Cựu Thủ tướng Hatoyama đã có những kiến giải sâu sắc và chia sẻ hết sức
thú vị về vấn đề này, đặc biệt là mối quan hệ hai nước nhìn từ góc độ
của tư tưởng “hữu ái” mà ông đang hướng đến. Sau đây là toàn văn cuộc
phỏng vấn:
- Năm nay là năm kỷ niệm 40 năm thiết lập quan hệ Việt Nam-Nhật Bản.
Mối quan hệ hai nước được nhắc đến như là đối tác chiến lược và tốt đẹp
chưa từng có. Xin ông cho biết một vài đánh giá của mình về vấn đề này?
Cựu Thủ tướng Hatoyama: Tôi cảm thấy thực sự vui vì đã
có rất nhiều sự kiện được tổ chức long trọng và hết sức thành công tại
hai nước nhân dịp kỷ niệm 40 năm ngày thiết lập quan hệ ngoại giao. Cá
nhân tôi năm nay cũng rất may mắn khi được nhận Huân chương hữu nghị từ
Chủ tịch Trương Tấn Sang.
Quan hệ giữa Việt Nam và Nhật Bản không chỉ đơn thuần là mối quan hệ đối
tác chiến lược mà là hai nước bạn bè cùng chung nhịp đập trái tim. Đối
với Nhật Bản, hơn bất kỳ quốc gia nào khác, Việt Nam là quốc gia có thể
dùng cụm từ “dĩ tâm truyền tâm,” có nghĩa là người dân hai nước có thể
hiểu nhau mà không cần dùng lời để nói. Tôi nghĩ rằng Việt Nam chính là
nước mà Nhật Bản đã xây dựng được mối quan hệ tin cậy nhất.
Thật tuyệt vời khi đã có rất nhiều sự kiện được tổ chức trong dịp kỷ
niệm 40 năm này và qua đó sự tin cậy hiểu biết giữa người dân hai nước
ngày càng thêm sâu sắc.
Tôi vốn dĩ rất thích nghe các bài hát của Nhật Bản nhưng khi được nghe
các bài hát Việt Nam tôi thấy rằng có rất nhiều bài hát Việt Nam rất hay
và dễ dàng đi vào lòng người dân Nhật. Cả các điệu múa cũng vậy. Quả
thực, văn hóa hai nước rất gần gũi nhau.
Tôi cũng có dịp đi thăm một số doanh nghiệp Nhật Bản đầu tư vào Việt
Nam, và có rất nhiều lời khen tặng đối với sự cần cù của người Việt Nam.
Người Nhật thường được khen rằng rất cần cù nhưng tôi thấy rằng người
Việt Nam còn cần cù hơn cả người Nhật.
Tôi có thể nói rằng xét trên nhiều khía cạnh, người Việt Nam và người
Nhật Bản là những đối tác có thể hợp tác với nhau, có thể tin cậy lẫn
nhau về lâu về dài.
- Cả khi còn giữ chức vụ Thủ tướng và bây giờ không giữ cương vị đó,
ông đều có rất nhiều cống hiến cho quan hệ hai nước. Ông có thể chia sẻ
về những điều mà ông đã làm được và những điều mà ông dự định sẽ làm
trong tương lai?
Cựu Thủ tướng Hatoyama: Trong thời gian làm thủ tướng,
tôi đã ba lần gặp chính thức Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng, nếu tính cả
không chính thức chắc còn nhiều hơn. Và chúng tôi đã xây dựng được một
mối quan hệ tin cậy lẫn nhau giữa hai thủ tướng cũng như giữa hai đất
nước.
Sau khi không làm thủ tướng nữa, tôi đã có khoảng năm lần đến Việt Nam
và gặp các nhà lãnh đạo Việt Nam. Tôi cũng có dịp diện kiến cả Chủ tịch
nước Trương Tấn Sang và Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng khi các vị đến thăm
Nhật Bản. Lần này, tôi cũng sẽ gặp và nói chuyện với Thủ tướng Nguyễn
Tấn Dũng.
Việc xây dựng được mối quan hệ tin cậy lẫn nhau giữa những nhà lãnh đạo
quả là điều đáng giá đối với Nhật Bản. Do đó, điều tôi cảm thấy mình đã
làm tốt nhất chính là việc xây dựng được mối quan hệ tin cậy này.
Nhân đây tôi cũng muốn nói đến sự kiện 11/3 cách đây hai năm rưỡi khi
Nhật Bản phải hứng chịu trận động đất sóng thần và gặp phải sự cố hạt
nhân. Khi đó, người dân Việt Nam đã dành cho Nhật Bản những tình cảm
thật ấm áp.
Điều đó cho thấy, bên cạnh quan hệ tin cậy giữa những nhà lãnh đạo, hai
nước chúng ta còn xây dựng được tình cảm ấm áp giữa người dân hai nước.
Đó là điều đáng giá thứ hai.
Sau sự cố hạt nhân, Nhật Bản phải xem xét lại nhiều mặt chính sách năng
lượng hạt nhân của mình để nâng cao hơn nữa độ an toàn. Trong tình hình
đó, Việt Nam vẫn tiếp tục tin tưởng điện hạt nhân của Nhật Bản. Đó cũng
là điều đáng quý đối với Nhật Bản.
Và điều tôi muốn làm để đóng góp cho quan hệ hai nước chính là giáo dục.
Nhật Bản sau chiến tranh đã nhanh chóng phát triển thành một nước công
nghiệp. Tôi nghĩ rằng điều cần thiết cho sự phát triển của Việt Nam hiện
nay là nhanh chóng đào tạo thật nhiều những kỹ thuật viên trẻ lành nghề
có khả năng đáp ứng ngay công việc như vậy.
Để làm được điều đó, tôi mong muốn Việt Nam áp dụng hệ thống trường đào
tạo nghề chuyên nghiệp của Nhật Bản. Tôi sẽ đề nghị với các nhà lãnh đạo
Việt Nam về ý tưởng này. Tất cả mới chỉ vừa bắt đầu.
Thêm một điều tôi muốn làm nữa đó là tạo ra một môi trường thuận lợi cho
người Nhật sống và làm việc ở Việt Nam bởi ngày càng có nhiều người
muốn đến làm ăn lâu dài ở Việt Nam. Ví dụ như xây dựng một trung tâm y
tế nơi người Nhật có thể đến khám chữa bệnh để yên tâm làm ăn tại Việt
Nam.
Cụ thể là trong năm nay chúng tôi đã làm việc với tỉnh Hà Nam và được
biết tỉnh Hà Nam rất mong muốn có một trường đào tạo nghề như của Nhật
Bản. Có thể chúng tôi sẽ mời những giáo viên của các trường dạy nghề
chuyên nghiệp của Nhật Bản sang Việt Nam.
Sẽ có những khó khăn trong việc tạo dựng môi trường cho các giáo viên
Nhật phát huy khả năng cũng như khó khăn do rào cản ngôn ngữ. Tôi nghĩ
rằng cần phải suy tính trong khoảng hai năm để tìm ra phương án tốt
nhất. Các nhà lãnh đạo Việt Nam đang rất quan tâm đến chủ đề này. Do đó,
chúng tôi sẽ phải thúc đẩy nhanh chóng ý tưởng này.
Một điều khác mà Chủ tịch nước Trương Tấn Sang rất quan tâm là vấn đề công nghệ trong lĩnh vực nông nghiệp của Nhật Bản.
Khác với Mỹ với nền nông nghiệp quy mô lớn, cả Nhật Bản và Việt Nam có
rất nhiều điểm chung với một nền nông nghiệp quy mô nhỏ. Tôi tính đến
việc áp dụng mô hình nông nghiệp của Nhật Bản vào Việt Nam bao gồm cả hệ
thống tưới tiêu cũng như việc ứng dụng công nghệ IT trong nông nghiệp.
- Việc xây dựng quan hệ đối tác chiến lược Việt Nam-Nhật Bản không chỉ
là vì hai quốc gia mà còn vì hoà bình, an ninh và phồn vinh của khu
vực. Hai nước đang hợp tác tổ chức Hội nghị cấp cao Nhật Bản và các nước
khu vực sông Mekong, thành lập cộng đồng ASEAN. Trong bối cảnh tình
hình khu vực đang có những diễn biến phức tạp, hai nước từ nay cần làm
gì để cống hiến cho hòa bình, ổn định và phồn vinh trong khu vực?
Cựu Thủ tướng Hatoyama: Cộng đồng kinh tế chung ASEAN
sẽ hình thành vào năm 2015. Tôi cho rằng Việt Nam sẽ đóng vai trò trung
tâm trong cộng đồng kinh tế chung ASEAN. Theo tôi, mô hình sẽ là cộng
đồng kinh tế chung ASEAN cộng thêm nhiều nước khác nhưng trước mắt là
cộng thêm ba nước Nhật Bản, Trung Quốc và Hàn Quốc. ASEAN+3 sẽ đóng vai
trò vô cùng quan trọng đối với hòa bình, ổn định của khu vực.
Việc hình thành cộng đồng chung ASEAN đang tiến triển thuận lợi. Điều
quan trọng là Nhật - Trung - Hàn cũng bắt tay được với nhau. Giữa các
nước vẫn còn một số trở ngại nhưng điều quan trọng là cần nhận thức được
rằng sự phát triển của nước kia cũng liên quan mật thiết đến sự phát
triển của nước mình.
Ngay từ đầu mà đề cập đến vấn đề an ninh thì khá khó khăn. Do đó, để làm
được điều đó, chúng ta nên bắt đầu từ các lĩnh vực như giáo dục, văn
hóa, kinh tế. Trong bối cảnh như vậy, một mối quan hệ hợp tác ngày càng
sâu rộng giữa Việt Nam và Nhật Bản sẽ có ảnh hưởng lớn đến toàn bộ khu
vực.
- Ông có thể lý giải rõ hơn về tư tưởng “hữu ái”
mà ông đang chủ trương để hướng đến một thế giới hoà bình, đặc biệt khi
lập ra Trung tâm nghiên cứu cộng đồng Đông Á?
Cựu Thủ tướng Hatoyama: Nội hàm của tư tưởng “hữu ái”
mà tôi muốn nói đến đây có hai thái cực cốt lõi là tự do và bình đẳng.
Nếu quá coi trọng khía cạnh tự do để cho năng lực tự điều tiết của thị
trường điều chỉnh thì những chủ thể yếu sẽ phải chịu thất bại và tính đa
dạng cũng bị triệt tiêu. Trong khi đó, bình đẳng là quan điểm có vai
trò hết sức quan trọng trong tư tưởng “hữu ái”.
Mọi người ai cũng có quyền được sống và cơ hội ngang nhau trong cuộc
sống. Điều đó thật lý tưởng. Tuy nhiên, nếu bình đẳng phát triển tới mức
thái quá, tức là cho dù ai đó có nỗ lực đến đâu mà vẫn ngang bằng so
với người khác thì điều đó cũng làm triệt tiêu ý chí vươn lên và nỗ lực
của con người.
Điều mấu chốt ở đây là phải làm sao để cả hai yếu tố này không đi quá
đà. Cần phải có một cái phanh để hãm cả hai cái đó và liên kết chặt chẽ
hai thái cực này lại với nhau trong một chỉnh thể thống nhất, giúp nó
vận hành một cách thuận lợi.
Trong thế giới hiện đại, ta có thể liên tưởng đến hai khái niệm “tự lập”
và “cộng sinh” cùng song hành tồn tại. Mỗi con người trong một tập thể
đặt cho mình một ý chí luôn nỗ lực hết mình và nếu không có ý chí tự lập
thì cá nhân đó khó có thể tiến bộ được.
Tuy nhiên, ý chí tự lập thôi chưa đủ vì một cá nhân không thể làm được
bất cứ việc gì. Người nông dân không thể một mình trồng lúa, một ngư dân
không thể tự đánh bắt cá hay một cái xe hơi không thể do một người làm
ra.
Trong một xã hội mà tất cả mọi người đều cùng nhau làm việc hăng say,
bản thân mỗi con người sẽ có thể phát huy được tất cả khả năng của mình.
Điều đó chẳng phải là thực sự lý tưởng hay sao? Tất cả mọi người đều
khác nhau và không thể nói rằng “không được phép có sự khác biệt,” mà
“hãy cùng sống trong sự khác biệt.”
Như vậy, là mọi người sống trong một xã hội cùng nhau nỗ lực, cùng nhau
làm việc và cùng hưởng thụ niềm hạnh phúc. Đó chính là tư tưởng cốt lõi
của tư tưởng “hữu ái” mà tôi đề xướng.
- Thời gian gần đây, tình hình ở khu vực Đông Bắc Á đang trở nên
căng thẳng và không có dấu hiệu hạ nhiệt. Với tư tưởng “hữu ái” của
mình, cựu Thủ tướng có thể chia sẻ quan điểm cá nhân của ông về một giải
pháp giảm căng thẳng và gắn kết các quốc gia lại với nhau?
Cựu Thủ tướng Hatoyama: Tôi cho rằng đây là một vấn đề
hết sức hệ trọng. Nhật Bản và Trung Quốc hiện nay không ở trong thời
khắc của “hữu ái” và lâm vào tình cảnh hết sức nghiêm trọng tuy không
đến mức xảy ra xung đột quân sự nhưng tình hình đang trở nên căng thẳng
tới mức khó hoà dịu.
Tuy nhiên, ngay cả trong những tình huống như thế này, hai nước đều có
nhu cầu cùng tồn tại để phát triển và tôi cũng nhận thấy sự cố gắng của
cả hai bên. Sự khác biệt giữa hai bên cũng là một điều tốt. Điều quan
trọng là hai nước cần hiểu nhau và bắt đầu từ chính sự khác biệt để cùng
nhau phát triển.
Đơn cử như trên khía cạnh kinh tế, Nhật Bản có nguồn tài chính dồi dào
trong khi Trung Quốc lại có nguồn nhân lực đông đảo và lao động rẻ, là
nơi có thể sản xuất ra những sản phẩm cuối cùng của chu trình sản xuất.
Hai bên hoàn toàn có thể hợp tác chặt chẽ với nhau, tạo nên sự hài hoà
giữa những khác biệt để sản xuất ra sản phẩm cuối cùng. Đó chính là quan
điểm về “hữu ái.” Tôi cho rằng các lãnh đạo của Nhật Bản cần đưa bổ
sung tư tưởng này vào trong cách ứng xử với Trung Quốc để làm giảm căng
thẳng hiện nay.
- Viện Nghiên cứu cộng đồng Đông Á mà ông đã sáng lập nhằm mục đích
tạo ra một cộng đồng để kiến tạo nền hoà bình thế giới dựa trên nền tảng
tư tưởng “hữu ái.” Vậy thì, cựu Thủ tướng có cho rằng tư tưởng “hữu ái”
hiện ra sao trong mối quan hệ Việt Nam – Nhật Bản? Và theo ông, quan hệ
song phương sẽ phát triển ra sao trong tương lai?
Cựu Thủ tướng Hatoyama: Tôi nghĩ rằng giữa Việt Nam và
Nhật Bản có tồn tại phạm trù “hữu ái” và tình cảm đó đang tiến triển hết
sức thuận lợi. Như tôi đã nói ở trên, Nhật Bản và Việt Nam có vai trò
quan trọng trong cộng đồng Đông Á.
Việc nâng cao quan hệ “hữu ái” giữa Nhật Bản và Việt Nam sẽ tạo ra môi
trường cho hợp tác trong khu vực. Tôi nghĩ rằng giữa Nhật Bản và Việt
Nam có rất nhiều lĩnh vực có thể hợp tác như năng lượng, môi trường...
Điều quan trọng là hai nước cần đưa ra những dự án hợp tác cụ thể và xúc
tiến triển khai những dự án đó.
Cho đến nay, thông qua các dự án ODA, Nhật Bản đã giúp đỡ Việt Nam phát
triển kinh tế. Tuy nhiên, tôi cho rằng từ nay về sau, hai nước cần tiếp
tục bổ sung cho nhau để cùng hợp tác phát triển. Với cốt lõi “hữu ái”
đó, hai nước sẽ ngày càng phát triển hơn nữa. Tôi nghĩ rằng sắp đến lúc
hai nước bước vào giai đoạn mới với quan điểm “hữu ái” được nâng tầm
thêm một cấp.
- Tôi được biết ông cựu Thủ tướng không chỉ là một chính trị gia dày
dạn mà còn là người có nhiều kinh nghiệm về điều hành kinh tế. Theo
ông, với trọng tâm là quan hệ kinh tế, hai nước cần làm gì trong tương
lai để mối quan hệ ngày càng trở nên tốt đẹp hơn?
Cựu Thủ tướng Hatoyama: Hiện nay, kinh tế Nhật Bản đang
trở nên khấm khá hơn so với trước đây. Kinh tế Việt Nam cũng phát triển
rất nhanh. Trong hoàn cảnh như vậy, điều dễ nhận thấy là Việt Nam có
giá nhân công rẻ. Tôi có cảm giác là công nhân tại các xí nghiệp ở Việt
Nam đều có tinh thần lao động hăng say và một niềm tin to lớn vào tương
lai.
Hiện nay, các doanh nghiệp Nhật Bản đang muốn đầu tư ra nước ngoài để
vực dậy nền kinh tế và họ nhìn thấy ở Việt Nam những tiềm năng hợp tác
và phát triển. Hai bên có thể hợp tác chặt chẽ với nhau để làm ra những
sản phẩm có chất lượng cao mà trọng tâm là các lĩnh vực trí tuệ như công
nghệ thông tin (IT),…
Việt Nam hiện đang có nguồn nhân lực trẻ dồi dào và cần đẩy mạnh chất
lượng nguồn nhân lực thông qua đào tạo, trong đó cần tạo điều kiện để họ
học tập tại các trường dạy nghề của Nhật Bản.
- Nhật Bản-ASEAN đang chuẩn bị tổ chức Hội nghị cấp cao. Mối quan hệ
giữa Nhật Bản và ASEAN hiện đang ở vào thời điểm hết sức tốt đẹp và
thuận lợi. Theo ông, các bên cần cố gắng như thế nào để thúc đẩy mối
quan hệ này tốt đẹp hơn nữa trong thời gian tới? Ngoài ra, Nhật Bản kỳ
vọng điều gì từ mối quan hệ với Việt Nam và ASEAN?
Cựu Thủ tướng Hatoyama: Mối quan hệ Nhật Bản và ASEAN
hiện đang ở vào thời điểm hết sức tốt đẹp. Từ nay, mối quan hệ này sẽ
còn tiếp tục phát triển ở mức độ hoàn thiện hơn. Đối với từng nước trong
ASEAN, Nhật Bản sẽ có những hỗ trợ mà cụ thể là viện trợ phát triển
chính thức (ODA).
Một số nước trong ASEAN tăng trưởng nhanh nhưng một số khác như Lào,
Campuchia và Myanmar cũng đang gặp nhiều khó khăn. Nhật Bản sẽ hợp tác
chặt chẽ với các nước trong ASEAN để hoàn thiện hệ thống hạ tầng, đặc
biệt là tiếp tục duy trì đầu tư mạnh vào những nước có tốc độ tăng
trưởng nhanh.
Không chỉ là đầu tư về hạ tầng, song song với việc hoàn thiện cơ sở hạ
tầng, Nhật Bản sẽ tiếp tục tăng nguồn vốn đầu tư vào những nước này. Các
doanh nghiệp Nhật Bản sẽ đầu tư ra nước ngoài, mở nhiều nhà máy ở các
khu vực và mỗi nước trong ASEAN để tác động trở lại đến sự phát triển
kinh tế của chính Nhật Bản.
Và tôi cho rằng đó là mô hình phát triển tốt nhất hiện nay trong mối quan hệ Nhật Bản và ASEAN./.
(Vietnam+)