1. Quan điểm của Hồ Chí Minh về đạo đức cách mạng

Ngay từ giữa thế kỷ XX, khi bàn về vị trí, vai trò của đạo đức cách mạng Hồ Chí Minh đã khẳng định rõ về quy luật phát triển của các phương thức sản xuất và sự tiến bộ của xã hội loài người từ chế độ cộng sản nguyên thủy đến chế độ cộng sản chủ nghĩa là một tất yếu khách quan; và “sự phát triển và tiến bộ đó không ai ngăn cản được”[1]. Cũng theo xu thế phát triển tất yếu của lịch sử, khi giai cấp công nhân nhận thức rõ về sứ mệnh lịch sử của mình, bước lên vũ đài chính trị và biết đoàn kết, tập hợp được lực lượng cách mạng đủ lớn, họ sẽ có được sức mạnh “dời non, lấp bể” để đưa lịch sử xã hội loài người sang một trang mới - đó là chủ nghĩa cộng sản mà giai đoạn đầu của nó là xã hội chủ nghĩa.

Tuy nhiên, Hồ Chí Minh đã khẳng định: “Làm cách mạng để cải tạo xã hội cũ thành xã hội mới là một sự nghiệp rất vẻ vang, nhưng nó cũng là một nhiệm vụ rất nặng nề, một cuộc đấu tranh rất phức tạp, lâu dài, gian khổ”[2]. Vì vậy, để đến được xã hội tốt đẹp đó, cần phải có những chiến sĩ tiên phong - những chiến sĩ cách mạng chân chính, những con người thực sự biết “đau nỗi đau của đồng loại”, biết “đồng cam cộng khổ với quần chúng nhân dân”, với tầm nhìn chiến lược, với uy tín rộng rãi, với lòng can đảm, ý chí và nghị lực phi thường, sẵn sàng đối mặt với khó khăn, thử thách, hiểm nguy để chiến đấu, hy sinh cho nền độc lập của dân tộc, cho sự tiến bộ của nhân loại.

Từ đó, Hồ Chí Minh chỉ rõ, đã là người cách mạng cần phải có sức mạnh, đó chính là sức mạnh của đạo đức cách mạng, vì “sức có mạnh mới gánh được nặng và đi được xa. Người cách mạng phải có đạo đức cách mạng làm nền tảng, mới hoàn thành được nhiệm vụ cách mạng vẻ vang”[3]. Hồ Chí Minh đề cao vai trò của đạo đức cách mạng, vì theo Người “có đạo đức cách mạng thì khi gặp khó khăn, gian khổ, thất bại, cũng không sợ sệt, rụt rè, lùi bước. Vì lợi ích chung của Đảng, của cách mạng, của giai cấp, của dân tộc và của loài người mà không ngần ngại hy sinh tất cả lợi ích riêng của cá nhân mình”[4]; giúp mỗi người cộng sản khi gặp thuận lợi và thành công cũng vẫn giữ vững tinh thần gian khổ, chất phác, khiêm tốn, “lo trước thiên hạ, vui sau thiên hạ”, không lo kèn cựa về mặt hưởng thụ, không công thần, không quan liêu, không kiêu ngạo, không hủ hoá, v,v..

Quan tâm xây dựng Đảng, Hồ Chí Minh luôn coi “cán bộ là cái gốc của mọi công việc. Vì vậy, huấn luyện cán bộ là công việc gốc của Đảng”[5] và nếu xét mối quan hệ giữa đức và tài trong mỗi con người thì đạo đức chính là “gốc”. Do vậy, trong công tác giáo dục lý luận chính trị, giáo dục đạo đức cách mạng cho cán bộ, đảng viên nói chung, các thế hệ sinh viên nói riêng, thì giáo dục đạo đức cách mạng là nội dung quan trọng nhất, vì đó chính là yếu tố tạo nên cái “chất”, cái “gốc”, cái “nền tảng” vững chắc của người cách mạng.

Trong những năm đầu của thời kỳ dựng Đảng, bên cạnh những kiến thức lý luận chính trị cơ bản và thiết thực nhất như: lịch sử cách mạng, lý luận Mác - Lênin, tình hình thời sự, chính trị trong nước và trên thế giới…; nội dung đầu tiên Người đưa vào chương trình học tập chính là những phẩm chất đạo đức của người cách mạng theo 23 chuẩn mực của Tư cách người cánh mạng (tác phẩm Đường Cách mạng, 1927). Điều đó cho thấy bản thân Hồ Chí Minh đã nhận thức rõ vị trí, vai trò của đạo đức cách mạng và sự cần thiết phải đưa nội dung giáo dục đạo đức cách mạng vào chương trình lý luận chính trị, để trang bị “hành trang” đầu tiên và quan trọng nhất cho mỗi người cách mạng, giúp họ có đủ sức để có thể “gánh được nặng và đi được xa” trong cuộc “vạn lý trường chinh” của sự nghiệp cách mạng.

Sau khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời, nhất là khi Đảng ta đã trở thành đảng cầm quyền, cũng từ sự tiên liệu được tính chất 2 mặt của quyền lực: vừa hấp dẫn vừa rất dễ làm cho đội ngũ cán bộ, đảng viên sa vào tha hóa, suy thoái đạo đức, lối sống, Hồ Chí Minh đặc biệt chú trọng công tác xây dựng và chỉnh đốn Đảng. Một mặt, Người quan tâm đến công tác giáo dục lý luận chính trị cho cán bộ, đảng viên, cho các thế hệ sinh viên tại các nhà trường...; mặt khác, Người thường xuyên nhắc nhở và yêu cầu đưa vào chương trình đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, nhất là cán bộ lãnh đạo các cấp những nội dung thiết thực nhất liên quan đến việc rèn luyện đạo đức cách mạng, kết hợp giữa rèn luyện đạo đức và chuyên môn, nghiệp vụ nhằm xây dựng đội ngũ cán bộ vừa hồng, vừa chuyên. Người đã viết nhiều cuốn sách nhằm tuyên truyền, phổ biến, giáo dục về đạo đức cách mạng, tiêu biểu như Sửa đổi lối làm việc (1947), Đời sống mới (1947), Đạo đức cách mạng (1955), Đạo đức cách mạng (1958), Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân (1969)…

Đặc biệt, trong dịp về thăm và làm việc tại Trường Nguyễn Ái Quốc Trung ương (1949) - Nơi ươm mầm cho các tài năng lý luận và trang bị kiến thức lý luận chính trị cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo cấp cao của Đảng, Người đã để lại những chỉ dạy hết sức quý báu đối với đội ngũ cán bộ, giảng viên, học viên đang công tác, học tập lý luận chính trị tại nhà trường. Người đã ghi trong cuốn sổ vàng lưu niệm của nhà trường: “Học để làm việc, làm người, làm cán bộ. Học để phụng sự Đoàn thể, phụng sự giai cấp và nhân dân, phụng sự Tổ quốc và nhân loại. Muốn đạt mục đích, thì phải cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư”[6]. Bút tích của Người tuy chỉ có mấy dòng, song nội dung đã thể hiện rõ mục tiêu, nhiệm vụ của nhà trường, của đội ngũ giảng viên và trực tiếp nhất là của mỗi học viên mà ẩn chứa đằng sau đó chính là tư tưởng của Người về yêu cầu phải rèn luyện đạo đức cách mạng. Đó chính là con đường để mỗi học viên đạt được mục đích trong học tập lý luận chính trị - thông qua việc tu dưỡng, rèn luyện và thực hành thường xuyên những chuẩn mực đạo đức cách mạng. Quan điểm này thể hiện rõ nét nhất sự sáng tạo, đóng góp quý báu của Hồ Chí Minh bổ sung vào kho tàng lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin về đạo đức cách mạng và đến nay vẫn còn nguyên giá trị thời sự.

2. Tác động của CMCN 4.0 đến công tác giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên hiện nay

Giáo dục lý luận chính trị là hoạt động của chủ thể giáo dục đến đối tượng giáo dục nhằm thực hiện việc truyền bá những nguyên lý của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, quan điểm của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; những tinh hoa tư tưởng, chính trị của dân tộc và nhân loại nhằm hình thành thế giới quan khoa học, nhân sinh quan cách mạng, phương pháp tư duy biện chứng và phương pháp hành động khoa học, góp phần phát huy tính tích cực của đối tượng được giáo dục. 

Giáo dục lý luận chính trị là một nhiệm vụ trọng yếu trong công tác tư tưởng của Đảng, nhằm bồi dưỡng về lý luận chính trị, truyền đạt các chỉ thị, nghị quyết của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; bồi dưỡng kiến thức và nghiệp vụ công tác xây dựng Đảng, xây dựng và quản lý Nhà nước cho cán bộ, đảng viên, góp phần nâng cao năng lực lãnh đạo, bản lĩnh chính trị và phẩm chất đạo đức cách mạng để xây dựng đội ngũ cán bộ, đảng viên vừa hồng vừa chuyên. Đồng thời, giáo dục lý luận chính trị cho các sinh viên tại hệ thống các nhà trường đại học, cao đẳng đã góp phần hình thành thế giới quan khoa học, nhân sinh quan cộng sản và phương pháp luận biện chứng cho sinh viên; hình thành và phát triển trí tuệ, nâng cao trình độ và năng lực của sinh viên, giúp họ khẳng định bản thân và hòa nhập với xã hội; bồi dưỡng và nâng cao bản lĩnh chính trị, phẩm chất đạo đức, lối sống xã hội chủ nghĩa cho sinh viên... 

Trong những năm qua, những thành tựu của công cuộc đổi mới do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo đã đạt được nhiều mục tiêu quan trọng, tạo đà cho những bước phát triển tiếp theo của sự nghiệp cách mạng. Sự phát triển mạnh mẽ của cuộc CMCN 4.0 và cùng đồng hành với nó là nền kinh tế thị trường, là toàn cầu hóa… đã làm cho kinh tế - chính trị - xã hội của đất nước phát triển, đời sống của nhân dân từng bước được nâng lên rõ rệt, quốc phòng và an ninh được giữ vững, chính trị ổn định và Việt Nam ngày càng khẳng định được vị thế trên trường quốc tế. Song bên cạnh đó, tận dụng những yếu tố mặt trái của CMCN 4.0, các thế lực thù địch, những phần tử cơ hội, xét lại đã bằng nhiều chiêu thức công kích chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh - nền tảng tư tưởng lý luận của Đảng trên phương diện lý luận lẫn thực tiễn.

Lợi dụng những thành tựu tiên tiến của CMKHCN, nhất là sự phát triển của máy tính, công nghệ số, trí tuệ nhân tạo và sự bùng nổ thông tin trên các trang mạng xã hội, các thế lực thù địch tăng cường các hoạt động chống phá lý luận mácxít, xuyên tạc chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Gia tăng về quy mô, đa dạng về hình thức, nguy hiểm về tính chất và càng thâm độc về mức độ chống phá, cụ thể:

1) Chúng đã lợi dụng tình hình chính trị thế giới diễn biến phức tạp, chủ nghĩa đế quốc và các thế lực thù địch ra sức tuyên truyền, xuyên tạc, phủ nhận giá trị đích thực chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh. Thông qua các trang web phản động, diễn đàn phản khoa học, chúng đưa ra những lý luận phi nghĩa, xuyên tạc, âm mưu tấn công học thuyết Mác - Lênin, nhằm hạ thấp uy tín, kể cả bôi nhọ đời tư và sự nghiệp cách mạng của các lãnh tụ cách mạng, thực hiện dã tâm phủ nhận, xóa bỏ toàn bộ chủ nghĩa Mác - Lênin trên toàn thế giới.

2) Lợi dụng một số sai lầm, khuyết điểm trong quá trình lãnh đạo cách mạng của Đảng, sự tha hóa biến chất của một bộ phận cán bộ, đảng viên, chúng tung ra các bài viết, phát tán tài liệu có nội dung kích bác, bôi xấu chủ nghĩa Mác-Lênin, tách rời tư tưởng Hồ Chí Minh với học thuyết Mác - Lênin, hòng cô lập, làm suy yếu tư tưởng Hồ Chí Minh và thực chất là để phủ định chủ nghĩa Mác - Lênin, tiến tới phủ định tư tưởng Hồ Chí Minh, mưu toan phá vỡ, phủ nhận và xóa bỏ nền tảng tư tưởng lý luận của Đảng.

 3) Triệt để lợi dụng lợi thế không bị ngăn cách bởi không gian địa lý để tăng tính cập nhật, lan tỏa các thông tin chống phá, chúng đã thông qua các mạng xã hội, người sử dụng internet ở Việt Nam, trong đó, có “60% là những ngưởi trẻ tuổi”[7]… để tiếp tục đẩy mạnh chống phá, thúc đẩy “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ ta. Một trong các thủ đoạn đó, chính là đòi xóa bỏ Điều 4 trong Hiến pháp; đòi “phi chính trị hóa” quân đội nhằm làm cho quân đội ta xa rời sự lãnh đạo của Đảng, tha hóa, biến chất, mơ hồ về mục tiêu, lý tưởng “độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội”, mất sức chiến đấu, không còn là quân đội của dân, do dân và vì dân…

3. Giáo dục đạo đức cách mạng cho sinh viên trong thời kỳ CMCN 4.0

Trong những nội dung giáo dục lý luận chính trị, nếu giáo dục chủ nghĩa Mác - Lênin được xác định là nội dung trọng tâm, thì giáo dục đạo đức cách mạng được coi là nội dung cốt lõi, nền tảng cho sinh viên các trường đại học, cao đẳng trong bối cảnh hiện nay. Khi CMCN 4.0 bùng nổ và thâm nhập vào tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội, có thể thấy rõ những thành tựu từ cuộc cách mạng này có ảnh hưởng rất lớn tới hoạt động giáo dục, đào tạo nói chung, giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên tại các hệ thống nhà trường, học viện… 

Trên tinh thần tiếp thu, kế thừa và vận dụng quan điểm của Hồ Chí Minh về giáo dục lý luận chính trị, trong đó có giáo dục đạo đức cách mạng để xây dựng lực lượng cách mạng kế cận – xây dựng đội ngũ sinh viên có đủ phẩm chất và năng lực, đáp ứng yêu cầu của tình hình và nhiệm vụ cách mạng, một số nhiệm vụ của các nhà trường, học viện, trường cao đẳng cần phải tập trung thực hiện là:

Một là, nâng cao nhận thức và tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, quản lý các cấp trong hệ thống các nhà trường, học viện, trường cao đẳng...; phát huy vai trò, trách nhiệm phối hợp giữa phòng công tác sinh viên và với các khoa, bộ môn giảng dạy về lý luận chính trị. Phải coi công tác đấu tranh bảo vệ chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, phê phán các quan điểm sai trái, thù địch là một bộ phận cơ bản, không thể thiếu trong các tài liệu, giáo trình, bài giảng lý luận chính trị. Đồng thời, trong điều kiện cho phép, phối hợp, chủ động tổ chức hội thảo, các buổi giao lưu, trao đổi, tọa đàm về đạo đức cách mạng trong giáo dục lý luận chính trị với sự tham gia của các chuyên gia có uy tín trong lĩnh vực này, nhằm tăng cường bản lĩnh chính trị, năng lực đấu tranh của sinh viên đối với các quan điểm sai trái, phản động.

Hai là, chú trọng nghiên cứu lý luận, các quan điểm, đường lối của Đảng, kịp thời phát hiện những vấn đề mới, mang tính đột phá để vận dụng sáng tạo vào tình hình thực tiễn; coi trọng tổng kết thực tiễn, bổ sung lý luận, nhất là những mô hình mới, khó, cách làm hay, hiệu quả đã được thực tiễn kiểm nghiệm để vận dụng trong các bài giảng của các môn học lý luận chính trị gắn với khắc phục tính hình thức học tập, quán triệt, sơ kết, tổng kết các nghị quyết, chỉ thị của Đảng. Quan tâm tạo điều kiện cho đội ngũ cán bộ, giảng viên học tập, bồi dưỡng kiến thức chuyên môn, nghiệp vụ ở trong và ngoài nước, để mỗi giảng viên không chỉ nắm bắt được những luận điểm mới trong hệ thống những quan điểm, tư tưởng của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh mà còn vận dụng sáng tạo những luận điểm đó vào bài giảng gắn với thực tiễn cuộc sống, giúp sinh viên trau dồi chuyên môn và đạo đức cách mạng, sống, học tập, làm việc, ứng xử với nhau trên cơ sở các chuẩn mực đạo đức cách mạng. 

Ba là, sử dụng, phát huy vai trò của các công cụ hỗ trợ với công nghệ, phương tiện hiện đại trong công tác tuyên truyền, giáo dục lý luận chính trị nói chung, đạo đức cách mạng nói riêng. Phát huy ưu thế của đài phát thanh, intrernet, mạng LAN, báo chí, mạng xã hội, website chính thức của các nhà trường, cơ sở đào tạo đại học, cao đẳng… để tuyên truyền sâu rộng hơn nữa tính chất cách mạng, khoa học, tiến bộ và sự cần thiết phải rèn luyện đạo đức cách mạng trong sinh viên; giúp họ nhận thức sâu sắc hơn về vai trò, nội dung, nguyên tắc, phương pháp xây dựng đạo đức cách mạng và tránh được sự giáo điều, máy móc, cảm tính, quy giản chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh vào một số nguyên lý, quy luật, phạm trù, nguyên tắc phương pháp luận khô khan; học không đi đôi với làm, thậm chí nói mà không làm... Qua đó, phòng và chống những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, tự làm mất đi bản chất cách mạng, khoa học, sức sống của tư tưởng, đạo đức Hồ Chí Minh trong thực tiễn.

Bốn là, huy động và tăng cường sự tham gia của các tổ chức, cơ quan, lực lượng liên quan về công tác giáo dục lý luận chính trị, trong đó có giáo dục đạo đức cách mạng cho sinh viên trước những luận điệu xuyên tạc, phản động để thiết thực đưa Chỉ thị 05-CT/TW của Bộ Chính trị khóa XII về "Đẩy mạnh việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh" trở thành nhu cầu tự thân của mỗi sinh viên, với nhiều hình thức và phương pháp đa dạng, phong phú. Bên cạnh đó, với sự phát triển của khoa hoc công nghệ, việc sử dụng công nghệ tiên tiến mang tính mô phỏng như "công nghệ thực tại ảo" sẽ giúp sinh viên không cần đến trực tiếp mà vẫn có thể tham quan, cảm nhận được một không gian mình quan tâm cách xa hàng ngàn km. Thông qua đó, mỗi sinh viên có điều kiện, môi trường để có thể trải nghiệm thực tế các không gian bảo tàng, di tích lịch sử, cách mạng... một cách dễ dàng; từ đó đúc rút, chiêm nghiệm, cảm nhận được hiệu quả những chân giá trị đạo đức cao quý mà bản thân mỗi người cách mạng cần phải có, để nỗ lực, chủ động, tích cực trong học tập, tu dưỡng, rèn luyện ở gia đình, nhà trường và xã hội, góp phần xây dựng môi trường văn hóa, đạo đức lành mạnh, tạo phong trào rộng rãi trong từng lớp, từng khoa chuyên ngành, từng trường đại học, cao đẳng… để nhân rộng trong xã hội. Cùng với đó, tăng cường giáo dục ý thức tự giác của mỗi sinh viên trong quá trình tự rèn luyện đạo đức cách mạng hằng ngày, thường xuyên, liên tục. Đồng thời, nâng cao ý thức về bản lĩnh, lòng tự trọng của sinh viên khi tham gia các hoạt động trên không gian mạng; kết hợp giữa kỹ năng tự bảo vệ và ý thức trách nhiệm trước tập thể, cộng đồng khi tham gia không gian mạng để không chỉ cập nhật, sử dụng thông tin đúng, chính xác mà còn đảm bảo phản ánh đúng sự thật khách quan, có chọn lọc, kiểm định, kiểm soát chặt chẽ thông tin của mình khi “phát mạng”.

Ths. Vũ Văn Tuấn

Học viện Kỹ thuật quân sự, Bộ Quốc phòng