Thực trạng này đang khiến cả cộng đồng lo lắng còn các bậc phụ huynh thì hoang mang về việc có nên đưa trẻ đi tiêm vắcxin phòng sởi hay không và hiệu quả của vắcxin này như thế nào.

Để giải đáp những thắc mắc này, phóng viên đã có cuộc trao đổi với GS. TS. Nguyễn Trần Hiển, Viện Trưởng Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương về vắcxin sởi trong Chương trình tiêm chủng mở rộng, lịch tiêm vắcxin cho trẻ để đạt hiệu quả cao nhất, đối tượng tiêm cũng như những trường hợp không nên tiêm vắcxin sởi.

Viện trưởng Nguyễn Trần Hiển: Hiện nay bệnh sởi ở Việt Nam chưa được loại trừ, nghĩa là virus sởi hiện vẫn đang còn lưu hành trong cộng đồng. Với chu kỳ 3-4 năm xuất hiện một lần, tình hình bệnh sởi năm 2013-2014 hiện nay nằm trong chu kỳ dịch, với số ca mắc thấp hơn nhiều so với chu kỳ trước (năm 2009-2010).

Trong thời gian vừa qua, nhiều quốc gia trong khu vực Tây Thái Bình Dương cũng đã ghi nhận các trường hợp mắc sởi như Philippines, Nhật Bản, Lào, đặc biệt tại Trung Quốc, bệnh sởi xuất hiện trên diện rộng và tại một số tỉnh khu vực biên giới giáp với Việt Nam gây ảnh hưởng đến tình hình dịch bệnh trong nước.

Viện trưởng Nguyễn Trần Hiển: Bệnh sởi do virus sởi gây ra. Bệnh lây truyền qua đường hô hấp do ho, hắt hơi, tiếp xúc gần với người bị nhiễm hoặc dịch tiết mũi họng.

Giai đoạn gây lây nhiễm xảy ra từ bốn ngày trước đến bốn ngày sau phát ban. Virus sởi lây lan mạnh trên diện rộng nên có thể gây dịch lớn. Một người mắc có thể gây lây nhiễm cho khoảng 20 người khác. Trong vòng 7-21 ngày sau tiếp xúc, bệnh nhân có các triệu chứng sốt cao, ho, hắt hơi.

Giai đoạn toàn phát, phát ban sẩn, mịn như nhung, không có nước. Ban mọc theo thứ tự từ đầu, cổ, thân mình rồi đến tay, chân. Ban bay theo trình tự như trên. Sau mắc sởi, do sức đề kháng của cơ thể suy giảm, bệnh nhân dễ bị biến chứng.

Tất cả những người chưa có miễn dịch với sởi đều có nguy cơ mắc bệnh. Tại Việt Nam, nhóm có nguy cơ mắc sởi là trẻ nhỏ do không còn miễn dịch từ mẹ truyền sang nhưng chưa được tiêm vắcxin; trẻ đã tiêm vắcxin nhưng chưa có đáp ứng miễn dịch; thanh niên do chưa từng mắc sởi hoặc tiêm vắcxin trước đây.

Bởi vậy, các nhóm đối tượng này cần được bảo vệ bằng tiêm vắcxin sởi. Việc không tiêm chủng vắcxin sởi do bất kỳ nguyên nhân nào, sống ở nơi có mật độ dân số quá đông cũng là những yếu tố làm tăng cao nguy cơ mắc sởi.

Viện trưởng Nguyễn Trần Hiển: Hiện nay, trên thế giới có hàng chục loại vắcxin sởi dưới dạng vắcxin đơn hoặc vắcxin phối hợp (sởi-rubella hoặc sởi-quai bị-rubella). Vắcxin sởi trong Chương trình tiêm chủng mở rộng là vắcxin hiệu quả và an toàn trong dự phòng bệnh sởi.

Ở nhiều nước, vắcxin sởi được sử dụng phối hợp với vắcxin rubella thành vắcxin kết hợp sởi-rubella, hay vắcxin sởi-rubella-quai bị. Nếu trẻ được tiêm một mũi vắcxin sởi lúc 9 tháng tuổi, chỉ có 80-85% trẻ có đáp ứng miễn dịch. Nếu trẻ được tiêm thêm mũi vắcxin sởi thứ hai lúc 18 tháng tuổi thì tỷ lệ bảo vệ là 90-95%.

Sau khi mắc sởi xong hoặc sau khi được tiêm đủ hai mũi vắcxin theo lịch tiêm chủng thì có miễn dịch có thể bền vững suốt đời.

Chương trình tiêm chủng mở rộng ở Việt Nam được bắt đầu chính thức từ năm 1985 với việc triển khai tiêm sáu mũi vắcxin cơ bản cho tất cả trẻ em dưới một tuổi trong đó có sởi. Trong nhiều năm liên tục, tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ ở trẻ em đều đạt trên 90%.

Thực tế và kinh nghiệm của Chương trình Tiêm chủng mở rộng ở Việt Nam trong hơn 25 năm qua, và ở các nước trên thế giới cho thấy rõ tiêm chủng là biện pháp hiệu quả nhất để phòng bệnh. Bằng tiêm chủng vắcxin, tỷ lệ mắc sởi năm 2012 giảm 573 lần so với năm 1984.

Viện trưởng Nguyễn Trần Hiển: Trước những diễn biến tình hình dịch sởi, để khẩn trương khống chế dịch sởi, song song với việc tăng cường tiêm chủng thường xuyên, Bộ Y tế đã và đang triển khai kế hoạch tiêm vét vắcxin sởi trong các tháng Hai, Ba và tháng Tư. Đối tượng tiêm vét là tiêm mũi 1 cho trẻ từ 9 tháng đến 2 tuổi chưa được tiêm vắcxin sởi, tiêm mũi 2 cho trẻ từ 18 tháng đến 2 tuổi đã tiêm một mũi vắcxin sởi.

Đến nay, đã có khoảng 300.000 trẻ được tiêm vắcxin sởi, đạt 46,9%. Để bảo đảm không bỏ sót trẻ, phải rà soát danh sách tất cả các đối tượng cần được tiêm vắcxin sởi trên địa bàn kể cả đối tượng vãng lai, đặc biệt chú trọng vùng sâu, vùng xa, vùng giáp ranh và nơi có biến động dân cư.

Đối với tiêm vắcxin sởi trong chương trình Tiêm chủng mở rộng, áp dụng lịch tiêm chủng do Bộ Y tế đã phê duyệt. Cụ thể là trong tiêm chủng thường xuyên, mũi thứ nhất khi trẻ 9 tháng tuổi và mũi thứ hai khi trẻ 18 tháng tuổi.

Trong tiêm chủng chiến dịch thực hiện tiêm vắcxin cho tất cả các đối tượng trong phạm vi của chiến dịch. Khoảng cách tối thiểu giữa hai mũi tiêm vắcxin sởi là một tháng.

Viện trưởng Nguyễn Trần Hiển: Sau khi tiêm, vắcxin sẽ kích thích cơ thể đáp ứng tạo miễn dịch giúp cơ thể không nhiễm virus sởi, bao gồm miễn dịch thể, miễn dịch tế bào và interferon.

Cũng như các vắcxin khác, tiêm vắcxin sởi không có hiệu quả phòng bệnh 100%. Tuy nhiên, đáp ứng miễn dịch còn tuỳ thuộc vào tuổi tiêm vắcxin, loại vắcxin và tùy thuộc đặc điểm miễn dịch, tình trạng sức khỏe của từng người, chất lượng vắcxin và kỹ thuật thực hành tiêm chủng.

Chỉ tiêm vắcxin sởi cho trẻ dưới 9 tháng tuổi khi có chỉ đạo của chương trình tiêm chủng mở rộng trong trường hợp cần thiết. Tất cả các trường hợp tiêm vắcxin sởi trước 9 tháng tuổi cần tiêm ngay vắcxin khi đủ 9 tháng tuổi. Mũi tiêm trước 9 tháng tuổi không được tính là một mũi vắcxin. Những trẻ trên 18 tháng tuổi chưa tiêm đủ hai mũi vắcxin sởi cần tiêm đủ mũi càng sớm càng tốt.

Phụ nữ đang cho con bú có thể tiêm vắcxin sởi bởi vì kháng thể được tạo ra bảo vệ mẹ và bài tiết qua sữa để bảo vệ trẻ khỏi mắc sởi khi trẻ chưa thể tự tạo miễn dịch.

Viện trưởng Nguyễn Trần Hiển: Không nên tiêm vắcxin sởi đối với những trường hợp phản ứng nghiêm trọng với liều tiêm vắcxin sởi trước đây hoặc phản ứng với các thành phần của vắcxin (gelatin, neomycin).

Không nên tiêm vắcxin sởi cho phụ nữ có thai mặc dù không có bằng chứng về tăng tỷ lệ bất thường bẩm sinh ở trẻ sinh ra trong số phụ nữ được tiêm phòng trong thời kỳ mang thai. Các trường hợp sau khi tiêm mới phát hiện đã có thai cần thông báo cho cán bộ y tế để được theo dõi.

Cũng như các vắcxin sống khác, cần tránh có thai ít nhất một tháng sau tiêm vắcxin.

Không tiêm vắcxin sởi cho các trường hợp suy giảm miễn dịch bẩm sinh hay mắc phải (AIDS), đang điều trị thuốc ức chế miễn dịch liều cao, xạ trị hoặc mắc các bệnh ác tính do ở những trường hợp này, khả năng tạo miễn dịch chủ động bị suy giảm.

Có thể tiêm vắcxin sởi cho những người dương tính với HIV nhưng chưa chuyển sang giai đoạn AIDS.