So với những dịp khác, trò chơi dân gian ngày Tết có phần đặc biệt hơn
với bầu không khí sôi động, rạo rực tinh thần đua tranh và đầy ắp tiếng
cười.
Những trò chơi này đã ăn sâu vào tiềm thức tuổi thơ của biết bao thế hệ
người Việt ở nhiều miền quê khác nhau trên mảnh đất thân thương hình chữ
“S.” Trong đó có những trò chơi hiện vẫn còn sức hút mỗi dịp Tết đến
xuân về, như trò: đánh đu, kéo co, chọi gà…
1. Trò chơi đánh đáo
Đây là trò chơi rất phổ biến ở khắp các vùng quê xưa. Thú vui đánh đáo
không chỉ hấp dẫn trẻ em mà cả đối với người lớn bởi nó thể hiện sự khéo
léo của người chơi.
Trong ngày Tết, trẻ em được người lớn mừng tuổi một ít tiền và cũng được
phép tiêu tiền nên dùng nó vào các trò chơi như đánh đáo.
Trò chơi rất đơn giản trên một bãi đất bằng phẳng. Tùy theo quy định của
người chơi mà khoét lỗ. Dễ thì khoét lỗ to, khó thì khoét lỗ nhỏ. Ngoài
lỗ đáo là vạch quy định để từ đó người chơi đứng ném tiền xu về phía lỗ
đáo. Vạch này xa hay gần lỗ đáo cũng do những người chơi tự quy định,
càng xa thì càng khó.
Đồng xu nào trúng vào lỗ thì người ấy được ăn. Cứ như vậy, lần lượt tới
người tiếp theo, đến khi nào không còn xu nữa thì hết ván...
2. Trò chơi đánh đu
Từ trong Tết, bên cạnh đình hay một thửa ruộng rộng rãi, khô ráo người
ta chuẩn bị các cột đu. Họ chọn cây tre to, dài, để trồng đu. Một cây đu
có thể được trồng bởi 4-6 cây tre to. Cần đu cũng là những cây tre dài
nhưng thon nhỏ, thường phải là tre đực để lúc người đu nắm vào cho gọn
và chắc tránh xảy ra trượt hay tuột tay lúc đu nhanh, mạnh.
Tùy theo sở thích mà người ta đu một hay đu đôi. Khi một người lên cần
đu có thể nhờ một người khác đẩy cho mình có đà. Sau đó là tự người đu
nhún tùy ý. Đẹp nhất là đu đôi, các đôi trai gái ưng ý lựa chọn nhau lên
đu, người nhún người đẩy. Tài năng và lòng dũng cảm của các chàng trai
cô gái được phô bày ở đây như dịp tự thể hiện bản thân…
3. Trò chơi đấu vật
Đây là một trò chơi thượng võ, cũng là một môn thể thao rất nổi tiếng
vào dịp Tết và lễ hội. Để khuyến khích tài năng cũng như sự rèn luyện
của trai tráng, nhiều làng xã đã treo giải vật rất cao trong 3 ngày tết.
Tục xưa người ta trao giải bằng tiền, bằng mâm đồng, nồi đồng hay một
số thứ khác.
Quy định chung của cuộc đấu là người chiến thắng phải vật cho đối phương
thua trắng bụng (ngã ngửa ra đất) hay nhấc bổng được đối phương lên.
Trong môn vật này không chỉ đòi hỏi sức khỏe mà sự mưu trí và nhanh nhẹn
đóng góp phần đáng kể.
Về kỹ thuật cũng có những "miếng" riêng như đệm, bốc, ghì... mà tùy theo
từng hoàn cảnh và điều kiện đô vật phải biết lợi dụng triệt để các thời
cơ quật ngã hay bê bổng đối phương.
4. Trò chơi kéo co
Trò chơi kéo co được biết đến như trò chơi dân gian truyền thống, môn
thể thao mang tính đồng đội, thường có mặt trong lễ hội, sự kiện sinh
hoạt cộng đồng lôi kéo nhiều người tham gia. Nghi lễ và trò chơi này
thường được thực hành ở vùng trung du, đồng bằng sông Hồng và Bắc Trung
Bộ với trung tâm là các tỉnh Vĩnh Phúc, Bắc Ninh và Hà Nội. Đây là vùng
đất tụ cư lâu đời của người Việt và là cái nôi của nền văn minh lúa
nước.
Nghi lễ và trò chơi kéo co được thực hành rộng rãi trong văn hóa trồng
lúa ở Đông và Đông Nam Á, với mong ước mưa thuận, gió hòa, mùa màng bội
thu hay những tiên đoán liên quan đến sự thành công hay thất bại của nỗ
lực trồng cấy. Tùy vào mỗi quốc gia thành viên, nghi lễ và trò chơi kéo
co được tổ chức ở cấp độ toàn quốc hoặc tại các vùng nhất định.
Năm 2015, UNESCO đã ghi danh nghi lễ và trò chơi kéo co ở Việt Nam vào
danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại cùng với một
số quốc gia khác là Campuchia, Hàn Quốc, Philippines. Đây là cũng hồ sơ
di sản đa quốc gia đầu tiên Việt Nam tham gia đệ trình và được chấp
thuận.
5. Cờ người
Cờ người là một trong những trò chơi dân gian đặc sắc diễn ra trong các
dịp lễ hội, đặc biệt là trong những ngày Tết Nguyên đán. Trò chơi này
không đơn thuần chỉ để giải trí mà còn mang tinh thần thể thao trong một
cuộc đấu đầy trí tuệ mang đậm bản sắc dân tộc.
Cờ người thực chất là một môn cờ tướng do người đóng thành các quân cờ.
Bàn cờ là sân đất rộng hoặc sân đình, chùa; mỗi ván cờ là 32 quân, gồm
16 nam, 16 nữ đeo biển (tên quân cờ) trước ngực, đứng vào vị trí. Hai
tướng (tướng ông, tướng bà) mặc đẹp (như cờ tướng) có 2 cờ đuôi nheo cắm
chéo sau lưng, được che lọng.
Mỗi lần đi một nước, đấu thủ (có tiếng trống khẩu) gõ một tiếng. Người
chạy cờ tới nghe lệnh và chuyển quân trên bãi. Cứ mỗi lần ăn quân của
đối phương thì quân cờ thể hiện bằng 1 bài biểu diễn song đấu hoặc một
bài tự vệ…
Cờ người còn mang đậm dấu ấn diễn xướng dân gian thông qua các điệu múa kèm theo những bài vè đặc trưng.
6. Trò chơi bắt trạch trong chum
Đối với trò chơi này, người ta đặt sẵn 5-7 chiếc chum thành một hàng ở
sân đình, mỗi chum được đổ 2/3 nước và thả vào đó một con trạch.
Khi trò chơi bắt đầu, từng đôi trai đến bên mỗi chiếc chum, mỗi người
phải đưa một tay ra ôm nhau, còn tay kia thò vào chum bắt trạch. Cứ như
vậy, cả hai choàng tay cho đến khi bắt được trạch. Trạch trơn nên luôn
luôn chạy thoát, thành ra đôi trai gái chỉ bắt được tay nhau.
Dân làng đứng xung quanh reo hò cổ vũ và trêu đùa, nhắc nhở đôi nào mải
bắt trạch mà quên ôm nhau. Tiếng cười nói, tiếng chiêng trống náo động.
Khi bắt được trạch, cả hai cùng giơ cao tay lên để mọi người xem đồng
thời tiến lên lĩnh thưởng.
7. Trò chơi đánh phết
Đánh phết là trò thi đấu chơi vào ngày hội xuân ở đồng bằng Bắc Bộ. Sân
chơi là sân đình, hai đầu sân (theo hướng đông-tây) có vòng tròn vạch
vôi hay đào lỗ làm mục tiêu.
Người đánh phết chia làm hai phe dùng gậy tre để cả gốc dài 1m đánh vào
quả phết (làm bằng gỗ tròn sơn đỏ, tượng trưng cho Mặt Trời), hễ quả
chuyển vào vòng tròn (hay lỗ) của đối phương là thắng cuộc.
Có người cho rằng trò đánh phết có nguồn gốc từ tục thờ Mặt Trời (quả
phết chuyển động từ đông sang tây và ngược lại). Dân gian còn gắn trò
chơi này với sự tích Hai Bà Trưng luyện tập binh sỹ. Các cuộc thi đấu
phết đều thu hút đông đảo người xem, mọi người cùng hò reo khích lệ
trong không khí ồn ào sôi động. Cũng bởi vậy mà có câu khẩu ngữ “Vui ra
phết.”
8. Trò chơi đập niêu đất
Đập niêu đất cũng là trò chơi dân gian khá phổ biến ở nhiều làng quê
miền Bắc. Trò chơi thường diễn ra ở sân đình hay trên sân rộng. Trước
khi chơi, người ta trồng ở giữa sân hai chiếc cột cách nhau 5m, buộc dây
thừng nối 2 thân cột làm giá treo niêu. Một vạch mốc cách giá treo niêu
khoảng 3 đến 5m được kẻ làm điểm xuất phát.
Trước khi chơi, trọng tài sẽ trao cho người chơi một chiếc gậy dài
khoảng 50cm, những người tham gia chơi đứng dưới vạch mốc và bị bịt mắt
nên họ phải định hình hướng đi và ước lượng khoảng cách treo niêu để đập
cho trúng một trong những chiếc niêu đang treo trên dây. Người đập
trúng niêu sẽ có được phần thưởng ghi trong mảnh giấy nhỏ trong chiếc
niêu bị đập vỡ…
9. Trò chơi đi cầu kiều
Đi cầu kiều là một trò chơi rất đơn giản mà không kém phần thú vị. Ở trò
chơi này, người ta lựa chọn một bờ đất cao trên một hố đất rộng, bắc
một đoạn tre làm cầu. Đoạn tre ấy một đầu nằm ghếch trên bờ đất, đầu kia
buộc vào sợi thừng hay chão, dây buộc vào chiếc cột chôn vững chắc. Làm
sao để chiếc cầu đung đưa khó đi.
Giải thưởng được treo trên cột, đến lượt ai, người đó leo cầu lấy
thưởng. Có người mới leo được vài bước thì đã ngã. Có người ra tới mút
đầu cầu lấy được thăng bằng nhưng khi với tay lấy giải thưởng thì loạng
choạng lăn tùm xuống ao. Cuộc chơi càng hấp dẫn và kích thích sự hiếu
thắng của mọi người.
10. Trò chơi chọi gà
Trò chơi chọi gà là một thú chơi tao nhã, vừa có tính tiêu khiển lại vừa
khuyến khích việc chăn nuôi của nhà nông xưa. Đó là một thú chơi mà hầu
hết ở các ngày Tết, ngày hội đều có.
Nhiều làng nổi tiếng vì chơi gà chọi như Đình Bảng (Bắc Ninh), Thổ Hà,
Yên Phụ (Yên Phong) hay một số nơi khác ở cả 3 miền Trung, Nam, Bắc đều
có. Trò chơi chọi gà đòi hỏi một sự kỳ công lớn của người nuôi từ việc
chọn gà giống phải là gà chọi "nhà nòi."
Lựa chọn kỹ gà bố, gà mẹ rồi đến khi trứng nở ra gà con lại được lựa từ
dáng vẻ chân, mỏ, mình, đầu... Những chú gà nòi được nuôi rất công phu
và đưa chúng tập luyện với các chú gà chọi khác để làm quen dần với
những trận chiến đấu. Có những hiệp đấu của những cặp gà kéo dài tới
hàng tiếng đồng hồ không phân thắng bại./.
(TTXVN)