Bánh chưng ngày
Tết không đơn thuần là một món ăn mà nó đã trở thành văn hóa của người
Việt Nam, nó là sự tổng hòa của đất với những gì tinh túy từ thiên nhiên
ban tặng con người. Có lẽ vì thế người ta nhớ bánh chưng như nhớ Tết,
nhớ Tết như nhớ về màu bánh Tổ tiên.
Hồn của Tết Việt
Người
Việt nấu bánh chưng đã ngàn đời nay, từ đời Vua Hùng mấy ngàn năm về
trước. Trong cả ngàn năm đồng hóa, người Việt vẫn giữ trọn nếp nhà. Bánh
chưng vẫn đi qua những mùa Tết để gắn bó tình cảm gia đình, làng xóm
bền chặt hơn.
Không chỉ người con sống trên đất Việt mới nhớ bánh
chưng, mà những người con nơi xứ người xa xôi cũng nhớ bánh chưng da
diết. Có lẽ vì thế mà người ta nhớ bánh chưng như nhớ Tết. Người ta nhớ
Tết như nhớ về màu bánh tổ tiên.
Bánh chưng ấy, thứ bánh dân tộc
giản dị mà yêu thương của tết Việt, nó không chỉ là món ẩm thực ngày
tết mà còn chứa đựng những giá trị văn hóa tâm linh, được ví như là một
món quà của tổ tiên người Việt truyền lại, trở thành linh hồn của ngày
Tết.
Dù thời gian có đổi thay và công cụ để nấu chín chiếc bánh
chưng ngày nay có nơi, có chỗ cũng đã thay thế bằng nồi áp suất hoặc lửa
ga, nhưng chiếc bánh chưng vẫn thế, vẹn nguyên từ dáng hình cho đến
nguyên liệu.
Vẫn gạo nếp, đậu xanh, nhân thịt, lá dong, lạt mềm
không chỉ nhắc nhở mỗi người về một món ăn mang đậm biểu trưng văn hoá
của dân tộc, mà còn khiến cho mỗi người dân đất Việt tự hào hơn, trân
quý hơn một sản vật linh thiêng của ngày Tết sum họp, như hồn của Tết
Việt trường tồn mãi với thời gian.
Đậm đà bản sắc dân tộc
Ở
miền Bắc thường gói bánh chưng còn miền Nam thì gói bánh tét, nói chung
2 loại bánh này như nhau chỉ khác về hình thức bên ngoài và một chút
nguyên liệu tùy theo khẩu vị vùng miền.
Bánh chưng ngon độc đáo, sáng tạo, đậm đà bản sắc dân tộc còn ở những nguyên liệu và cách gói.
Gạo
nếp trắng phau, vo sạch để ráo nước. Từng hạt chắc mẩy, thơm mùi đặc
trưng. Thịt lợn (heo) đầy đủ nạc, mỡ, bì cùng với đỗ (đậu) xanh bỏ vỏ.
Sản phẩm hoàn toàn từ trồng trọt và chăn nuôi. Đơn giản như thế nhưng nó
thể hiện tính tư duy sâu sắc của người xưa.
Để làm bánh chưng ngon, các nguyên liệu như lá dong, gạo nếp, đậu xanh, thịt lợn phải được lựa chọn kỹ. (Ảnh: TTXVN)
|
Cắt
chiếc bánh chưng, một tổng thể màu sắc hiện lên: Vàng ngà hạt đỗ, bùi
bùi thoảng hương, đỏ thịt lợn chín, trắng màu nếp mới, xanh mát lá dong;
ngoài cùng là những chiếc lạt được nhuộm đen bởi lá dong luộc chín. Từ
trong ra ngoài thể hiện triết lý: Âm dương, Tam tài và Ngũ hành.
Năm
màu tượng trưng cho Ngũ hành trong triết lý phương Đông: Thủy (đen),
Hỏa (đỏ), Mộc (xanh), Kim (trắng) tương sinh - tương khắc hài hòa, bổ
trợ cho nhau trong tổng thể vuông vức.
Màu vàng ứng với hành Thổ
trong thế đất vuông nằm ở trung tâm, tượng trưng cho con người rất quan
trọng. Trong chiếc bánh chưng, hạt đỗ vàng được bao bọc chính giữa
bánh, bên cạnh thịt lợn - thể hiện sự quan trọng này.
Bên cạnh
hạt đỗ vàng là thịt lợn đỏ. Hai cặp phạm trù âm dương hòa quyện lấy nhau
(hạt đỗ - thịt lợn; động vật - thực vật; tĩnh - động) chúng bổ trợ cho
nhau trong quá trình phát triển (trong đời sống thực vật và động vật đã
có sự nương tựa vào nhau.
Thực vật là nguồn sống của động vật,
ngược lại, chất thải của động vật tạo năng lượng cho thực vật phát
triển). Cùng bao bọc hạt đỗ - thịt lợn (âm - dương) là màu trắng của
nếp. Nếp - hạt đỗ - thịt lợn (âm - dương - âm; thực vật - động vật -
thực vật) tạo thành Tam tài.
Tam tài với ba cặp phạm trù âm dương
(nếp-thịt lợn, âm-dương), (hạt đỗ-thịt lợn, âm-dương), (nếp-hạt đỗ,
âm-dương, nếp được trồng dưới nước - đỗ trồng trên cạn, nước-đất,
ướt-khô) hòa quyện và bổ trợ cho nhau trong tổng thể phức hợp. Và từ âm
dương, Tam tài đã phát triển lên Ngũ hành. Đó là bản chất của bánh
chưng.
Các cán bộ, chiến sĩ đảo Nam Yết thuộc quần đảo Trường Sa (Khánh Hoà) gói bánh chưng chuẩn bị đón Tết. (Ảnh: TTXVN)
|
Ngay
cả quá trình luộc chín bánh cũng thể hiện triết lý ngũ hành: Thủy, Hỏa,
Mộc, Kim, Thổ. Người ta dùng nước để luộc bánh, lửa được đốt từ củi và
tất nhiên dùng nồi lớn (kim) đặt lên ba ông đầu rau (thổ). Cả năm thứ:
Nước, lửa, củi, nồi, ông đầu rau bổ trợ cho nhau, hài hòa bên nhau.
Một
điều cũng hết sức độc đáo của bánh chưng đó là thời gian luộc bánh lên
tới 10-12 tiếng đồng hồ. Đây là khâu quan trọng nhất vì luộc bánh chưng
mất nhiều thời gian và công sức.
Chiếc bánh chưng ngày tết dù tự
túc, tự sản hay được mua bán như những thứ hàng hoá khác nhưng đều có
chung một điểm: đó là sản vật không thể thiếu để dâng cúng lên tổ tiên,
ông bà, cha mẹ trong ngày Tết. Đây là một nét đẹp lâu đời nhất, truyền
thống nhất trong văn hoá tâm linh của người Việt Nam./.
Kim Chung (TTXVN)