1. Chưa bao giờ câu chuyện về từ chức và văn hóa từ chức lại được bàn thảo sôi nổi và rộng rãi như trong một vài năm trở lại đây ở nước ta. Xét trên nhiều phương diện, có thể thấy đây là tín hiệu tích cực của một giai đoạn chúng ta ý thức nhiều hơn về trách nhiệm của cán bộ công chức, rộng hơn là trách nhiệm đạo đức đối với công việc. Khi mọi người cùng bàn về một vấn đề, chứng tỏ thứ nhất là điều đó quan trọng; thứ hai là điều đó thể hiện những chuyển biến trong nhận thức và hành động về vấn đề đó.

Một nền hành chính công hiệu quả, minh bạch phải được bắt đầu bằng những quy trình, quy định minh bạch, cụ thể. Những năm vừa qua, Đảng và Nhà nước ta đã có rất nhiều nỗ lực, cố gắng trong việc xây dựng đất nước, hiện thực hóa khát vọng phồn vinh và hạnh phúc cho dân tộc. Để làm được điều đó, một trong ba khâu đột phá được nhắc lại nhiều lần là chất lượng nguồn lực, nhất là đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý. Dù có nhiều thành công trong công tác cán bộ, nhưng rõ ràng, trong một số trường hợp cụ thể, người dân vẫn băn khoăn rất nhiều về những trường hợp dường như có dấu hiệu của “bổ nhiệm sai”, “ngồi nhầm chỗ”. Quy trình bổ nhiệm 5 bước dù có chặt chẽ đến mấy vẫn không thể lường trước những phức tạp của cuộc sống.

Thời gian vừa qua, chúng ta cảm thấy đau sót khi mất mát quá nhiều cán bộ. Có những cán bộ thoái hóa, biến chất, bị vật chất chi phối, nhưng cũng có cán bộ phải đứng ra chịu trách nhiệm chính trị, muốn thể hiện tiết tháo về đạo đức của mình đối với nhân dân, với đất nước. Khi việc tạo môi trường để cán bộ không thể, không dám, không muốn, không cần tham nhũng chưa có được sự đồng bộ do điều kiện và hoàn cảnh của đất nước thì rõ ràng đạo đức của người cán bộ phải trở thành hệ điều tiết, định hướng giá trị cho mỗi người. Pháp luật thì ở xa nhiều khi không thấy rõ, trong khi đó, đạo đức luôn ở gần, có thể ngay lập tức điều tiết hành vi cho mỗi cá nhân, vì thế, trách nhiệm đạo đức đối với công việc và trước nhân dân của người lãnh đạo là rất cần thiết để tạo ra uy tín, và từ đó là hiệu quả công việc của chính họ.

Nói như vậy để thấy rằng, quy định về lấy phiếu tín nhiệm, làm cơ sở cho việc đánh giá cán bộ, cho việc từ chức có vai trò quan trọng và phù hợp trong bối cảnh hiện nay. Khi dư luận xã hội còn chưa thôi thắc mắc về những lý do của việc từ chức, cũng như quán tính truyền thống luôn xem việc từ chức như một điều gì đó không đúng, chưa phải, dẫn đến việc từ chức trở thành gánh nặng của tất cả các bên liên quan, thì việc lấy phiếu tín nhiệm, bỏ phiếu tín nhiệm nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của bộ máy nhà nước, góp phần đánh giá uy tín và kết quả thực hiện chức trách, nhiệm vụ được giao của người được lấy phiếu tín nhiệm, bỏ phiếu tín nhiệm, giúp họ thấy được mức độ tín nhiệm của mình để “tự soi”, “tự sửa”, tiếp tục phấn đấu, rèn luyện, nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động, cũng như làm cơ sở để xem xét đánh giá cán bộ, công chức, góp phần tăng cường niềm tin của nhân dân.

Ở một cách hiểu phổ thông nhất, văn hóa từ chức là một truyền thống, giá trị hoặc tiêu chuẩn của một tổ chức hoặc xã hội, mà người có trách nhiệm chính trị hay công việc có thể xin thôi việc nếu họ tin rằng họ đã không thể tiếp tục thực hiện nhiệm vụ một cách đầy đủ hoặc hiệu quả. Việc từ chức được coi là một hành động có trách nhiệm, chỉ làm khi người đó không còn có khả năng hoặc không đủ năng lực để tiếp tục trong vị trí của mình và có thể gây tổn thất cho tổ chức hoặc xã hội. Văn hóa từ chức được coi là một phần quan trọng của nền văn hóa chính trị của một quốc gia và đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng và bảo vệ các giá trị của tổ chức hoặc xã hội. Như vậy, giờ đây, thay vì một hành động mang tính cá nhân, chịu sự đánh giá khắt khe và khác nhau từ xã hội và thậm chí là mỗi thành viên trong gia đình, khiến cho việc từ chức trở nên khó khăn, chúng ta cần hình thành nên một văn hóa từ chức để hành động này trở thành một hành động, phẩm chất của cán bộ trong nền hành chính công hiện đại.

2. Không ít quốc gia trên thế giới đã thực hiện rất hiệu quả việc xây dựng và phát triển văn hoá từ chức trong hệ thống chính trị của họ. Trung Quốc đã đạt được nhiều thành công thông qua việc tăng cường trách nhiệm và động viên công chức nâng cao chất lượng phục vụ công; thiết lập các tiêu chuẩn đạo đức và mức độ chuyên nghiệp cho các quan chức và công chức, đồng thời áp dụng cơ chế kiểm tra, đánh giá và khen thưởng phù hợp. Nước này cũng đã tạo ra một hệ thống quản lý nghiêm ngặt để giám sát và kiểm soát hành vi của các quan chức, đặc biệt là trong việc chống tham nhũng và lạm quyền...

Mỹ có nền tảng vững chắc trong việc xây dựng văn hoá từ chức thông qua các nguyên tắc và giá trị dân chủ, trách nhiệm công việc và đạo đức chính trị. Họ đã thiết lập cơ chế và chính sách để đảm bảo sự minh bạch, trách nhiệm và kiểm soát công việc của các quan chức. Nước này cũng đã tạo ra một hệ thống liên lạc và tương tác tốt giữa công chúng và các quan chức, đảm bảo sự tham gia và giám sát của công chúng trong các quyết định và quá trình từ chức...

Thái Lan cũng đã đạt được những thành công bằng cách tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm trong quy trình từ chức. Họ đã tạo ra một môi trường làm việc trung thực, chống tham nhũng và khuyến khích sự tham gia của công chúng trong việc giám sát và đánh giá hoạt động của quan chức. Đồng thời, đặc biệt chú trọng đến việc đào tạo và phát triển năng lực cho các quan chức, đảm bảo họ có đủ kiến thức và kỹ năng để làm việc hiệu quả và đáp ứng yêu cầu công việc...

Singapore xây dựng văn hoá từ chức thông qua quy tắc rõ ràng và nghiêm ngặt về đạo đức công việc và trách nhiệm của các chính trị gia và quan chức; thiết lập một cơ chế giám sát chặt chẽ và đánh giá công bằng để đảm bảo sự minh bạch và trách nhiệm trong quy trình từ chức. Nước này đặt mục tiêu cao về chuẩn mực đạo đức, năng lực cho các quan chức và đưa ra những yêu cầu nghiêm ngặt để đảm bảo chỉ những người có đủ năng lực và phẩm chất đủ cao mới có thể đảm nhận các vị trí quan trọng...

New Zealand đã tạo ra một môi trường làm việc mở, minh bạch và chủ động trong việc thông tin và tài liệu liên quan đến quá trình từ chức. Họ đặt mục tiêu làm việc với sự tôn trọng, trung thực và minh bạch; khuyến khích sự đánh giá công bằng và sự tham gia của công chúng trong quy trình từ chức. Đồng thời, xây dựng một hệ thống tăng cường năng lực và đào tạo cho các quan chức, nhằm đảm bảo họ luôn sẵn sàng và đủ năng lực để thực hiện những nhiệm vụ mới...

Hàn Quốc cũng chú trọng tăng cường sự minh bạch và trách nhiệm trong quy trình từ chức. Họ đã thiết lập một cơ chế giám sát và kiểm soát nghiêm ngặt, bao gồm cả việc thành lập một cơ quan độc lập để giám sát việc từ chức và phòng chống tham nhũng; tăng cường đào tạo và giáo dục đạo đức cho các quan chức, đặc biệt là về quy tắc pháp luật và trách nhiệm công việc...

Thụy Điển cũng xây dựng thành công văn hoá từ chức bằng cách tạo ra một môi trường làm việc minh bạch, trung thực và đáng tin cậy. Họ đã áp dụng chính sách đánh giá công bằng và thúc đẩy sự tham gia của công chúng trong quy trình từ chức. Nước này cũng rất chú trọng tăng cường đào tạo và phát triển năng lực cho các quan chức, đảm bảo rằng họ có đủ kiến thức và kỹ năng để đáp ứng yêu cầu công việc...

Tương tự như các quốc gia nêu trên, Đức, Vương quốc Anh cũng đã có những kinh nghiệm và thành công đáng chú ý trong việc xây dựng và phát triển văn hoá từ chức. Nổi bật như: Hệ thống chính trị minh bạch và tách biệt; Quy tắc đạo đức và trách nhiệm; Cơ chế giám sát và đánh giá công bằng; Nền tảng đào tạo và chuyên môn; Độc lập và minh bạch; Đào tạo và phát triển; Đặc quyền và trách nhiệm; Giám sát và đánh giá...

3. Trong bối cảnh mới, từ những kết quả đã đạt cùng với thực tiễn, kinh nghiệm quốc tế, trên cơ sở điều kiện cụ thể của Việt Nam, có thể tham khảo một số nội dung cho xây dựng văn hóa từ chức ở nước ta như sau:

Một là, xây dựng và hoàn thiện luật pháp.

Đầu tiên, cần thiết lập và định rõ các luật pháp và quy định liên quan đến phòng ngừa và xử lý tham nhũng, lạm quyền và các hành vi vi phạm đạo đức công cụ. Các quy định này nên được soạn thảo một cách rõ ràng, minh bạch và phù hợp với tiêu chuẩn quốc tế về pháp luật và đạo đức. Nhà nước cần có một hệ thống pháp luật hoàn chỉnh và liên kết, bao gồm cả các luật ở trong nước, cũng như các công ước quốc tế và hiệp ước mà quốc gia đã ký kết. Hệ thống này nên đảm bảo tính công bằng, sự bảo vệ quyền và nghĩa vụ của các bên liên quan và sự trừng phạt đối với vi phạm. Cần có các cơ chế giám sát và kiểm soát để đảm bảo việc thực thi luật pháp và quy định diễn ra một cách minh bạch và trung thực.

Cùng với đó là đảm bảo sự minh bạch và tiếp cận công bằng đối với hệ thống pháp luật và quy định. Quan trọng nhất là thiết lập các luật pháp và quy định một cách minh bạch và rõ ràng. Điều này đảm bảo rằng mọi người có thể dễ dàng tiếp cận và hiểu được các quy định. Các văn bản pháp lý nên được viết bằng ngôn ngữ đơn giản, tránh sử dụng thuật ngữ phức tạp và không rõ ràng, nhằm tăng cường sự hiểu biết và tiếp cận công bằng từ phía công dân.

Chính phủ nên thực hiện chính sách và biện pháp để đảm bảo công khai thông tin liên quan đến hệ thống pháp luật và quy định. Điều này có thể bao gồm việc công bố luật, quy định, quy trình pháp lý, và quyền và nghĩa vụ của công dân. Công chúng cần được thông báo đầy đủ về quyền hạn, trách nhiệm và quy trình pháp lý liên quan đến văn hóa từ chức để có thể tham gia một cách công bằng.

Tăng cường giáo dục và tuyên truyền về văn hóa từ chức là rất quan trọng. Công chúng cần được giáo dục về quyền và trách nhiệm của mình trong việc tuân thủ pháp luật và quy định, cũng như về hậu quả của việc vi phạm văn hóa từ chức. Các chiến dịch tuyên truyền và hoạt động giáo dục có thể sử dụng nhiều phương tiện và kênh truyền thông khác nhau để đạt được tầm ảnh hưởng rộng hơn.

Cuối cùng đó là sự tham gia của nhân dân - một yếu tố quan trọng trong việc đảm bảo sự minh bạch và tiếp cận công bằng. Nhân dân cần được khuyến khích và tạo điều kiện để tham gia vào quá trình thực thi pháp luật, như thông qua việc tham gia vào các cuộc họp công khai, việc góp ý vào dự thảo luật, và việc tham gia vào các tổ chức và hội đồng giám sát.

Hai là, xây dựng và phát triển văn hoá từ chức.

Xây dựng và thúc đẩy văn hoá từ chức thông qua việc đề cao giá trị đạo đức, minh bạch, trách nhiệm và tôn trọng. Theo đó, cần quan tâm đến những yếu tố sau: 1) Vai trò của người đứng đầu. Lãnh đạo cần thể hiện và thúc đẩy các giá trị đạo đức và minh bạch thông qua hành động và lời nói của mình. Họ nên là ví dụ điển hình về trách nhiệm và tôn trọng trong mọi khía cạnh của công việc. 2) Xây dựng quy trình từ chức. Đảm bảo các quy trình rõ ràng và minh bạch về từ chức, đạo đức, trách nhiệm và tôn trọng. Điều này có thể bao gồm việc xác định rõ ràng các nguyên tắc đạo đức, quy tắc hành vi và cơ chế tố cáo. 3) Đào tạo và giáo dục. Cung cấp đào tạo liên quan đến từ chức, đạo đức và trách nhiệm cho tất cả nhân viên. Điều này giúp tăng cường nhận thức và sự hiểu biết về quyền và trách nhiệm của từ chức, cũng như khuyến khích tinh thần tôn trọng đối với người khác và môi trường làm việc. 4) Xây dựng một môi trường làm việc minh bạch. Tạo ra một môi trường làm việc mà thông tin được chia sẻ một cách minh bạch và mọi người được khuyến khích thảo luận ý kiến và đóng góp. Điều này giúp ngăn chặn sự che giấu thông tin, đồng thời tạo điều kiện cho sự phát triển và cải thiện liên tục. 5) Đánh giá hiệu quả. Đưa vào thực hiện quy trình đánh giá hiệu quả để theo dõi và đánh giá mức độ tuân thủ các giá trị đạo đức, minh bạch, trách nhiệm và tôn trọng. Điều này giúp tạo ra một phản hồi xây dựng và cung cấp cơ hội để cải thiện và phát triển. 6) Xử lý vi phạm. Thiết lập một quy trình công bằng và minh bạch để xử lý các vi phạm liên quan đến từ chức, đạo đức và trách nhiệm. Đồng thời, công nhận và thưởng/phạt nhân viên dựa trên hành vi và thành tích liên quan đến giá trị đạo đức và tôn trọng.

Ba là, giáo dục và tuyên truyền.

Nhà nước cần xây dựng hệ thống giáo dục có chương trình phù hợp để truyền đạt giá trị và đạo đức từ chức. Nội dung giáo dục nên tập trung vào việc phát triển đạo đức, lòng tự trọng, tôn trọng người khác và các giá trị xã hội quan trọng. Bên cạnh đó, cần tăng cường hơn nữa việc sử dụng các phương tiện truyền thông đại chúng, trong đó có mạng xã hội để tuyên truyền giá trị và ý nghĩa của văn hóa từ chức. Tạo ra các chiến dịch tuyên truyền tích cực nhằm nâng cao nhận thức của công chúng về tầm quan trọng của từ chức trong xã hội và đời sống cá nhân. Xây dựng một môi trường xã hội mà trong đó từ chức được đánh giá cao và được tôn trọng.

*

Văn hoá từ chức đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng một hệ thống chính trị minh bạch, trung thực và hiệu quả. Văn hoá này đòi hỏi sự trung thực và tinh thần trách nhiệm của các nhà lãnh đạo. Kinh nghiệm thế giới cho thấy, khi các nhà lãnh đạo có thể từ chức một cách tự nguyện khi họ không còn đủ khả năng hoặc không đáp ứng được sự tin tưởng của cử tri, thì sẽ đóng góp vào sự phát triển của chính trị và giúp tạo ra một môi trường chính trị công bằng và minh bạch.

Từ kinh nghiệm quốc tế, cơ chế và chính sách có thể áp dụng cho Việt Nam để thúc đẩy văn hoá từ chức trong hoạt động chính trị có thể bao gồm việc xây dựng một hệ thống quản lý chính trị dân chủ và có trách nhiệm. Điều này đòi hỏi việc đảm bảo truyền thông và công khai thông tin. Bên cạnh đó, việc xây dựng các cơ chế đánh giá và xử lý vi phạm đạo đức và pháp luật trong hoạt động chính trị cũng là một yếu tố quan trọng. Điều này đòi hỏi sự tận trung của hệ thống tư pháp và các cơ quan chống tham nhũng để đảm bảo sự công bằng và trách nhiệm trong việc xử lý các hành vi sai trái.

Trong tổng thể, việc xây dựng văn hoá từ chức trong hoạt động chính trị là một quá trình lâu dài và đòi hỏi nỗ lực từ tất cả các bên liên quan. Tuy nhiên, với việc áp dụng những cơ chế và chính sách phù hợp, Việt Nam có thể thúc đẩy văn hoá từ chức trong hoạt động chính trị, tạo điều kiện cho sự phát triển bền vững và minh bạch của hệ thống chính trị, xây dựng hệ thống chính trị của dân, do dân, vì dân; hướng tới mục tiêu tiếp tục xây dựng, hoàn thiện hệ thống chính trị, nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng; đẩy mạnh toàn diện công cuộc đổi mới; xây dựng hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh; phát huy dân chủ và sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc./.

PGS. TS. BÙI HOÀI SƠN
Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội