Nguy cơ bất ổn tiềm tàng đối với an ninh khu vực

Tại Hội thảo về quan hệ Mỹ-Nhật Bản và Đông Nam á lần thứ ba, được tổ chức tại Viện Nghiên cứu Đông Nam á (Xin-ga-po) trong hai ngày (12 và 13-6), đa số các học giả đều cho rằng luật pháp quốc tế phải là cách tiếp cận chủ đạo trong việc quản lý tranh chấp lãnh thổ ở Biển Đông.

Hội thảo có sự tham gia của nhiều học giả từ các viện nghiên cứu chủ chốt của Mỹ, Nhật Bản và một số nước Đông Nam á. Mục đích chính của hội thảo là xem xét và đánh giá toàn diện những diễn biến an ninh mới trong khu vực, trong đó có vấn đề Biển Đông, từ đó đưa ra các đề xuất chính sách cho lãnh đạo các nước liên quan, nhằm bảo đảm tốt hơn môi trường an ninh, hòa bình và ổn định trong khu vực. Đại biểu Việt Nam tham dự hội thảo là Tiến sĩ Hoàng Anh Tuấn, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược và Ngoại giao.

Tại hội thảo, đa số các học giả đều nhất trí rằng ASEAN là một thực thể mạnh ở mọi góc độ, có vai trò và ảnh hưởng lớn ở Đông Nam á, Đông á cũng như trên thế giới. Về mặt kinh tế, với Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) đạt gần 2.400 tỷ USD, ASEAN hiện là thực thể kinh tế lớn thứ 7 thế giới. Tổng đầu tư của Mỹ và Nhật Bản vào ASEAN lớn hơn nhiều so với đầu tư vào Trung Quốc. Về chính trị và an ninh, nhiều cơ chế hợp tác quan trọng trong khu vực trong đó ASEAN đóng vai trò trọng tâm như Hội nghị cấp cao Đông á, Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN mở rộng (ADMM+), Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF) đang tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong việc định hình các xu hướng hợp tác chính trị, an ninh khu vực cũng như các cấu trúc an ninh khu vực trong tương lai.

Tuy nhiên, nhiều học giả bày tỏ sự lo ngại đặc biệt trước các diễn biến an ninh mới ở Đông Nam á, đặc biệt là thái độ và hành động bất chấp của Trung Quốc trong việc xử lý tranh chấp lãnh thổ với các nước láng giềng; việc phớt lờ các quy tắc và luật pháp quốc tế, đe dọa sử dụng vũ lực… đang khiến các nước ASEAN và cộng đồng quốc tế lo ngại sâu sắc về những nguy cơ bất ổn tiềm tàng đối với an ninh khu vực. Điều này không chỉ đòi hỏi ASEAN cần phải có sự thống nhất và đoàn kết hơn, các cơ chế hợp tác trong đó ASEAN đóng vai trò trung tâm cần được củng cố. Ngoài các yếu tố nội lực, sự hỗ trợ và tiếp tục tăng cường hợp tác về mọi mặt giữa ASEAN với Mỹ và Nhật Bản được xem là yếu tố quan trọng và là tác nhân quan trọng đảm bảo hòa bình, ổn định lâu dài trong khu vực.

Đặc biệt, các đại biểu nhất trí cao khi cho rằng luật pháp quốc tế, Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982 (UNCLOS 1982) phải là nền tảng chủ yếu trong việc quản lý tranh chấp lãnh thổ ở Biển Đông.

Hành động nhằm hăm dọa các nước láng giềng

Trong phần trình bày của mình tại hội thảo, Tiến sĩ Hoàng Anh Tuấn đã cập nhật thông tin cho các đại biểu nước ngoài về những diễn biến gần đây trên Biển Đông sau khi Trung Quốc hạ đặt trái phép giàn khoan Hải Dương 981 sâu trong vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của Việt Nam. Tiến sĩ Hoàng Anh Tuấn tập trung phân tích các tác động nhiều mặt cả trước mắt lẫn lâu dài đối với an ninh khu vực, đến tương lai của ASEAN trên tư cách là một thực thể được xem là đóng vai trò trung tâm trong các vấn đề an ninh khu vực, cũng như các tác động đối với hòa bình, ổn định khu vực và lợi ích hợp pháp của các bên liên quan. Trên cơ sở đó, trước mắt các quốc gia trong và ngoài khu vực cần lên tiếng mạnh mẽ, có các hành động thống nhất buộc Trung Quốc phải kiềm chế, rút giàn khoan ra khỏi vùng biển của Việt Nam một cách vô điều kiện, tuân thủ luật pháp quốc tế, UNCLOS 1982 và cùng các nước ASEAN nhanh chóng đạt được Bộ quy tắc ứng xử trên Biển Đông (COC).

Đề cập tới những diễn biến căng thẳng gần đây trên Biển Đông, Phó trợ lý Ngoại trưởng Mỹ Đây-vít Ban-tơn (David Balton) ngày 13-6 cũng khẳng định các nước láng giềng đều bất bình với những tuyên bố và hành vi sai trái của Trung Quốc ở Biển Đông. Phát biểu trong cuộc trả lời phỏng vấn qua điện thoại với các phóng viên quốc tế, ông Đ. Ban-tơn nhấn mạnh điều quan trọng là các quốc gia phải giải quyết bất đồng bằng phương pháp hòa bình.

Trong khi đó, trước việc Vụ phó Vụ Biên giới và Hải đảo thuộc Bộ Ngoại giao Trung Quốc Dịch Tiên Lương ngày 13-6 cho rằng, Trung Quốc không bao giờ điều các lực lượng quân sự đến khu vực gần giàn khoan Hải Dương 981 mà nước này hạ đặt trái phép trong vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của Việt Nam, Roi-tơ dẫn lời một quan chức cấp cao Mỹ tại Oa-sinh-tơn khẳng định tuyên bố này của Trung Quốc “rõ ràng là lố bịch”, là “nỗ lực không thuyết phục nhằm lấp liếm những gì mà Trung Quốc đang làm trên thực địa”. Quan chức này cho rằng Trung Quốc đang sử dụng không quân, hải quân và các phương tiện của lực lượng hải cảnh để “hăm dọa các nước khác”. ông cho biết: “Trung Quốc đã duy trì sự hiện diện quân sự gần giàn khoan dầu kể từ khi họ hạ đặt giàn khoan này, trong đó có máy bay trực thăng và chiến đấu cơ quần thảo phía trên và xung quanh giàn khoan. Hiện nay, có nhiều tàu quân sự có mặt ở khu vực gần giàn khoan”.

Nhấn mạnh Mỹ không đứng về bên nào trong các tranh chấp lãnh thổ ở Biển Đông, nhưng quan chức nói trên đã chỉ trích mạnh mẽ cách hành xử của Trung Quốc trong việc thúc đẩy các tuyên bố chủ quyền, đồng thời kêu gọi đàm phán để tìm ra giải pháp.