Theo phó giáo sư-tiến sỹ Trình Năng Chung, trưởng đoàn khảo sát, đây là lần đầu tiên phát hiện được di tích của cư dân văn hóa Bắc Sơn cổ trên đất huyện Na Rì.
Dựa vào nghiên cứu tổng thể các di vật, kết cấu trầm tích địa tầng văn hóa, bước đầu các nhà nghiên cứu cho rằng, hang Thắm là một di tích cư trú của người tiền sử, có tuổi thời đại Đá mới, thuộc cư dân văn hóa Bắc Sơn có niên đại khoảng 8.000-9.000 năm cách ngày nay.
Những dấu tích còn lại cho thấy hang Pác Vạt là một di chỉ cư trú của cư dân tiền sử thuộc thời đại đá, niên đại có thể sớm hơn hoặc tương đương với hang Thắm ở Na Rì.
Các di tích trên có đặc điểm địa hình chung là những hang động phân bố trên sườn những ngọn núi đá vôi thấp, gần sông, cận suối. Hang Thắm rộng khoảng 500m2, có nhiều cửa thông ra ngoài, cao khoảng 10 mét so với chân núi.
Cửa hang chính hình vòm lớn quay về hướng Nam chếch Đông, trông xuống một thung lũng rộng lớn có một con suối nhỏ chảy qua. Đường lên hang khá thuận tiện. Trần hang cao nhưng ít nhũ rủ. Phần lớn diện tích lòng hang nhận được ánh sáng tự nhiên, thuận lợi cho con người cư trú.
Một phần bề mặt cửa hang đã bị xáo trộn do nhân dân địa phương san phẳng làm nơi nuôi nhốt gia súc.
Khảo sát bước đầu cho thấy, dấu tích của người nguyên thủy tìm thấy hầu như khắp khu vực hang. Hiện tầng văn hóa xuất lộ ngay trên bề mặt với 1 lớp văn hóa duy nhất dày khoảng 60cm, có độ kết cấu khá cứng, được hình thành bởi đất sét trong hang đá có màu xám sẫm, xen lẫn vỏ nhuyễn thể sông, suối và di vật khảo cổ, chủ yếu là đồ đá.
Tất cả công cụ đều được chế tác từ những viên cuội sông suối, bằng kỹ thuật ghè đẽo khá thuần thục. Loại hình công cụ ở đây mang đặc trưng công cụ văn hóa Bắc Sơn như công cụ hình rìu thân dài, phần lưỡi đã được mài sơ bộ, công cụ chặt hình bầu dục, công cụ nạo, rìu ngắn được ghè đẽo hai mặt, mảnh “dấu Bắc Sơn” bị gãy.
Đoàn khảo sát đã tìm thấy ở đây bàn mài, chầy nghiền, bàn nghiền và nhiều công cụ mảnh tước.
Cùng với những di vật trên là dấu tích xương động vật, vỏ nhuyễn thể như ốc núi, ốc suối và một số hạt quả như quả lai, tram - tàn tích thức ăn của người tiền sử bỏ lại.
Đáng chú ý, đoàn khảo sát đã tìm thấy một mảnh xương sọ người cùng mảnh thổ hoàng chôn kèm. Trên mảnh bàn nghiền có dấu màu đỏ sẫm, có thể được dùng để nghiền thổ hoàng bôi lên cơ thể người sống cũng như khi đã chết. Điều này cho thấy người chết được chôn cất ngay trong nơi cư trú của người xưa.
Việc tìm thấy nhiều bàn nghiền, chầy nghiền và những dấu tích còn lại cho thấy săn bắt, hái lượm chiếm vị trí đặc biệt quan trọng trong phương thức tìm kiếm nguồn thức ăn của người tiền sử nơi đây. Sự có mặt của nhiều đá cuội nguyên liệu, đá có vết ghè và mảnh tước ở đây chứng tỏ quá trình gia công công cụ được tiến hành tại chỗ.
Hang Pác Vạt rộng gần 1.000m2, nằm trên sườn núi đá vôi thấp, cách sông Năng khoảng 40m. Quá trình khảo sát đã phát hiện hơn 10 công cụ đá ghè đẽo, gồm công cụ chặt thô, mũi nhọn, rìu ngắn. Đây là những công cụ lao động thô sơ mang tính đa năng của người tiền sử.
Trong một vách hang còn lưu lại dấu vết lớp trầm tích một tầng văn hóa khảo cổ chứa mảnh tước đá, vỏ ốc suối bị chặt cụt đuôi, ốc núi và xương răng động vật.
Các nhà khảo cổ đang tiếp tục nghiên cứu các địa điểm nói trên và có kế hoạch khai quật địa điểm hang Thắm trong thời gian tới./.
TTXVN