Không thể chậm trễ 

Nghị quyết số 33-NQ/TW khóa XI của Đảng xác định: “Hoàn thiện các chuẩn mực giá trị văn hóa và con người Việt Nam”. Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XII cũng nêu rõ: “Đúc kết và xây dựng hệ giá trị văn hóa và hệ giá trị chuẩn mực của con người Việt Nam thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế”. Để đáp ứng yêu cầu đó, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VH, TT&DL) đang thực hiện đề tài nghiên cứu trọng điểm cấp quốc gia “Hệ giá trị văn hóa và hệ giá trị chuẩn mực con người Việt Nam thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế” do Bộ trưởng Nguyễn Ngọc Thiện làm chủ nhiệm đề tài.

Câu hỏi đặt ra là vì sao cần phải xác định hệ giá trị văn hóa và hệ giá trị chuẩn mực con người Việt Nam tại thời điểm này? Bộ trưởng Nguyễn Ngọc Thiện lý giải: “Hệ giá trị văn hóa và hệ giá trị con người Việt Nam hiện nay đang có những biến động lớn trong bối cảnh chuyển đổi đa chiều, phức tạp của tình hình trong nước và quốc tế. Có sự suy giảm hoặc thay đổi thang bậc ở một số giá trị truyền thống, sự mai một, phai nhạt, thậm chí suy thoái ở một số giá trị vốn được coi trọng trong xã hội truyền thống, như: Tiết kiệm, cần cù, giản dị, khiêm tốn, nhẫn nhịn, chung thủy... Sự bảo lưu và duy trì một số giá trị truyền thống: Một số giá trị truyền thống tốt đẹp vẫn tiếp tục được duy trì và đề cao trong xã hội hiện nay, mặc dù có sự thay đổi nhất định về nội dung và phương thức biểu hiện: Yêu nước, nhân ái, nghĩa tình, đoàn kết... Sự xuất hiện và bổ sung những giá trị mới là văn minh, hiện đại có nguồn gốc từ phương Tây và trở nên phổ quát trên thế giới hiện nay: Dân chủ, tự do, pháp quyền, bình đẳng, thịnh vượng, trách nhiệm, bản lĩnh cá nhân”.

Đại diện các dân tộc Việt Nam diễu hành tại Quảng trường Ba Đình (Hà Nội) dịp kỷ niệm 70 năm Quốc khánh. Ảnh: MINH TRƯỜNG

Bảo lưu những giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc là quan trọng nhưng trong thời điểm toàn cầu hóa, nước ta đang hội nhập sâu rộng cần bổ sung thêm những giá trị mới để văn hóa và con người Việt Nam có một “độ mở” tiếp nhận tinh hoa nhân loại cũng hết sức cần thiết. Nhiều nhà quản lý, chuyên gia đầu ngành khoa học xã hội và nhân văn tham dự góp ý, phản biện cho đề tài cũng nhấn mạnh: Không nên quá coi trọng câu chữ, nội hàm các thuật ngữ khoa học mà cần khẩn trương đưa ra phương án chấp nhận được do tính cấp bách của xây dựng hệ giá trị văn hóa và hệ giá trị chuẩn mực con người Việt Nam thời kỳ mới. Trên nghị trường Quốc hội, đã có đại biểu cho rằng: Kinh tế đi lên mà văn hóa, đạo đức xã hội không đi lên tương xứng, một số mặt còn thụt lùi. Đó là những câu chuyện "nóng" như sự tha hóa, biến chất của một bộ phận không nhỏ những người có tiền, có quyền; nạn bạo hành, xâm hại trẻ em; quan hệ giữa thầy, cô giáo và học trò; không ít người trẻ lười lao động, ăn chơi hưởng thụ… Vì vậy, phải sớm xây dựng hệ giá trị văn hóa và hệ giá trị chuẩn mực con người Việt Nam thời kỳ mới, sau đó đưa vào cuộc sống là một cách thức hiệu quả để lấy cái đẹp dẹp cái xấu.

Đơn giản, gọn gàng, dễ nhớ, dễ vận dụng

Bộ VH, TT&DL đề xuất xác định hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị chuẩn mực con người cần theo các nguyên tắc sau: Xác định hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị con người chỉ dừng lại ở các giá trị mang tính cốt lõi, trọng điểm; bám sát điều kiện thực tiễn Việt Nam; kế thừa có chọn lọc các giá trị truyền thống đã được định hình trong lịch sử; tiếp thu, bổ sung những giá trị tinh hoa của nhân loại; cấu trúc của các hệ giá trị cần đơn giản, gọn gàng, dễ nhớ, dễ vận dụng. Theo đó, Bộ VH, TT&DL đề xuất hai phương án hệ giá trị văn hóa Việt Nam thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế: Phương án 1 gồm 4 giá trị: Dân tộc, dân chủ, nhân văn, pháp quyền; phương án 2 gồm 5 giá trị: Dân tộc, dân chủ, nhân văn, pháp quyền, hòa hợp.

Hệ giá trị chuẩn mực con người Việt Nam gồm hai phương án: Phương án 1 gồm 5 giá trị: Yêu nước, trách nhiệm, kỷ luật, sáng tạo, trung thực; phương án 2 gồm 7 giá trị: Yêu nước, trách nhiệm, kỷ luật, sáng tạo, trung thực, đoàn kết, nhân ái.

Trên cơ sở hai hệ giá trị nêu trên cũng có thể tổng hợp thành một hệ giá trị chung nhất, là hệ giá trị Việt Nam (Vietnam values), tương tự như các nước đều có hệ giá trị của mình. Hệ giá trị Việt Nam được đề xuất như sau: Phương án 1 gồm 8 giá trị, trong đó có 4 giá trị văn hóa và 4 giá trị con người: Dân tộc, dân chủ, nhân văn, pháp quyền, yêu nước, trung thực, trách nhiệm, sáng tạo. Phương án 2 gồm 9 giá trị, trong đó có 5 giá trị văn hóa và 4 giá trị con người: Dân tộc, dân chủ, nhân văn, pháp quyền, hòa hợp, yêu nước, trung thực, trách nhiệm, sáng tạo.

Vẫn còn những ý kiến khác nhau xung quanh các phương án và nội dung câu chữ, tuy nhiên, nhiều nhà lý luận, chuyên gia, nhà khoa học sẽ sớm có được sự nhất trí cao về phương án lựa chọn tối ưu để hoàn thành đề án trong năm 2019.

Xác định nội dung các hệ giá trị đã là việc khó nhưng quan trọng hơn là đưa các hệ giá trị vào cuộc sống để có tác dụng định hướng nhận thức, hành động của xã hội. GS, TS Hồ Sỹ Quý, nguyên Viện trưởng Viện Thông tin Khoa học xã hội, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, cho rằng: “Thực tiễn dẫn dắt chứ không phải lý luận vì vậy nếu không có hành động cụ thể thì các hệ giá trị không phát huy được chức năng định hướng điều tiết, giúp ích cho Đảng và Nhà nước để làm văn hóa, đạo đức xã hội đi lên”.

Một ví dụ là giá trị “pháp quyền” sẽ góp phần điều tiết tính duy tình, thói tùy tiện đã ăn sâu vào tâm lý xã hội Việt Nam. Nhiều nhà khoa học nhấn mạnh, để pháp quyền trở thành một giá trị có sức nặng trong thời đại hiện nay, trước hết, các cơ quan thực thi pháp luật, những người nắm giữ quyền lực phải thực sự minh bạch, công minh, không có vùng cấm dành cho pháp quyền… Có như vậy mới có một nhà nước, một xã hội pháp quyền đích thực.

Từ lý luận đưa vào đời sống là quãng đường dài mà ở đó mỗi tổ chức, cá nhân liên quan phải thường xuyên, lâu dài soi chiếu vào các hệ giá trị để sống và làm việc đạo đức, văn hóa hơn; góp phần đưa nước ta trở thành quốc gia hùng mạnh, xã hội thịnh vượng, gia đình hạnh phúc, cá nhân thành công.

TRẦN HOÀNG HOÀNG/QĐND