Thế nào là say nắng và say nóng?

Say nắng và say nóng là tình trạng cơ thể bị phơi nhiễm quá lâu dưới ánh nắng mặt trời hoặc ở trong môi trường có nhiệt độ cao như trong hầm lò, lò nung gạch, lò luyện gang thép, đám cháy… Say nắng là một thể của say nóng. Say nóng (heatstroke) là bệnh do tăng thân nhiệt, xảy ra khi khả năng điều hòa nhiệt của cơ thể bị mất, nhiệt độ cơ thể vượt quá nhiệt độ bình thường. Thân nhiệt tăng khi sự hấp thu nhiệt với tốc độ nhanh hơn sự tỏa nhiệt từ cơ thể ra môi trường. Say nóng là một phản ứng viêm toàn thể khi thân nhiệt trên 40,6 độ, với sự biến đổi tri giác và sự rối loạn thực thể khác. Say nóng thường xảy ra khi nhiệt độ môi trường lên cao trong những đợt nắng nóng, người già dễ bị tổn thương nhất. Hoặc xảy ra khi lao động, luyện tập với cường độ cao, ở môi trường có nhiệt độ cao và ẩm ướt, thường gặp ở người trẻ khỏe.

Dấu hiệu say nắng, say nóng 

Say nắng chỉ xảy ra với người hoạt động ngoài trời nắng. Say nóng xảy ra với người hoạt động trong môi trường có nhiệt độ cao. Khi bị say nóng, bệnh nhân có biểu hiện: sốt cao trên 39,8^oC, lúc đầu thở sâu, mạch nhanh sau đó là thở nông và mạch yếu, đồng tử giãn, lú lẫn, mê sảng, co giật, ngất. Say nóng khi hoạt động nặng ngoài trời nắng (say nắng) thường thấy da nóng và khô, dấu hiệu sớm là mệt lả, đau đầu, khó ở, đỏ mặt, nôn mửa và tiêu chảy. Say nóng da bệnh nhân bị lạnh và ẩm ướt (do gắng sức, da thường ẩm), tái mét, vã mồ hôi; miệng khô, yếu sức, choáng váng, nhức đầu, buồn nôn, hoặc nôn, bị chuột rút (vọp bẻ); mạch nhanh và yếu. Loạn nhịp tim, hạ huyết áp, hội chứng suy hô hấp cấp ở người lớn. Rối loạn thần kinh trung ương: động kinh và hôn mê. Suy gan và thận, rối loạn đông máu…

Khi gặp một bệnh nhân say nóng cần chú ý phân biệt với các bệnh khác như: ngộ độc thuốc, hội chứng thần kinh ác tính của các thuốc hướng thần, nhiễm khuẩn huyết, nhiễm khuẩn hệ thần kinh trung ương…

Xử lý cấp cứu say nắng, say nóng Sơ cấp cứu: Cần nhanh chóng làm giảm thân nhiệt cho nạn nhân bằng cách đưa ngay vào chỗ thoáng mát, dùng quạt làm mát, đặt nạn nhân nằm ngửa, gác chân lên cao. Cởi bỏ bớt quần áo, cho uống nước lạnh có pha muối, tốt nhất là cho uống dung dịch oresol. Dùng khăn thấm nước đá chườm lạnh khắp người cho nạn nhân, nhất là cổ, nách, háng. Nếu nạn nhân bị ngừng tim cần nhanh chóng  xoa bóp tim ngoài lồng ngực và hà hơi thổi ngạt. Kỹ thuật ép tim ngoài lồng ngực: dùng hai tay chồng lên nhau ép lên lồng ngực ngoài tim, tần số ép khoảng 100 lần/phút. Nếu chỉ có một người cấp cứu thì thổi ngạt 2- 3 hơi lại ép tim ngoài lồng ngực 10- 15 nhịp. Khi có hai người cấp cứu thì một người thổi ngạt, một người ép tim ngoài lồng ngực, làm liên tục và kiên trì cho đến khi tim đập lại và thở được. Chuyển đến bệnh viện ngay nếu nạn nhân không uống được nước, bị nôn liên tục, sốt tăng liên tục, bất tỉnh, kèm triệu chứng đau ngực, khó thở, đau bụng.

Điều trị: Bồi phụ nước và điện giải bằng truyền dịch. Tiếp tục làm lạnh bệnh nhân bằng các phương pháp: cho uống nước mát, đặt những bọc nước đá trên những vùng có mạch máu lớn nông đi qua như cổ, hõm nách, hõm bẹn... Khi làm lạnh bề mặt có thể gây run lạnh cho bệnh nhân. Nếu bệnh nhân ổn định có thể nhúng toàn thân hoặc từng phần cơ thể vào nước lạnh thường có hiệu quả tốt. Phải lưu ý rằng: dùng  phương pháp nhúng vào nước lạnh không thể thực hiện đối với những bệnh nhân ở trong tình trạng nặng.

Ở cơ sở y tế có điều kiện thì sử dụng những kỹ thuật làm lạnh hiện đại như những kỹ thuật sử dụng đối với hạ thân nhiệt điều trị sau khi ngừng tim; rửa dạ dày, rửa xoang phúc mạc, xoang phế mạc hay bàng quang với nước lạnh. Có thể dùng dịch lạnh truyền tĩnh mạch, catheter làm lạnh trong mạch máu… Chú ý rằng không có một thuốc đặc hiệu nào làm giảm thân nhiệt trong say nóng.

Phòng tránh say nắng, say nóng bằng cách: khi lao động ngoài trời phải đội mũ nón rộng vành, tránh không cho ánh nắng mặt trời chiếu vào gáy. Nếu khát phải uống nhiều nước có pha muối, hoặc tốt nhất là uống dung dịch oresol. Không làm việc lâu, quá sức trong môi trường nắng nóng. Đối với trẻ em, người cao tuổi, người bị bệnh lâu ngày, người uống rượu bia không nên phơi nắng, nóng lâu. Mùa nắng nóng  nên mặc quần áo rộng, thấm mồ hôi như vải coton. 

Ai dễ bị say nắng và say nóng?

Người cao tuổi dễ bị say nắng do  họ thường đã mắc nhiều bệnh, mất cơ chế điều hòa nhiệt độ, hoặc đang sử dụng nhiều loại thuốc… Người trẻ phải hoạt động ngoài trời nắng như nông dân lao động nông nghiệp, người làm việc ở gần nguồn nhiệt như: lò gạch, lò vôi, lò luyện thép. Người mắc các bệnh mạn tính như: tim mạch, bệnh phổi mạn tính, hen phế quản, đái tháo đường, phụ nữ có thai, tiêu chảy  mất nước, béo phì, uống rượu, các bệnh lý ngoài da như vẩy nến, chàm, bỏng, cường tuyến giáp…, người đang dùng các loại thuốc: kháng cholinergiques, diamorphine, cocaine, amphétamines, phénothiazine…, nhà ở nóng bức, kém thông  khí, thiếu máy điều hòa nhiệt độ…

BS. Ninh Thanh Tùng/Suckhoedoisong