Thờ Mẫu là tín ngưỡng dân gian thuần Việt, có lịch sử lâu đời, biến chuyển thích ứng với sự thay đổi của xã hội. Tín ngưỡng thờ Mẫu hướng đến cuộc sống thực tại của con người với ước vọng sức khỏe, tài lộc, may mắn, là một nhu cầu trong đời sống tâm linh của người Việt, mang lại cho họ sức mạnh, niềm tin và có sức thu hút mọi tầng lớp trong xã hội.

Được triển khai thực hiện từ năm 2009 với sự tài trợ của Quỹ Ford và Trung tâm Nghiên cứu và Hỗ trợ phát triển văn hóa (A&C), Trưng bày chuyên đề "Tín ngưỡng thờ Mẫu: Tâm - Đẹp - Vui" là kết quả sự nỗ lực của các chuyên gia trong nước và quốc tế đã nghiên cứu, sưu tầm hiện vật, chụp ảnh, quay phim, phỏng vấn hàng trăm chủ thể văn hóa trong cộng đồng những người thờ Mẫu tại Hà Nội và một số tỉnh phía Bắc. Trưng bày được sắp xếp thành 4 chủ đề: Mẫu - Tâm - Đẹp - Vui, tương ứng với 4 màu đặc trưng của Tứ phủ: Màu đỏ (Thiên phủ - miền Trời), màu trắng (Thoải phủ - miền Nước), màu vàng (Địa phủ - miền Đất) và màu xanh (Nhạc phủ - miền Rừng). Theo dân gian, Mẫu là vị thần tối cao được hóa thân thành Tứ vị Thánh Mẫu để cai quản bốn vùng trời đất, che chở, phù hộ cho con người. Trong đó, Tâm là giá trị cốt lõi của tín ngưỡng thờ Mẫu. Mẫu dạy con người sống hướng thiện, có cái tâm trong sáng, biết đối nhân xử thế, thờ phụng ông bà tổ tiên và biết ơn những người có công với dân, với nước. Hầu đồng là nghi lễ chính mang tính nghệ thuật sân khấu trong tín ngưỡng thờ Mẫu. Sự tương tác trong không gian buổi lễ khiến con người thăng hoa, quên đi mọi phiền muộn trong cuộc sống...

Với cách nhìn và quan niệm nhiều chiều, Trưng bày khiến người xem ấn tượng bởi sự đan xen tinh tế giữa sắc màu tượng trưng cho các không gian tâm linh; âm thanh và ca từ của hát văn; sự linh thiêng trong việc bài trí bàn thờ, đồ lễ dâng Mẫu; những bộ khăn áo, trang sức hầu Thánh; hình ảnh phong phú, sinh động trong thực hành nghi lễ... Tất cả tạo nên một không gian tôn nghiêm, sống động, gây ấn tượng đặc biệt bởi vẻ đẹp độc đáo được hội tụ, chắt lọc từ cuộc sống đương đại trong thực hành các nghi lễ thờ Mẫu và chuyển tải một thông điệp ý nghĩa: Nét văn hóa mang tính bản địa tạo nên sức sống trường tồn của tín ngưỡng này.

Phát biểu tại lễ khai mạc, bà Nguyễn Thị Bích Vân, Giám đốc Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam hy vọng Trưng bày sẽ góp thêm một tiếng nói, giúp công chúng thêm hiểu biết, có ý thức và hành vi ứng xử đúng mực với một tín ngưỡng dân gian có truyền thống lâu đời của người Việt, phân biệt được giá trị cốt lõi của tín ngưỡng thờ Mẫu với những biến tướng mang tính chất mê tín dị đoan. GS.TS Laurel Kendall, Trưởng Bộ môn Nhân học, Bảo tàng Lịch sử tự nhiên Hoa Kỳ, người luôn theo sát nhóm nghiên cứu trong 2 năm qua cũng cho rằng, tín ngưỡng thờ Mẫu mà nghi lễ chính là Hầu đồng mang tính nghệ thuật trình diễn, diễn xuất, vừa đẹp vừa vui, thể hiện sự trải nghiệm, thiêng liêng, hướng con người tới những điều thiện, mong ước và làm những điều tốt đẹp trong cuộc sống./.

Thanh Hòa