- Với thông tin thị trường đất hiếm thế giới biến động về nguồn cung nên một số quốc gia đang tìm kiếm nguồn cung cấp khác, tôi cho đây là cơ hội cho đất hiếm VN và nghiên cứu khoa học, ứng dụng vào thực tiễn ở nước ta.

* Vừa qua VN có hợp tác quốc tế về đất hiếm, nhưng nhiều ý kiến cho rằng nếu chỉ đào lên bán quặng thô thì giá trị rất thấp, vậy quan điểm của riêng ông về vấn đề này như thế nào? Hiện nay có là thời cơ tốt cho việc thăm dò, khai thác cũng như hợp tác nghiên cứu, ứng dụng đất hiếm VN?

- Bất kỳ quốc gia nào đều muốn bán tài nguyên của mình với giá trị cao nhất, nhưng để làm được điều này cần có công nghệ chế biến hiện đại, đủ khả năng về vốn đầu tư. Theo tôi, nước ta đang thiếu công nghệ cao cho lĩnh vực này, còn vốn có thể cũng chưa đủ mạnh để đảm bảo đầu tư. Do vậy trước mắt có thể hợp tác để khai thác, chế biến quy mô nhỏ, không nên quá sốt ruột vì nếu sốt ruột thì chỉ có bán tài nguyên thô. Chúng ta phải luôn hướng đến mục tiêu tinh chế các nguồn tài nguyên chứ không phải xuất khẩu quặng thô.

Trong định hướng nghiên cứu của những chương trình khoa học công nghệ ưu tiên có định hướng tập trung vào các ngành công nghệ cao, trong đó có chương trình vật liệu mới và đất hiếm. Theo tôi, trước mắt VN cần hợp tác với các nước có công nghệ tiên tiến vì nếu “đóng cửa” sẽ không tiếp cận được công nghệ hiện đại. Tuy nhiên, khi hợp tác với bất kỳ quốc gia nào về đất hiếm cần cân nhắc quy mô và ràng buộc điều kiện chuyển giao công nghệ. Chúng ta cần đặt mục tiêu làm sao trước năm 2020 VN làm chủ được công nghệ và bắt đầu có ngành công nghiệp đất hiếm gắn với các ứng dụng công nghệ cao như chế tạo vi mạch, làm vật liệu chịu nhiệt, pin mặt trời...

* Như ông vừa nói, VN cần chọn lộ trình khai thác hợp lý các nguồn tài nguyên nói chung cũng như đất hiếm nói riêng?

- Việc khai thác tài nguyên với lộ trình nào, quy mô ra sao và chọn ai, công nghệ gì... tất cả đều phải hết sức cân nhắc. Tuy nhiên, nếu bỏ qua những cơ hội tốt nhất thì mãi mãi chúng ta sẽ không có những ngành công nghiệp công nghệ cao quan trọng. Do vậy trước mắt cần có giải pháp dung hòa là tận dụng tối đa công nghệ, nguồn đầu tư của các nước phát triển để xây dựng ngành công nghiệp đất hiếm VN. Có như thế dần dần mới làm chủ được công nghệ. Hiện nay, một số quốc gia chỉ mong muốn hợp tác để khai thác về mặt kinh tế chứ không mong muốn hợp tác trong vấn đề nghiên cứu cơ bản. Do đó, chúng ta phải tự vận động để nghiên cứu ứng dụng đất hiếm trong thực tiễn.

* Như vậy VN đang có nhiều bài học “thời sự” về khai thác, chế biến, bảo vệ môi trường, kể cả chiến lược sử dụng tài nguyên, trong đó có đất hiếm?

- (...) Như nhiều loại hình khoáng sản khác, khi khai thác ngoài việc đảm bảo hiệu quả kinh tế cần đảm bảo môi trường. Khai thác, chế biến đất hiếm chắc chắn nguy cơ gây ô nhiễm lớn hơn nhiều so với các loại khoáng sản khác như than đá, dầu mỏ... vì chế biến đất hiếm phải sử dụng nhiều hóa chất ảnh hưởng đến môi trường. Ngoài ra, trong quặng đất hiếm có khoáng chất mang tính phóng xạ với cường độ cao hơn các loại khoáng sản khác. Do đó chúng ta phải xem xét, xử lý tốt cả ba vấn đề môi trường đặt ra gồm bảo vệ sức khỏe công nhân khai thác mỏ, người dân trong khu vực mỏ và hoàn nguyên môi trường sau khai thác. Đặc biệt, đối với đất hiếm, việc khai thác, chế biến có hai nguy cơ ô nhiễm gồm ô nhiễm của hóa chất và ô nhiễm do chính đất hiếm gây ra vì chúng chứa phóng xạ. Do đó, phải đưa ra được các giải pháp toàn diện trước khi tiến hành khai thác đất hiếm, tinh chế để xuất khẩu và ứng dụng.