Ngày 30/11/2016, tại Hà Nội, Ban Tuyên giáo Trung ương phối hợp với Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam tổ chức Hội thảo khoa học với chủ đề “Vai trò của khoa học xã hội trong hoạch định chủ trương, đường lối phát triển kinh tế - văn hóa - xã hội của Đảng”. Đồng chí Võ Văn Thưởng, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương dự và có bài phát biểu quan trọng chỉ đạo định hướng nội dung thảo luận.

Đồng chí Bùi Thế Đức, Phó Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương; đồng chí Nguyễn Quang Thuấn, Chủ tịch Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam; đồng chí Phạm Văn Đức, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam đồng chủ trì hội thảo.

Đến tham dự hội thảo có đồng chí Lâm Phương Thanh, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương; đại diện lãnh đạo các bộ, ban, ngành, tỉnh, thành ủy; các nhà khoa học, lãnh đạo các vụ, đơn vị của Ban Tuyên giáo Trung ương và Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam.

Phát biểu chỉ đạo tại Hội thảo, đồng chí Võ Văn Thưởng nhấn mạnh, với nhiệm vụ nghiên cứu các quy luật hình thành và phát triển của xã hội, mối quan hệ giữa con người với môi trường tự nhiên và xã hội, khoa học xã hội ngày càng có vai trò quan trọng đối với sự phát triển kinh tế và tiến bộ xã hội của mỗi quốc gia.

Ở nước ta, khoa học xã hội có chức năng nghiên cứu cơ bản, toàn diện về xã hội và con người Việt Nam, cung cấp luận cứ khoa học cho việc hoạch định đường lối, chính sách xây dựng, phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc, góp phần nâng cao trình độ dân trí, tham gia thẩm định các chương trình, dự án phát triển kinh tế - văn hóa - xã hội, xây dựng và phát triển nền khoa học xã hội đáp ứng các yêu cầu phát triển của đất nước.

Trong 30 năm đổi mới đất nước, đóng góp của khoa học xã hội đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc đã được Đảng và Nhà nước đánh giá cao. Khoa học xã hội đã góp phần khẳng định tính đúng đắn của đường lối phát triển kinh tế - văn hóa - xã hội do Đảng khởi xướng, lãnh đạo thực hiện từ Đại hội VI đến nay. Nhiều kết quả nghiên cứu cơ bản và nghiên cứu ứng dụng của khoa học xã hội đã đóng góp thiết thực vào việc cung cấp luận cứ khoa học cho Đảng, Nhà nước trong việc hoạch định đường lối, chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, chính sách phát triển nhanh và bền vững của đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa.

Theo đồng chí Võ Văn Thưởng, công lao và những nỗ lực của các chuyên gia, các nhà khoa học xã hội trong nhiều năm qua đã góp phần tạo nên diện mạo và tiềm lực mới của nền khoa học xã hội Việt Nam theo sự phát triển của đất nước và ngày càng hội nhập sâu vào cộng đồng khoa học xã hội quốc tế; ngoài việc cung cấp luận cứ khoa học cho hoạch định đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước, khoa học xã hội đã góp phần xây dựng hệ thống quan điểm phát triển đất nước, bồi đắp nền tảng chính trị của chế độ; tuyên truyền, giáo dục, động viên và tổ chức nhân dân thực hiện các nhiệm vụ cách mạng; khẳng định và nâng cao vai trò tiên phong của Đảng về chính trị, lý luận, trí tuệ, văn hóa và đạo đức. Đặc biệt, khoa học xã hội đã đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ và phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối của Đảng; khẳng định lịch sử hình thành và phát triển dân tộc, đấu tranh bảo vệ chủ quyền quốc gia và toàn vẹn lãnh thổ, bảo tồn các giá trị và bản sắc văn hóa Việt Nam.

Tuy nhiên, trước yêu cầu ngày một cao của thực tiễn, nhiều khó khăn thách thức mới xuất hiện: Tác động từ mặt trái của toàn cầu hóa, mặt trái của phát triển kinh tế thị trường, của sự lạm dụng khoa học - kỹ thuật - công nghệ, sự biến đổi bất thường của môi trường, khí hậu…, khoa học xã hội cũng bộc lộ những mặt bất cập, yếu kém. Tính hiệu quả của nhiều công trình nghiên cứu khoa học xã hội chưa cao; tính định hướng xã hội một cách tổng thể, hệ thống của khoa học xã hội chưa thực sự rõ nét, chưa đi thẳng vào các vấn đề nổi cộm. Các hướng tiếp cận của khoa học xã hội còn chưa toàn diện; chưa phản ánh được tính đa diện của quy luật thị trường, quy luật phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Khoa học xã hội còn có lúc bị động trước thực tiễn diễn biến nhanh, phức tạp. Có lúc, có nơi khoa học xã hội vẫn chưa khắc phục được tính giáo điều, khuôn mẫu, xơ cứng, hình thức. Chức năng dự báo, tiên phong dẫn đường của khoa học xã hội chưa thật nổi bật.

Bước sang thời kỳ mới, bên cạnh những thuận lợi và thời cơ, nước ta đang đứng trước nhiều thách thức: nền kinh tế phát triển chưa thật vững chắc, hiệu quả và sức cạnh tranh chưa cao, mô hình tăng trưởng kinh tế đang trong quá trình chuyển đổi. Một số vấn đề xã hội bức xúc chậm được giải quyết. Cơ chế chính sách chưa đồng bộ, chưa tạo động lực mạnh để phát triển. Hiệu lực, hiệu quả quản lý của nhà nước còn hạn chế. Trong khi đó, tình hình thế giới có nhiều biến đổi và khuynh hướng phát triển mới: Khoa học và công nghệ có những bước tiến nhảy vọt. Nền kinh tế thế giới đang chuyển mạnh sang kinh tế tri thức. Các nước đang phát triển có cơ hội thu hẹp khoảng cách, đồng thời cũng đứng trước nguy cơ tụt hậu xa hơn và bị phụ thuộc vào các nước phát triển.

Những đổi thay của tình hình trong nước và thế giới nêu trên đang đặt ra hàng loạt vấn đề mới, bức xúc, đòi hỏi khoa học xã hội và nhân văn nước ta phải đi sâu nghiên cứu, lý giải có căn cứ khoa học nhằm góp phần phục vụ có hiệu quả sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; đặc biệt là góp phần thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội lần thứ XII của Đảng; phát huy sức mạnh của nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, của đại đoàn kết toàn dân tộc; đổi mới tư duy lý luận. Khoa học xã hội Việt Nam cần phải tiếp tục nghiên cứu, luận giải những vấn đề cơ bản và chiến lược đã đặt ra nhưng còn chưa được giải quyết thấu đáo; đồng thời, phải luôn coi trọng tổng kết thực tiễn, rút ra những bài học kinh nghiệm và nghiên cứu những vấn đề thực tiễn mới của đất nước cần giải đáp về mặt lý luận trong giai đoạn 2016 – 2020 và những năm tiếp theo.

Đồng chí Võ Văn Thưởng cũng bày tỏ hy vọng, Hội thảo là nơi hội tụ về trí tuệ của các nhà khoa học xã hội, sẽ có những đóng góp tích cực,thiết thực hiệu quả trong việc hoạch định chủ trương đường lối phát triển kinh tế - văn hóa – xã hội của Đảng và Nhà nước ta.

Toàn cảnh Hội thảo khoa học

Phát biểu đề dẫn Hội thảo, đồng chí Nguyễn Quang Thuấn nhấn mạnh, về vị thế của nền khoa học xã hội nước nhà, Đại hội XII của Đảng nêu rõ: “Trong những năm qua, khoa học xã hội và nhân văn đã góp phần quan trọng trong việc cung cấp luận cứ khoa học cho việc hoạch định đường lối, chủ trương của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước; khẳng định lịch sử hình thành và phát triển dân tộc, bảo vệ chủ quyền quốc gia và toàn vẹn lãnh thổ, bảo tồn các giá trị và bản sắc văn hóa Việt Nam”. Đây là đánh giá khẳng định vai trò to lớn và quan trọng của khoa học xã hội đối với đất nước và đối với sự phát triển.

Đối mặt với những thách thức mới của tình hình thế giới và khu vực, Đại hội XII đặt ra yêu cầu “Phải làm cho khoa học và công nghệ thực sự là quốc sách hàng đầu, là động lực quan trọng nhất để phát triển... Đến năm 2020, khoa học và công nghệ Việt Nam đạt trình độ phát triển của nhóm các nước dẫn đầu ASEAN; đến năm 2030, có một số lĩnh vực đạt trình độ tiên tiến thế giới”. Soi vào khoa học xã hội thì nhiệm vụ này thuộc về sứ mệnh của nền khoa học xã hội và nhân văn Việt Nam. Làm thế nào để khoa học xã hội trong mọi tình huống đều là chỗ dựa tinh thần tin cậy, trang bị sức mạnh tư tưởng và văn hóa, cung cấp luận cứ khoa học sắc bén để bảo vệ chủ quyền quốc gia và toàn vẹn lãnh thổ, bảo tồn các giá trị và bản sắc văn hóa Việt Nam, đồng thời lại không thua kém trình độ hiện đại của các nước ASEAN và có một số ngành đạt đến trình độ cao hơn, là điều không đơn giản. Hội thảo sẽ thảo luận và đề xuất được những ý kiến có giá trị, góp phần đưa Nghị quyết của Đại hội XII nhanh chóng đi vào thực tiễn cuộc sống.

Với tinh thần thẳng thắn, có tính thuyết phục cao, các tham luận được trình bày và gửi đến hội thảo đã luận giải về các giải pháp thúc đẩy khoa học xã hội phát triển xứng tầm với yêu cầu cách mạng của đất nước trong thời kỳ mới; làm cho khoa học xã hội Việt Nam từng bước vững mạnh, đóng góp quan trọng vào việc cung cấp các luận cứ khoa học để phục vụ công tác tham mưu với Trung ương Đảng về hoạch định chủ trương, đường lối phát triển kinh tế - văn hóa - xã hội, đưa đất nước vững bước đi lên CNXH.

Các chuyên gia, nhà khoa học nhấn mạnh cần thực sự coi trọng vai trò của khoa học xã hội trong đời sống, trong hoạch định chiến lược phát triển bền vững đất nước; đầu tư nguồn lực xứng tầm cho nghiên cứu khoa học xã hội, nhất là chăm lo đội ngũ những người công tác trong các cơ sở nghiên cứu, giảng dạy, đào tạo các lĩnh vực khoa học xã hội. Các đại biểu đề nghị cần củng cố, phát triển hệ thống các cơ sở nghiên cứu khoa học xã hội cho phù hợp với yêu cầu mới; Đổi mới nội dung, phương thức nghiên cứu, quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học xâ hội; coi trọng và đổi mới công tác tuyên truyền, phổ biến tri thức khoa học xã hội tới các tầng lớp nhân dân. Cần quan tâm tiếp thu và ứng dụng có chọn lọc thành tựu khoa học xã hội của thế giới và trong nước để bổ sung, phát triển một số vấn đề mà khoa học xã hội nước ta có đóng góp, nhất là những vấn đề đúc kết thực tiễn (có thể khái quát thành lý luận) của cách mạng Việt Nam qua các thời kỳ lịch sử. Khoa học xã hội phải tham gia tích cực, sắc bén cuộc đấu tranh phản bác những quan điểm sai trái, những luận điệu xuyên tạc về chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, bảo vệ uy tín của Đảng, Nhà nước, khẳng định tính đúng đắn của con đường cách mạng mà Đảng, Bác Hồ và Nhân dân ta lựa chọn. Trên từng lĩnh vực cụ thể (kinh tế, văn hóa, xã hội, an ninh quốc phòng), cần lựa chọn nghiên cứu chuyên sâu một số vấn đề liên quan đến hình thành cốt cách một dân tộc có ý chí khởi nghiệp, làm giàu chính đáng; có lý tưởng cách mạng, có ý thức, trách nhiệm cao trong gìn giữ môi trường hòa bình, ổn định để phát triển bền vững; phấn đấu xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam thời hội nhập mà không bị “hòa tan”, từng bước làm cho Việt Nam sánh vai với các cường quốc năm châu.

GS. TS Phùng Hữu Phú, Phó Chủ tịch Thường trực Hội đồng Lý luận Trung ương phát biểu tại Hội thảo

Phát biểu kết luận Hội thảo khoa học, đồng chí Bùi Thế Đức nêu rõ, các ý kiến tham luận, thảo luận của các nhà khoa học, nhà quản lý  tại Hội thảo đã tập trung bổ sung, làm rõ các vấn đề: (1) Khẳng định vai trò của Khoa học xã hội và nhân văn đã góp phần quan trọng trong việc cung cấp luận cứ khoa học cho việc hoạch định đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; khẳng định lịch sử hình thành, phát triển của dân tộc, bảo vệ chủ quyền quốc gia và toàn vẹn lãnh thổ, bảo tồn các giá trị và bản sắc văn hóa Việt Nam. (2) Tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước và xã hội và là vấn đề vô cùng cấp bách. (3) Khoa học xã hội đã góp phần cung cấp cơ sở khoa học thực tiễn cho hoạch định chủ trương, chính sách an sinh xã hội, xóa đói giảm nghèo, khắc phục phân hóa xã hội, tăng cường gắn kết xã hội, đảm bảo ổn định chính trị. (4) Trong mọi thời kỳ xây dựng đất nước, khoa học lịch sử là một bộ phân không thể thiếu trong việc xây dựng cơ sở khoa học cho các chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước, đặc biệt là những quyết sách liên quan đến phát huy truyền thống lịch sử, củng cố khối đại đoàn kết toàn dân, phát huy lòng yêu nước và ý thức dân tộc. (5) Về vị trí và vai trò của văn hóa, tuy góc độ nghiên cứu khác nhau song các ý  kiến đều nhấn mạnh vai trò của văn hóa (bộ phận của khoa học xã hội) là nền tảng tinh thần xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là động lực đối với sự phát triển bền vững của đất nước. (6) Về vai trò của khoa học xã hội đối với giáo dục và đào tạo, phát triển đội ngũ trí thức, đội ngũ cán bộ khoa học trẻ và nguồn nhân lực chất lượng cao. (7) Về vai trò của khoa học xã hội trong  hoạch định chủ trương phát triển kinh tế, các vấn đề được bàn khá cụ thể trong phát triển các thành phần kinh tế trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN trong văn kiện Đại hội XII của Đảng; đối với xây dựng cơ cấu, quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội hợp lý, đảm bảo phát triển nhanh và bền vững;  đóng vai trò quan trọng trong việc làm sáng tỏ trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ở Việt Nam. (8) Khoa học xã hội, đặc biệt là khoa học xã hội nhân văn quân sự, góp phần cung cấp luận cứ khoa học phục vụ sự lãnh đạo của Đảng, giúp các cơ quan chức năng hoạch định chủ trương, đường lối, chính sách quân sự, quốc phòng, an ninh, bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong tình hình mới.

Có thể khẳng định, chủ đề hội thảo đã được các nhà khoa học đầu ngành, có uy tín trong lĩnh vực khoa học xã hội quan tâm. Vai trò của khoa học xã hội đã được phân tích trên rất nhiều phương diện với nhìn nhận mới, sâu sắc, từ những vấn đề chung đến những vấn đề cụ thể. Những tham luận, những ý kiến thảo luận và sự tham gia của đông đảo các nhà khoa học là cơ sở quan trọng để Hội thảo được tổ chức có chất lượng cao và hiệu quả.

Thu Hằng