Sáng 5/10, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về báo cáo kết quả giám sát chuyên đề này.

2.045 xã đạt tiêu chí nông thôn mới

Trưởng Đoàn giám sát, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội Vũ Hồng Thanh cho biết qua giám sát cho thấy chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới được triển khai rộng rãi trên toàn quốc đã đạt những kết quả quan trọng. Diện mạo nông thôn có nhiều thay đổi nhất là hệ thống giao thông nông thôn, kết cấu hạ tầng xã hội; mô hình sản xuất tập trung bước đầu được hình thành, thu nhập và đời sống vật chất, tinh thần của người dân được cải thiện, nhận thức của người dân được thay đổi, phát huy vai trò chủ thể của nhân dân trong xây dựng nông thôn mới.

Từ chỗ còn tư tưởng trông chờ, ỷ lại vào đầu tư của Nhà nước, người dân đã chủ động tham gia tích cực vào xây dựng nông thôn mới (bằng hình thức hiến đất, đóng góp ngày công, kinh phí...). Cơ chế trao quyền tự quyết cho cộng đồng thôn, xã đã phát huy sự năng động, sáng tạo của các địa phương xây dựng nông thôn mới đã trở thành phong trào sôi động khắp cả nước; đã có sự tham gia của toàn xã hội kể cả lực lượng quân đội với phong trào “Quân đội chung sức xây dựng nông thôn mới.”

Qua giám sát cho thấy những xã được địa phương quan tâm ưu tiên tập trung nguồn lực để đầu tư đều sớm đạt tiêu chí nông thôn mới, thu nhập của người dân đã được nâng lên đáng kể.

Đến ngày 31/12/2015, cả nước có 1.526 xã (chiếm 17,1%) đạt chuẩn nông thôn mới. Đến tháng 3/2016, cả nước đã có có 1.761 xã đạt chuẩn nông thôn mới, chiếm 19,7%; 1.223 xã, chiếm 13,7% đạt từ 15-18 tiêu chí; 3.355 xã, chiếm 37,5% đạt từ 10-14 tiêu chí; 2.270 xã, chiếm 25,4% đạt từ 5-9 tiêu chí và 326 xã, chiếm 3,65% đạt dưới 5 tiêu chí.

Số xã khó khăn nhưng có nỗ lực vươn lên (xuất phát điểm dưới ba tiêu chí, nay đã đạt được 10 tiêu chí trở lên) là 182 xã. Bình quân tiêu chí/xã: 12,9 tiêu chí, tăng 8,2 tiêu chí so với năm 2010.

Các tiêu chí Chương trình xây dựng nông thôn mới được cải thiện rõ rệt, có mức tăng trưởng tích cực so với năm 2011.

Đến tháng 9/2016, đã có 2045 xã đạt tiêu chí nông thôn mới (đạt 23%), đã có 24 đơn vị cấp huyện được Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định công nhận đạt chuẩn nông thôn mới. Việc một số huyện đạt tiêu chí nông thôn mới sớm hơn so với dự kiến là bước phát triển quan trọng của Chương trình.

Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện Chương trình còn có những hạn chế, yếu kém như việc ban hành các văn bản hướng dẫn thực hiện còn chậm, chưa đầy đủ, chưa đồng bộ; Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới chưa phù hợp với các vùng, miền; công tác quy hoạch còn nhiều bất cập, chất lượng chưa cao; tái cơ cấu ngành nông nghiệp ở một số địa phương chưa gắn với việc ứng phó biến đổi khí hậu, khan hiếm nước, nước biển dâng, xâm nhập mặn.

Chuyển dịch cơ cấu kinh tế, cơ cấu sản xuất nông nghiệp còn chậm, cơ cấu kinh tế nông thôn chưa có sự thay đổi lớn; thu nhập của nông dân chủ yếu từ sản xuất nông nghiệp; công nghiệp, dịch vụ và ngành nghề nông thôn phát triển chưa mạnh; phát triển mô hình hợp tác xã kiểu mới và thu hút doanh nghiệp còn hạn chế; sự gắn kết giữa công nghiệp và dịch vụ với sản xuất nông nghiệp thiếu chặt chẽ, chưa bền vững; cơ chế, chính sách khuyến khích tích tụ ruộng đất tạo mô hình sản xuất tập trung, cánh đồng lớn chưa đủ mạnh; chưa tạo được mối liên kết chặt chẽ trong sản xuất, chế biến, tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp. Vốn đầu tư chưa bảo đảm yêu cầu; nợ đọng xây dựng cơ bản còn cao.

Những hạn chế này đã tác động đến hiệu lực, hiệu quả, tính bền vững của việc thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới.

Đoàn giám sát đề nghị Chính phủ khẩn trương sửa đổi, ban hành Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới, bảo đảm phù hợp với điều kiện thực tế của từng vùng, miền, địa bàn theo hướng khung tiêu chí cứng và một số tiêu chí linh hoạt, trên cơ sở đó, có chính sách, định hướng đầu tư phù hợp với thực tế. Xây dựng bộ tiêu chí nâng cao làm cơ sở để các địa phương áp dụng cho các xã đã hoàn thành tiêu chí nông thôn mới. Ban hành kịp thời, đồng bộ các văn bản hướng dẫn thực hiện Chương trình. Hướng dẫn cụ thể, đầy đủ các biểu mẫu báo cáo, chỉ tiêu thống kê để có sự thống nhất trong số liệu báo cáo từ Trung ương đến địa phương.

Nợ đọng xây dựng cơ bản lớn

Một trong những vướng mắc trong quá trình triển khai thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới được Đoàn giám sát chỉ ra là "Các địa phương vẫn nợ đọng xây dựng cơ bản lớn, có 53/63 tỉnh, thành phố có nợ đọng với số tiền khoảng 15.277 tỷ đồng, cá biệt đã có địa phương mất khả năng thanh toán gây dư luận không tốt trong nhân dân. Đáng lưu ý số nợ đọng xây dựng cơ bản lớn tập trung chủ yếu ở khu vực phía bắc (Đồng bằng sông Hồng và Bắc Trung Bộ) là khu vực có phong trào xây dựng nông thôn mới dẫn đầu cả nước, hai khu vực này có số nợ đọng lớn nhất, chiếm tới 75,3% số nợ đọng của cả nước.

Tổng số nợ đọng tại các xã đã được công nhận nông thôn mới chiếm đến 46,9% số nợ đọng của cả nước. Mặc dù, số nợ đọng này chỉ chiếm 1,8% so với tổng nguồn lực huy động cho Chương trình và chiếm 5,7% tổng nguồn ngân sách hỗ trợ thực hiện, tuy nhiên, tình trạng nợ đọng để lại hậu quả xấu và ảnh hưởng đến chủ trương xây dựng nông thôn mới của Đảng và Nhà nước.

Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân băn khoăn đặt câu hỏi "nợ để được đạt nông thôn mới thì xử lý như thế nào," qua giám sát chưa thấy Đoàn giám sát đưa ra kiến nghị, giải pháp để giải quyết vấn đề này.

Trả lời băn khoăn của Chủ tịch Quốc hội, Trưởng Đoàn giám sát, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Nguyễn Hồng Thanh cho rằng hiện vẫn chưa có giải pháp khả thi để xử lý nợ đọng xây dựng cơ bản. "Đoàn giám sát đã đi làm việc với các địa phương, cũng quan tâm đến vấn đề này nhưng quả thật vẫn chưa có giải pháp nào khả thi," Trưởng Đoàn giám sát cho biết.

Đã từng tham gia trong Đoàn giám sát, Chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại Nguyễn Văn Giàu cho biết con số hơn 15.000 tỷ đồng nợ đọng xây dựng cơ bản của các địa phương mà đoàn giám sát thống kê đều không có nguồn thanh toán.

Chủ nhiệm Nguyễn Văn Giàu đề nghị Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn phối hợp với Bộ Tài chính có hướng xử lý, đồng thời cần kiên quyết yêu cầu dừng ngay việc tạm ứng vốn xây dựng cơ bản mà không có nguồn cân đối để quá hạn như hiện nay.

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Nguyễn Xuân Cường thừa nhận con số hơn 15.000 tỷ đồng nợ đọng cơ bản ở các địa phương là do một số địa phương nôn nóng, chạy theo thành tích, muốn nhanh để đạt được các tiêu chí xây dựng nông thôn mới.

Song Bộ trưởng cũng nêu ra nguyên nhân do giai đoạn vừa qua, ngân sách có khó khăn. Lúc đầu thiết kế chương trình là nhà nước đầu tư 30-40%, sau đó điều chỉnh lại là nhà nước hỗ trợ, dân làm là chính. Kết quả là ngân sách Trung ương chỉ hỗ trợ 4,4%; gần 6% là ngân sách địa phương, còn 51% là tín dụng. Bộ trưởng khẳng định, tới đây sẽ yêu cầu các địa phương bằng mọi giải pháp để tập trung giải quyết số nợ đọng này.

Giải quyết thực tế này, Đoàn giám sát đưa ra giải pháp rà soát nợ đọng xây dựng cơ bản, có hướng giải quyết dứt điểm nợ đọng này trong năm 2017 và không để tái diễn tình trạng huy động vốn đầu tư vượt quá khả năng thanh toán dẫn đến nợ đọng xây dựng cơ bản.

Đối với các địa phương còn nợ đọng xây dựng cơ bản thì không cho phép triển khai công trình xây dựng mới cho đến khi xử lý xong nợ đọng; chỉ phê duyệt dự án khi đã xác định được nguồn vốn.

Thực hiện nghiêm các quy định của pháp luật về đầu tư công, đấu thầu, không cho phép doanh nghiệp tự bỏ vốn chuẩn bị đầu tư, thi công dự án nông thôn mới khi chưa được bố trí vốn. Không xem xét công nhận đạt chuẩn nông thôn mới đối với địa phương có nợ đọng xây dựng cơ bản.

Đối với các địa phương đã được công nhận đạt chuẩn nếu không xử lý xong nợ đọng xây dựng cơ bản trong vòng một năm kể từ khi công nhận thì cấp có thẩm quyền xem xét lại việc công nhận. Kiểm điểm, xử lý trách nhiệm cá nhân người đứng đầu nếu để xảy ra tình trạng huy động quá sức dân, nợ đọng xây dựng cơ bản.

Tuy nhiên, Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu tỏ ý băn khoăn trước đề xuất "Rà soát nợ đọng xây dựng cơ bản, có hướng giải quyết dứt điểm nợ đọng này trong năm 2017" của Đoàn giám sát và cho rằng đề xuất này là khó thực hiện bởi theo báo cáo, có tổng số 3.637 xã có nợ đọng (chiếm 40,7% số xã xây dựng nông thôn mới cả nước) với mức nợ bình quân khoảng 4,2 tỷ đồng/xã).

Phó Chủ tịch Quốc hội lo lắng bởi lấy ngân sách nào, số tiền ở đâu để đưa ra mục tiêu năm 2017 giải quyết dứt điểm nợ đọng này. Phó Chủ tịch Quốc hội nhận định đây là việc rất khó, và giải pháp được Đoàn giám sát đưa ra là không khả thi. Tương tự vậy, việc đề xuất "không xem xét công nhận đạt chuẩn nông thôn mới đối với địa phương có nợ đọng xây dựng cơ bản" cũng là không thực tế, Phó Chủ tịch Quốc hội nêu rõ.

Theo chương trình, chiều nay, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về báo cáo giám sát việc giải quyết kiến nghị của cử tri gửi đến kỳ họp thứ 11, Quốc hội khóa XIII; báo cáo kết quả tiếp công dân, tiếp nhận xử lý đơn thư của công dân và kết quả giám sát việc giải quyết khiếu nại tố cáo của Quốc hội năm 2016./.

(TTXVN)