Phát biểu tại hội nghị, ông Nguyễn Gia Liêm - Phó Cục trưởng Cục Quản lý lao động ngoài nước cho biết: "Ước tính có khoảng 580 nghìn lao động Việt Nam đang làm việc ở khoảng 40 quốc gia, vùng lãnh thổ trên thế giới, với khoảng 30 ngành nghề khác nhau từ lao động giản đơn đến lao động kỹ thuật cao và chuyên gia".

Cung cấp thông tin về kết quả thực hiện Luật đưa người lao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng, định hướng sửa đổi Luật giai đoạn 2020 – 2030, ông Liêm cho biết: Các quy định, chính sách đối với lao động đã được ban hành nhưng việc thực hiện các quy định, chính sách này ở người lao động còn hạn chế,  một mặt do việc kiểm tra, giám sát hoạt động việc thực hiện của cơ quan quản lý chưa được thường xuyên, liên tục, mặt khác do bản thân người lao động chưa thực sự hiểu rõ quyền của mình hoặc còn tâm lý e ngại nên dẫn đến tình trạng chấp thuận với doanh nghiệp trong việc thu phí không đúng quy định, hoặc thu phí cao hơn so với quy định. Quy định về việc xử lý đối với người lao động vi phạm đã có nhưng việc thực hiện xử phạt người lao động vi phạm gặp nhiều khó khăn nên dẫn đến tình trạng nhiều lao động vi phạm không bị xử phạt, người lao động coi thường các quy định của pháp luật.

Về định hướng sửa đổi Luật, sẽ tập trung 6 nhóm nội dung chính, trong đó nhấn mạnh: Tăng nặng hình phạt lao động (LĐ) trốn khỏi nơi làm việc, có đủ chế tài để khởi kiện LĐ và người bảo lãnh cho LĐ, bắt buộc LĐ phải nộp phạt theo quy định của pháp luật. Sửa đổi, bổ sung các quy định nhằm thực hiện phân cấp cho chính quyền địa phương tổ chức đăng ký và quản lý lao động đi theo hình thức hợp đồng cá nhân. Bổ sung nghĩa vụ người lao động đi làm việc ở nước ngoài: Tham gia bảo hiểm xã hội theo quy định của pháp luật Việt Nam hoặc Thỏa thuận quốc tế, điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên và các hình thức bảo hiểm theo quy định của nước tiếp nhận người lao động. Nộp thuế thu nhập theo quy định của pháp luật Việt Nam, pháp luật của nước tiếp nhận người lao động hoặc Thỏa thuận quốc tế, điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.

Bàn về chất lượng nguồn nhân lực đi xuất khẩu lao động (XKLĐ), GS.TS Nguyễn Cảnh Toàn - Trường đại học Thăng Long cho biết: "Lao động có trình độ chuyên môn cao của Việt Nam vẫn chiếm một tỷ lệ rất thấp, số lượng kỹ sư và kiến trúc sư đạt tiêu chuẩn ASEAN cũng thấp hơn so với nước bạn như Indonesia và Myanmar. Trong 4 thị trường lớn như Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan ở trên, thì lao động Việt Nam qua để làm các công việc phổ thông vẫn chiếm phần rất lớn (hơn 99%), đa số là làm công nhân trong các nhà máy, xưởng công nghiệp".

Tuy nhiên, theo GS. Nguyễn Cảnh Toàn, sự chuẩn bị của lao động  đến làm việc ở ASEAN, Đông Bắc Á nói riêng và các nước khác nói chung còn yếu, thiếu nhiều mặt như:  đào tạo ngôn ngữ, trang bị tối thiểu về luật pháp, văn hóa, phong tục tập quán, lối sống của quốc gia nói trên,  nên việc chấp hành luật pháp còn yêu kém, không hiếm xung đột vì độ hòa nhập, thích nghi còn yếu. Hiện tượng bỏ nơi làm việc, tự do làm việc ở nơi khác và trốn ở lại khi quá hạn, gây bức xúc dư luận và nhà cầm quyền nước sở tại, ảnh hưởng không nhỏ cho kế hoạch chung xuất khẩu lao động của Bộ Lao động - Thương binh, Xã hội. Bên cạnh đó, chưa khắc phục được nạn cò mồi, tuyển dụng bất hợp pháp và quản lý lao động di cư đến ASEAN và cá nước Đông Bắc Á.

Thảo luận về công tác truyền thông, TS. Nguyễn Lê Minh – Chuyên gia lao động nhấn mạnh: "Trong thời gian qua các phương tiện truyền thông đã có rất nhiều cố gắng, thông qua việc đưa tin, điều tra, phóng sự liên quan đến XKLĐ. Báo chí đã rất kịp thời phát hiện những giông tố của người lao động đi làm việc ở nước ngoài; nhanh chóng vạch mặt chỉ tên các vụ lừa đảo XKLĐ, các công ty XKLĐ “ma”, các công ty XKLĐ làm ăn nhập nhèm, ký kết các hợp đồng thiệt thòi cho lao động xuất khẩu. Song, ông cũng muốn lưu ý rằng, có một số (không nhiều) mô tả cảnh bị bạc đãi đến mức tàn bạo của một số lao động làm việc trên biển, trên tàu đánh cá của Đài Loan, Hàn Quốc, hoặc lao động có tính khổ sai hoặc bị xúc phạm nhân phẩm của nữ giúp việc gia đình thì chúng ta nên cân nhắc cẩn trọng, lắng nghe nhiều chiều, thẩm tra kỹ ràng, xửa lý thông tin một cách toàn diện và thuyết phục".

TS Nguyễn Lê Minh cũng cho rằng: Trong công tác truyền thông về xuất khẩu lao động, các cơ quan báo chí cần biểu dương và tôn vinh những người đi XKLĐ cũng như những công ty làm tốt công tác XKLĐ, vì họ là những người đem lại những nguồn lợi cho quốc gia".

Trong khi đó, ông Nguyễn Ngọc Quỳnh, Phó Chủ tịch Hiệp hội XKLĐ Việt Nam, nguyên Cục trưởng Cục QLLĐ ngoài nước cho biết, XKLĐ phát triển nhanh chóng trong những năm gần đây. Tuy nhiên, điểm yếu của lao động Việt Nam là tình trạng bỏ trốn diễn ra phổ biến và kéo dài nhiều năm qua, ý thức còn kém, tay nghề còn yếu, chủ yếu là lao động phổ thông, chưa được đào tạo; trong khi chúng ta thiếu lao động tay nghề cao. Ông Nguyễn Ngọc Quỳnh cho rằng, truyền thông về XKLĐ rất quan trọng. Tuy nhiên, thực tế cho thấy người lao động vẫn tin ở thông tin “rỉ tai” hơn là chính thức. Do đó cần làm sao để người dân tin ở thông tin từ nhà nước, báo chí cung cấp. Ông Nguyễn Ngọc Quỳnh mong muốn các cơ quan báo chí cùng các cơ quan quản lý nhà nước tìm giải pháp cho vấn đề này.

Phó Chủ tịch Hiệp hội XKLĐ Việt Nam cho biết đã xây dựng Bộ quy tắc ứng xử với 100 tiêu chí/100 điểm và đã có nhiều doanh nghiệp tham gia thực hiện.

TS. Trần Thị Minh Phương - Trường Đại học Lao động - Xã hội cho rằng, trong bối cảnh Việt Nam ngày càng hội nhập sâu rộng với kinh tế thế giới, ngày càng nhiều lao động Việt Nam ra nước ngoài làm việc. Tuy nhiên, trong quá trình hội nhập, lao động Việt đã và đang gặp nhiều khác biệt về ngôn ngữ, phong tục tập quán, tôn giáo tín ngưỡng, thị hiếu, thói quen tiêu dùng,… gây khó khăn cho lao động trong việc tiếp cận với công việc có thu nhập cao. Do đó, trong quá trình phát triển Việt Nam cần dành sự quan tâm thực sự đến yếu tố văn hóa, coi đó chìa khóa dẫn tới thành công của lao động Việt trong bối cảnh hội nhập.

Để tăng cường đào tạo văn hóa ứng xử cho lao động xuất khẩu, TS. Trần Thị Minh Phương nhấn mạnh: Hiện nay tất cả lao động đều được đào tạo tại Trung tâm đào tạo của Công ty với nội dung đào tạo đa dạng, phù hợp với khả năng của học viên cũng như đáp ứng đươc yêu cầu của phía đối tác với các nội dung chính: Đào tạo nghề, đào tạo tiếng, Giáo dục định hướng. Trong đó giáo trình tiếng, giáo trình định hướng và giáo trình chuyên ngành được đào tạo cơ bản theo giáo trình do Cục quản lý lao động ngoài nước biên soạn. Ngoài ra, đội ngũ giáo viên thuộc trung tâm đào tạo của công ty có biên soạn thêm một số giáo trình nâng cao để phù hợp với thực tiễn đào tạo cũng như với năng lực và trình độ của học viên.

Đề xuất tại Hội nghị, ông Lê Nhật Tân – Phó Tổng giám đốc Công ty CP Phát triển nhân lực LOD, cho rằng Bộ LĐTB&XH cần thực hiện triệt để các biện pháp xử lý đối với các trường hợp lao động bỏ trốn khi đang thực hiện hợp đồng tại nước ngoài, cũng như phối hợp với ban ngành địa phương để tái đào tạo và giải quyết công ăn việc làm cho lao động khi về nước. Bên cạnh đó, mở các kênh thông tin chính thống, các sàn giao dịch việc làm, các hội chợ việc làm để người lao động có thể đăng ký trực tiếp đi làm việc ở nước ngoài, tránh phải qua các chung gian giới thiệu thu thêm phí của người lao động. Xây cổng tạo cổng thông tin điện tử, tạo sân chơi minh bạch, giúp quản lý tốt hơn tình hình tuyển chọn lao động đi làm việc tại Nhật Bản.

Phát biểu kết luận hội nghị, Thứ trưởng Nguyễn Thị Hà khẳng định: Hội nghị hết sức có ý nghĩa trong thời điểm hiện nay, khi Luật Người lao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng đang được xem xét sửa đổi; XKLĐ được Chính phủ đánh giá rất quan trọng trong giải quyết việc làm hàng năm. Hội nghị đã cung cấp bức tranh tổng quát về XKLĐ tại Việt Nam, giải pháp đào tạo người lao động trong nước đưa đi nước ngoài; mặt được và chưa được trong công tác XKLĐ; chính sách cho lao động khi trở về; hoàn thiện pháp luật trong lĩnh vực này; giáo dục văn hóa cho người lao động; nâng cao hiệu quả công tác truyền thông; các giải pháp từ doanh nghiệp... Hội nghị đã có cái nhìn đa chiều, qua đó đề nghị các đơn vị làm công tác quản lý, công tác XKLĐ nghiên cứu, tiếp tục phối hợp với các cơ quan báo chí khác đẩy mạnh công tác truyền thông về XKLĐ hiệu quả hơn nữa./.

 Tuấn Đạt