đêm:

Dòng Nho Quế như một dải lụa bạc trong sương

Trập trùng núi, trập trùng mây

Thác mây

Những hàng thông mã vĩ cũng ngắm mây

Biển mây

Nắng đã lên, chàng trai, cô gái Mông xuống chợ, mây vẫn bồng bềnh

Nhìn xuông Mã Pì Lèng thấy dòng sông Nho Quế  (Ảnh: Minh Huệ)

Cung đường bắt đầu vào Mã Pì Lèng (Ảnh: An Dương)